Κάποτε προορισμός για ανθρώπους που ήθελαν να δουν από κοντά ένα διαφορετικό και τρομακτικό τελετουργικό. Ένας ταύρος ή κάποιο άλλο ζώο οδηγούνταν στην είσοδο του σπηλαίου, στον ναό του Άδη ή του Πλούτωνα, τον θεό του Κάτω Κόσμου. Οι ήχοι των πανικόβλητων ζώων έβγαιναν στην επιφάνεια, για να ακολουθήσει στη συνέχεια σιωπή κι ύστερα ένας θόρυβος, καθώς το ζώο έπεφτε νεκρό στο έδαφος. Οι ιερείς πετούσαν στη συνέχεια σκοινιά για να ανασύρουν το σώμα, που βρήκε τον θάνατο εξαιτίας της ανάσας του ίδιου του Πλούτωνα.

Επί αιώνες, οι ιερείς υποστήριζαν ότι τα ζώα αυτά σκοτώνονταν από τη δύναμη των θεών. Κανείς δεν γνώριζε τι πραγματικά συνέβαινε εκεί, στην αρχαία πόλη Ιεράπολη και σημερινή Pamukkale, στη νοτιοδυτική Τουρκία. Μέχρι πρόσφατα…

Η Ιεράπολη ήταν μια ρωμαϊκή πόλη χτισμένη σε ένα οροπέδιο στη Pamukkale, που σημαίνει «κάστρο του βαμβακιού». Το τοπίο εδώ είναι ξεχωριστό. Θερμές πηγές, γεμάτες ασβέστιο, δημιουργούν ένα ασβεστολιθικό τοπίο το οποίο δίνει στην περιοχή το όνομά της.

Η πόλη δημιουργήθηκε στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. Οι άνθρωποι έδιναν τότε ιδιαίτερη αξία στη δύναμη των θερμών λουτρών για τη θεραπεία ασθενειών και έτσι η Ιεράπολη άρχισε να ακμάζει, προσελκύοντας σύντομα επισκέπτες από την Ελλάδα και τη Ρώμη για τα λουτρά της. Αποτελούσε αρχικά τμήμα του βασιλείου της Περγάμου, πέρασε όμως στην κατοχή της Ρώμης όταν ο βασιλιάς Άτταλος Γ’, με τον θάνατό του, όρισε τη Ρώμη κληρονόμο της Περγάμου.

Ως ρωμαϊκή επαρχεία στην Ασία, η Ιεράπολη άκμασε, παρά τους πολλούς σεισμούς που έπληξαν την περιοχή. Το 60μ.Χ., δημιουργήθηκε ένα θέατρο στην πόλη, που μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 15.000 θεατές. Ένας μεγάλος ναός για τον θεό Απόλλωνα επίσης ανεγέρθηκε, με μαρμάρινες σκάλες και μεγάλες κολόνες δωρικού ρυθμού.

Πέρα όμως από τα ιαματικά λουτρά και τον επιβλητικό ναό του Απόλλωνα, η Ιεράπολη είχε και τη σκοτεινή της πλευρά. Έκφρασή της αποτελούσε το «Πλουτώνιο», ένας χώρος λατρείας του Πλούτωνα ή του Άδη, του θεού του Κάτω Κόσμου, σύμφωνα με τη μυθολογία. Ο Δίας κυβερνούσε στη γη, ο Ποσειδώνας στη θάλασσα και ο Πλούτωνας στον κάτω κόσμο και ήταν εκείνος που αποφάσιζε ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει. Η δύναμή του αυτή δεν ήταν πουθενά τόσο εμφανής όσο στην Ιεράπολη.

Ο Έλληνας γεωγράφος, φιλόσοφος και ιστορικός Στράβων επισκέφτηκε τον ναό τον πρώτο αιώνα π.Χ. και κατέγραψε τις τρομακτικές ιδιότητές του. «Είναι ένα μεγάλο άνοιγμα ικανό να επιτρέψει την είσοδο ενός άντρα, αλλά φτάνει σε ένα σημαντικό βάθος. Αυτός ο χώρος είναι γεμάτος από έναν πυκνό ομιχλώδη καπνό, που κανείς μπορεί να δει μετά βίας το έδαφος. Κάθε ζώο που μπαίνει μέσα βρίσκει ακαριαίο θάνατο».

Μέχρι πρόσφατα, υπήρχε η πεποίθηση ότι οι εικόνες αυτές ήταν προϊόν φαντασίας ή κάποιο κόλπο των ιερέων του ναού. Πρόσφατες ανασκαφές όμως έδειξαν ότι οι θανατηφόρες συνέπειες του ναού ήταν πραγματικές. Τον Φεβρουάριο του 2018, οι αρχαιολόγοι ανέφεραν ότι εντόπισαν ίχνη φυσικού αερίου που έβγαιναν από τις θερμές πηγές και ανακάλυψαν ότι οδηγούσαν κατευθείαν στα ερείπια του ναού του Πλούτωνα.

