Η έρευνα έχει καθορίσει ότι η χρήση της τεχνολογίας εικονικής πραγματικότητας (VR) μπορεί να προκαλέσει αλλαγές συμπεριφοράς, προβλήματα ισορροπίας, γνωστικά προβλήματα, προβλήματα στα μάτια (πόνος, αλλοίωση όρασης), πονοκεφάλους και άλλες ενοχλήσεις, δερματικά προβλήματα, καθώς και άλλα βραχυπρόθεσμα προβλήματα.
Επιπλέον, τα παιδιά απορροφούν 2-5 φορές περισσότερη επιβλαβή ακτινοβολία από τους ενήλικες όταν χρησιμοποιούν συστήματα VR. Ωστόσο, τα συστήματα VR, AR (επαυξημένη πραγματικότητα) και μικτής πραγματικότητας (MR) προωθούνται και χρηματοδοτούνται όλο και περισσότερο για διάφορους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά.
Η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης (AI) είναι διαβόητη για τις δυνατότητες συλλογής δεδομένων καθώς και για τις ανακρίβειές της. Ωστόσο, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) θέλει και οι δύο επικίνδυνες τεχνολογίες να γίνουν πρότυπο για την εκπαίδευση των παιδιών.
Διεκδικώντας μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης γύρω από τον «επανασχεδιασμό» της εκπαίδευσης, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ βλέπει ένα μέλλον που περιλαμβάνει μια μεγάλη δόση εικονικής πραγματικότητας και τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης.
Η μόχλευση της μετατροπής δεν ήταν το μόνο θέμα στην ημερήσια διάταξη της ετήσιας συνάντησης του φετινού Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) — το μέλλον της εκπαίδευσης, όπως οραματίστηκαν οι συμμετέχοντες στη συνάντηση, επίσης εμφανίστηκε εξέχουσα θέση στις συναντήσεις του περασμένου μήνα στο Νταβός της Ελβετίας.
Το WEF πραγματοποίησε αρκετές συνεδρίες σχετικά με την εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων των «Μεγαλώνοντας στην Πανδημία» και «Επαναδιατύπωση της οικονομικής υπόθεσης για την εκπαίδευση».
Το θέμα που προέκυψε από τη φετινή συνάντηση, σε σχέση με την εκπαίδευση, είναι η αίσθηση του επείγοντος στον «επανασχεδιασμό» της εκπαίδευσης, το μέλλον της οποίας —όπως φαντάζονται τα ενδιαφερόμενα μέρη του WEF— περιλαμβάνει μια μεγάλη δόση εικονικής πραγματικότητας (VR) και τεχνητής νοημοσύνης (AI).
Ενώ οι συμμετέχοντες υποστήριξαν τα υποτιθέμενα οικονομικά οφέλη που θα συνόδευαν την υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών στην τάξη, δεν είχαν λίγα να πουν για την ανάγκη προστασίας των δεδομένων ή της ψηφιακής ταυτότητας των παιδιών — ή, εν προκειμένω, την παροχή των τύπων εμπειριών πρώιμης ζωής στα παιδιά ως μέρος της κοινωνικοποίησής τους.
Το WEF προωθεί νέες πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την εκπαίδευση
Σύμφωνα με το WEF, η «ευρεία επένδυση» στις «δεξιότητες του μέλλοντος» μπορεί να «προσθέσει επιπλέον 8,3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε αυξημένη παραγωγικότητα στην παγκόσμια οικονομία έως το 2030». Αυτό το οικονομικό κίνητρο φαίνεται να αποτελεί τη βάση της πρωτοβουλίας «Reskilling Revolution» του WEF, που εισήχθη για πρώτη φορά το 2020, και η οποία συγκεντρώνει «50 CEOs, 25 υπουργούς και 350 οργανισμούς που έχουν δεσμευτεί να πραγματοποιήσουν αυτά τα κέρδη για τις οικονομίες, τις κοινωνίες και τους οργανισμούς τους».
Στόχος της πρωτοβουλίας «Reskilling Revolution» είναι:
«…εμπνεύστε παγκόσμιες αλλαγές μεγάλης κλίμακας στα προγράμματα των δεξιοτήτων και της εκπαίδευσης, επιδεικνύοντας, με απτό τρόπο, πώς μπορεί να επιτευχθεί πρόοδος σε εξαιρετικά περίπλοκα και δυσεπίλυτα ζητήματα, αναδιατυπώνοντας και πιλοτικά νέα μοντέλα και πρότυπα δράσης. Να ανεβάσουμε στρατηγικά τον πήχη σχετικά με το πώς μοιάζει η αξιόπιστη δέσμευση της επιχειρηματικής ηγεσίας για ανανέωση δεξιοτήτων, αναβάθμιση δεξιοτήτων και μετασχηματισμό εκπαίδευσης».