Οι αρχαιολόγοι βρήκαν ακόμη ότι η ίδια ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή που δημιουργεί τις θερμές πηγές, προκαλεί και την ανάδυση επικίνδυνων αερίων από τη γη, κυρίως διοξειδίου άνθρακα. Κι ενώ το CO₂ δεν είναι συνήθως τοξικό, σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει την έλλειψη οξυγόνου από το σώμα. Τα φυσιολογικά επίπεδα διοξειδίου στην ατμόσφαιρα είναι περίπου 0.039% και ένα ποσοστό 10% θεωρείται αρκετό για να προκαλέσει θάνατο από ασφυξία σε 30 λεπτά. Οι επιστήμονες που έκαναν τις μετρήσεις στην περιοχή βρήκαν ότι το CO₂ ανέρχεται σε 53% στον αέρα στο στόμιο του σπηλαίου και αγγίζει και το 91% στο εσωτερικό του.

«Πήγαμε εκεί με μια βεβαιότητα στο 90% ότι θα βρούμε διοξείδιο του άνθρακα κάτω από τους ναούς», δηλώνει ο επικεφαλής καθηγητής της έρευνας, Hardy Pfanz, στο History. «Ήταν ένα τέλειο συναίσθημα να δεις ότι το αέριο που μελετούμε για περισσότερα από μία δεκαετία επηρέαζε και την ανθρωπότητα στην αρχαιότητα».

Το διοξείδιο του άνθρακα είναι πιο βαρύ από το οξυγόνο, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται κοντά στο έδαφος, σκοτώνοντας τα ζώα που εισέρχονταν στη σπηλιά, χωρίς να βλάπτει όμως τους ανθρώπους που έμεναν απ’ έξω. Όταν οι πρώτοι κάτοικοι παρατήρησαν τα ζώα να πεθαίνουν στο σημείο, πρέπει να κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο θεός του θανάτου ανέπνεε μέσα από τη γη ή ότι επρόκειτο για την ανάσα του φύλακά του, του Κέρβερου.

Με τον καιρό, η Ιεράπολη άρχισε να προσελκύει τους τουρίστες της αρχαιότητας, που ήθελαν να δουν το μακάβριο θέαμα με τα μάτια τους. Πέρα από τους ταύρους που θυσιάζονταν στην είσοδο του σπηλαίου, οι ευνούχοι ιερείς του ναού έδιναν και οι ίδιοι το δικό τους «σόου», μπαίνοντας στο εσωτερικό, αν και καταλάβαιναν τους κινδύνους. «Κρατούσαν την ανάσα τους όσο περισσότερο μπορούσαν», μας λέει ο Στράβων. «Μπορούσα να δω στην όψη τους μια μορφή ασφυξίας».

Μάλιστα, οι ιερείς πουλούσαν πουλιά σε κλουβιά στους επισκέπτες, προκειμένου να δοκιμάσουν από μόνοι τους τις δυνάμεις της σπηλιάς. Η θανατηφόρα δύναμή της αποτελούσε μια τουριστική ατραξιόν. Και μέχρι σήμερα αποτελεί μια πραγματικότητα. Όταν οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το σημείο, παρατήρησαν πουλιά που πετούσαν κοντά στη σπηλιά να πέφτουν νεκρά από τα αέρια.

Υπάρχουν επίσης ορισμένες αναφορές ότι οι ιερείς και ίσως οι επισκέπτες είχαν παραισθήσεις και οράματα λόγω της δηλητηρίασης από το αέριο σε αρχικό στάδιο.

Ο ναός του Πλούτωνα στην Ιεράπολη και η «πύλη προς τον κάτω κόσμο» δεν επιβίωσαν για πολύ μετά την έλευση του Χριστιανισμού στην περιοχή. Όταν έφτασαν οι Χριστιανοί, τα τελετουργικά σταμάτησαν, ο ναός βανδαλίστηκε και οι μνήμες του τι γινόταν εκεί πέρασαν με τον καιρό στη σφαίρα του μύθου.

Τον 6ο αιώνα, η σπηλιά έκλεισε οριστικά. Νέοι σεισμοί στην περιοχή τους αιώνες που ακολούθησαν ανέλαβαν τα υπόλοιπα και το μόνο που απέμεινε ήταν ερείπια αυτού που κάποτε αποτελούσα μια ακμάζουσα πόλη σε μια εποχή που η ανάσα των θεών έβγαινε μέσα από τη γη και οι άνθρωποι πίστευαν σε έναν ολόκληρο διαφορετικό κόσμο που υπήρχε κάτω από τον δικό μας.