Το WEF ισχυρίζεται ότι «η δουλειά του θα ωφελήσει περισσότερους από 100 εκατομμύρια εργαζόμενους στο ταξίδι τους προς το 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους μέχρι το 2030 με καλύτερη εκπαίδευση, δεξιότητες και οικονομικές ευκαιρίες».
Ποια είναι η ώθηση αυτής της πρωτοβουλίας; Σύμφωνα με το WEF, είναι η «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση», η οποία «δημιουργεί ζήτηση για εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας, με τεράστιες ευκαιρίες για την εκπλήρωση των φιλοδοξιών και των δυνατοτήτων των ανθρώπων», αλλά η οποία περιορίζεται από «άνισες ευκαιρίες, εκτόπιση θέσεων εργασίας και διεύρυνση ανισότητας», συμπεριλαμβανομένων των σχολείων.
Το WEF υποστήριξε: «Με την κοινωνική αναταραχή σε άνοδο σε μεγάλο μέρος του βιομηχανοποιημένου και αναδυόμενου κόσμου, τις αγορές εργασίας σε ροή από τις συνέπειες της πανδημίας, την τεχνολογική διαταραχή και την πράσινη μετάβαση, η συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα μπορεί να προωθήσει μια εντελώς διαφορετική ατζέντα, όπου το μέλλον και οι παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές ενισχύονται με την κινητοποίηση παγκόσμιας μαζικής δράσης για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και τον μετασχηματισμό της εκπαίδευσης».
Η πρωτοβουλία «Reskilling Revolution» περιλαμβάνει τρεις συνιστώσες:
- «Σύνδεση ηγετών δράσης και σκέψης».
- «Έμπνευση της επόμενης γενιάς τολμηρής δέσμευσης επιχειρηματικής ηγεσίας στην ατζέντα των επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο» και
- Ανάπτυξη «καινοτόμων πιλοτικών για δράση σε εθνικό, βιομηχανικό, οργανωτικό και σχολικό επίπεδο».
Η πρωτοβουλία έχει ήδη οδηγήσει στην έναρξη λειτουργίας «επιταχυντών» σε 12 χώρες και στην κινητοποίηση «μιας πολυμερούς κοινότητας με περισσότερους από 350 οργανισμούς». Στη φετινή συνεδρίαση του WEF, το Education 4.0 Alliance προστέθηκε σε αυτήν την πρωτοβουλία, ως μέρος της ευρύτερης πλατφόρμας Νέας Οικονομίας και Κοινωνικής Δικτύωσης του WEF, σε μια προσπάθεια «να επεκταθεί πέρα από την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την αναβάθμιση των ενηλίκων και να ενσωματώσει την εστίαση στην εκπαίδευση για παιδιά και νέους».
Συγκεκριμένα, οι τρεις βασικοί στόχοι αυτής της νέας συμμαχίας περιλαμβάνουν:
- «Ευθυγράμμιση των βασικών δεξιοτήτων για την παιδική εκπαίδευση και συνδημιουργία μιας δημόσιας αφήγησης γύρω από τη σημασία της ενσωμάτωσης αυτών των δεξιοτήτων στην παιδική μάθηση.
- Ανάπτυξη και προώθηση καινοτόμων προσεγγίσεων του δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για την ανάπτυξη δεξιοτήτων Education 4.0.
- Κίνητρα και επιβράβευση της υιοθέτησης των δεξιοτήτων Education 4.0 στην παιδική μάθηση.
Τονίζοντας περαιτέρω τα προβλεπόμενα οικονομικά οφέλη μιας τέτοιας εκπαιδευτικής μετάβασης, η έναρξη της Συμμαχίας Education 4.0 συνοδεύτηκε από την έκδοση μιας έκθεσης:
Η έκθεση «εστιάζει σε ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων για την προετοιμασία των μαθητών για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση και αξιοποιεί την τεχνολογική και παιδαγωγική καινοτομία για να θέσει τους μαθητές στο επίκεντρο της μάθησης». Υποστηρίζοντας ότι υπάρχει σήμερα «ένα μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας για επένδυση στην Εκπαίδευση 4.0», η έκθεση υποστηρίζει ότι «η προετοιμασία της σημερινής γενιάς παιδιών σχολικής ηλικίας με καλύτερη συνεργατική επίλυση προβλημάτων… θα μπορούσε να προσθέσει 2,54 τρισεκατομμύρια δολάρια — περισσότερα από 3.000 δολάρια ανά παιδί σχολικής ηλικίας — μόνο από αυτή τη δεξιότητα».
Η έκθεση παρουσιάζει «τρεις βασικούς επενδυτικούς τομείς» που σχετίζονται με τη Συμμαχία Education 4.0:
- νέους μηχανισμούς αξιολόγησης.
- υιοθέτηση νέων τεχνολογιών μάθησης και
- ενδυνάμωση του εκπαιδευτικού εργατικού δυναμικού.
Περιγράφοντας ένα υποθετικό σενάριο στο οποίο το κλείσιμο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που σχετίζονται με τον COVID διέκοψαν τη νοσηλευτική εκπαίδευση ενός φοιτητή, το WEF παρουσιάζει την τεχνολογία VR να έρχεται στη διάσωση, μέσω ενός «εικονικού δωματίου έκτακτης ανάγκης».
Το WEF ορίζει την εκπαίδευση VR ως «τη διαδικασία μάθησης σε ένα προσομοιωμένο ή τεχνητό περιβάλλον», προσθέτοντας ότι «υπάρχει στο χώρο της εκπαίδευσης για περισσότερο από μισό αιώνα, αλλά έχει επεκταθεί δραματικά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια».
Γιατί η εκμάθηση της εικονικής πραγματικότητας είναι τόσο προφανής προτεραιότητα για το WEF; Σύμφωνα με το WEF, «Η εκπαίδευση είναι το θεμέλιο μιας ισχυρής οικονομίας. Αυξάνει το ανθρώπινο κεφάλαιο, οδηγεί την παραγωγικότητα και ενισχύει την οικονομική απόδοση» και για τα άτομα, «η εκπαίδευση ανοίγει το δρόμο για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και αναλυτικής τεχνογνωσίας, συμβάλλει στην οικονομική ευημερία, αναπτύσσει την αίσθηση του σκοπού και διαμορφώνουν την καριέρα κάποιου».
Πράγματι, τεχνολογίες όπως το AI και το VR περιγράφονται ως «οι δυνάμεις της αλλαγής» που έχουν κάνει την παρούσα στιγμή «την ώρα για δράση».
Δικαιολογώντας την επιδιωκόμενη επέκταση τέτοιων τεχνολογιών στην τάξη, το WEF υποστηρίζει ότι ακόμη και πριν ο COVID-19 εισέλθει στη ζωή μας, ήταν «ιδιαίτερα δύσκολο για τα εκπαιδευτικά συστήματα» να παρέχουν πρακτικά εργαστήρια για μαθητές. Ωστόσο, αντί να επενδύσουν στα εν λόγω εργαστήρια, «οι εκπαιδευτικοί αρχίζουν να βασίζονται σε προσομοιώσεις VR για να αναπτύξουν μαθησιακές εμπειρίες που διαφορετικά δεν θα ήταν εύκολα προσβάσιμες στους μαθητές».
Ενώ επαινούσε τις τεχνολογίες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που έγιναν συνηθισμένες τα τελευταία δύο και πλέον χρόνια περιορισμών που σχετίζονται με τον COVID-19, και τον ρόλο του ΟΗΕ στην παροχή αυτών των τεχνολογιών στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, το WEF είπε ότι αυτές οι τεχνολογίες από μόνες τους είναι ανεπαρκείς, καθώς «κυρίως επικεντρώθηκαν σχετικά με τη μεταφορά γνώσης, όχι την πρακτική και προσωπική εμπειρία που χρειάζονται οι μαθητές για να κατανοήσουν τις έννοιες».
Για το WEF, αυτό δεν οδηγεί σε επιχείρημα υπέρ της επιστροφής στο status quo, αλλά αντίθετα, σε έναν «μετασχηματισμό» που θα «διαταράξει την εκπαίδευση» και θα «φέρει την επανάσταση στη διδασκαλία και τη μάθηση», μέσω «καινοτόμων παιδαγωγικών, επαυξημένης πραγματικότητας, εικονικής πραγματικότητας (VR) και μικτής πραγματικότητας», που «δημιουργούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς».
Ενώ τα αντιληπτά ή τα προβλεπόμενα οικονομικά οφέλη από μια κίνηση προς την εικονική πραγματικότητα και την τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαίδευση κατέχουν εξέχουσα θέση στα άρθρα και τις εκθέσεις του WEF, δίνεται πολύ λιγότερη έμφαση στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων, ιδιαίτερα για τα παιδιά.
Ωστόσο, ορισμένοι οργανισμοί, ομάδες υπεράσπισης, εκπαιδευτικοί και γονείς έχουν εκφράσει ανησυχίες σε αυτό το μέτωπο. Στην έκθεση που εκδόθηκε στο πλαίσιο της φετινής συνεδρίασης του WEF, αυτές οι ανησυχίες εμφανίζονται σχεδόν ως εκ των υστέρων σκέψη και γρήγορα σβήνονται:
«Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εικονική πραγματικότητα περιορίζει κάπως την ανθρώπινη αλληλεπίδραση εάν δεν παρακολουθείται κατάλληλα και δεν εισάγεται με ένα κατευθυνόμενο πρόγραμμα και μπορεί να προκαλέσει απομόνωση στις νεότερες γενιές. Παρόλα αυτά, με την κατάλληλη έρευνα, τις εξελίξεις και τις διασφαλίσεις, τα οφέλη του VR υπερτερούν των κινδύνων».
Μια ξεχωριστή έκθεση του WEF του Ιανουαρίου 2022 διερευνά και αναλύει αυτές τις ανησυχίες με περισσότερες λεπτομέρειες. Η έκθεση αναφέρει, για παράδειγμα: «Ο σκεπτικισμός για την ευρεία χρήση της τεχνητής νοημοσύνης είναι επίσης παρών στις συζητήσεις για την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των παιδιών. Οι πληροφορίες των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των ευαίσθητων και βιομετρικών δεδομένων, καταγράφονται και υφίστανται επεξεργασία από έξυπνες συσκευές, συμπεριλαμβανομένων εικονικών βοηθών και έξυπνων παιχνιδιών. Σε λάθος χέρια, τέτοια δεδομένα θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των παιδιών».
Η έκθεση αναφέρει ένα περιστατικό του 2017 στο οποίο τα αρκουδάκια CloudPets αποσύρθηκαν από την αγορά ως αποτέλεσμα «μιας παραβίασης δεδομένων που αποκάλυψε προσωπικές πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών και ηχογραφήσεων περισσότερων από δύο εκατομμυρίων φωνητικών μηνυμάτων παιδιών».
Επιπλέον, η έκθεση αναφέρει:
«Έχουν επίσης εκφραστεί σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τη χρήση δεδομένων παιδιών, όπως τα αρχεία ανηλίκων σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, για την πρόβλεψη μελλοντικής εγκληματικής συμπεριφοράς και υποτροπής. Εκτός από το να αποτελούν απειλή για την ιδιωτική ζωή, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και ακτιβιστές έχουν προειδοποιήσει για πιθανές διακρίσεις, μεροληψία και άδικη μεταχείριση».
Σύμφωνα με το WEF, ωστόσο, έχει ήδη προβλέψει λύσεις σε αυτά τα ζητήματα, αναφέροντας:
«Για να διασφαλιστεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι παιδοκεντρική, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και οι καινοτόμοι τεχνολογίας πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στα δικαιώματα και την ευημερία των παιδιών κατά το σχεδιασμό και την ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Η UNICEF και η OHCHR υπήρξαν ιδιαίτερα σημαντικές σε αυτό το θέμα. Στο πλαίσιο του σχεδίου της AI για Παιδιά, η UNICEF συνεργάστηκε στενά με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών για την τεχνητή νοημοσύνη για παιδιά, με μια σειρά συστάσεων για τη δημιουργία πολιτικών και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που, μεταξύ άλλων, προασπίζουν τα δικαιώματα των παιδιών στην ιδιωτική ζωή και προστασία δεδομένων».
Ωστόσο, τέτοιες ανησυχίες δεν τονίστηκαν με κανέναν τρόπο ως μέρος της προώθησης του WEF της νέας του Συμμαχίας Education 4.0 ή στις εκθέσεις και τα άρθρα που προέκυψαν από την πρόσφατη ετήσια συνεδρίασή του.
