Η πιο μαύρη κηλίδα στην ιστορία του νεότερου ελληνισμού, η καταστροφή της Σμύρνης και η εκδίωξη εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων που βρίσκονταν εκεί για χιλιετίες είναι κάτι που θα πονάει τις ψυχές όλων των Ελλήνων όσα χρόνια κι αν περάσουν.

Σαν σήμερα, στις 27 Αυγούστου 1922 με το παλαιό ημερολόγιο, αφού το νέο, που έχουμε και σήμερα άρχισε να ισχύει στην Ελλάδα από το 1923, οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες έχουν εγκαταλείψει τη χιλιοτραγουδισμένη Σμύρνη.

Στις 11:00, μία εμπροσθοφυλακή του τουρκικού ιππικού εισέρχεται στη Σμύρνη, ενώ το βράδυ της ίδιας ημέρας καταφθάνει στην πόλη και μία μεραρχία
πεζικού. Η πυρκαγιά συμφώνως με όλες τις μαρτυρίες θα ξεκινήσει μερικές ημέρες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων στρατιωτών και αφού αυτή έχει καταληφθεί από τους Τούρκους του Κεμάλ του τακτικού στρατού και τους άτακτους Τσέτες.

Συμφώνως με το wikipedia.org: «…Η φωτιά εκδηλώθηκε αρχικά στην αρμενική συνοικία και συγκεκριμένα από την ανατίναξη της Αρμενικής Εκκλησίας
του Αγίου Νικολάου, όπου είχαν καταφύγει τα γυναικόπαιδα και πολιορκούντο από τους Τούρκους. Την πολιορκία την έσπασε με το ασκέρι του ο Έλληνας καπετάνιος Σιδερής (Ισίδωρος) Πανταζόπουλος, που επί πολλά έτη πολεμούσε τους άτακτους  Τσέτες  ληστές στα γύρω βουνά.

Οι Έλληνες μπήκαν μέσα στην εκκλησία και έδωσαν νερό και τρόφιμα στους πολιορκημένους, όμως, οι πολυπληθέστεροι Τούρκοι γρήγορα ανασυντάχθηκαν και παίρνοντας πυρίτιδα από γειτονική πυριταδαποθήκη, περικύκλωσαν και πάλι την εκκλησία και την ανατίναξαν.

Με τη βοήθεια του ευνοϊκού για τους Τούρκους ανέμου (που έπνεε αντίθετα από την τουρκική συνοικία) και της βενζίνης με την οποία οι Τούρκοι ράντιζαν τα σπίτια, η φωτιά κατέκαψε όλη την πόλη, εκτός από τη μουσουλμανική και την εβραϊκή συνοικία, και διήρκεσε από τις 31 Αυγούστου έως τις 4 Σεπτεμβρίου (με το παλαιό ημερολόγιο). Σήμερα η επέτειος αυτή στην πραγματικότητα είναι η 13η Σεπτεμβρίου, καθώς την επόμενη χρονιά εισήχθη στην Ελλάδα το νέο ημερολόγιο».

Στις 26 Αυγούστου είχε αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης και από εκεί κατέφυγε αυτοεξόριστος στη Γαλλία,
από όπου δεν επέστρεψε στην Ελλάδα ούτε νεκρός.

Στις 27 Αυγούστου στην αρμένικη συνοικία ξεσπά πυρκαγιά που επεκτείνεται και στη γειτονική ελληνική συνοικία. Την ίδια ημέρα λιντσάρεται από τις ορδέςτου
φανατικού τουρκικού όχλου ο Εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος ο οποίος έχει κατ' επανάληψη αρνηθεί να φύγει, εγκαταλείποντας έτσι στην τύχη του το ποίμνιό Του. Στην προκυμαία της Σμύρνης, την περίφημη «Κε» (γαλλιστί: αποβάθρα) περισσότεροι από 200.000 πρόσφυγες έχουν παγιδευτεί ανάμεσα στη φωτιά και στη θάλασσα χωρίς καμία ελπίδα διαφυγής αφού τα ελληνικά πλοία έχουν αποχωρήσει νωρίτερα μεταφέροντας τον Στρατό στην Ελλάδα, τα δε συμμαχικά αρνούνται να διασώσουν πρόσφυγες (πλην δύο αμερικανικών αντιτορπιλικών κατόπιν εντολής του παντρεμένου με Ελληνίδα, Αμερικανού προξένου Χόρτον).

Η κατάσταση είναι απελπιστική και η σωτηρία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, που τελικώς διασώθηκαν, θα είναι το αποτέλεσμα του ανθρωπισμού, του δυναμισμού και του πείσματος ενός πραγματικώς υπέροχου και γενναίου ανθρώπου, του Αμερικανού Μεθοδιστή Πάστορα Asa Jennings (Ειζα Τζένιγκς).

Ο Τζένιγκς, κατά καλή τύχη των Ελλήνων και γενικότερα των Χριστιανών κατοίκων της Σμύρνης, είχε καταφτάσει στην πόλη τους στις αρχές Αυγούστου 1922 στην αποστολή της YMCA («Χριστιανική Αδελφότητα Νέων») ως αντικαταστάτης του ως τότε υπευθύνου της αποστολής, ο οποίος θα απουσίαζε για διακοπές!

Ο Ε. Τζέννιγκς (1877-1933) παρά τα τεράστια προβλήματα υγείας που ο ίδιος αντιμετώπιζε με κυριότερο ότι είχε προσβληθεί από μία σπάνια μορφή φυματιώσεως
στη σπονδυλική στήλη, με αποτέλεσμα να πάσχει από κύφωση που του είχε προκαλέσει δυσμορφία, ήταν ένας άνθρωπος της δράσεως.

Αμέσως μετά την άφιξή του στη Σμύρνη και διαβλέποντας προς τα που τείνει να εξελιχθεί η κατάσταση, οργανώνει «Επιτροπή Σωτηρίας», παρέχοντας κάθε είδους ανθρωπιστική βοήθεια. Ακολούθως οργανώνει Σταθμό Α’ Βοηθειών για εγκύους γυναίκες. Παραμένει στην πόλη ακόμη κι όταν οι Αμερικανικές και Αγγλικές τοπικές αρχές και πολίτες την εγκαταλείπουν, προσπαθώντας να βρει τροφή, νερό και ασφάλεια για τους απελπισμένους.

Ζητά – και το πετυχαίνει – να συναντηθεί με τον ίδιο τον Κεμάλ ζητώντας του με θάρρος να σταματήσουν οι σφαγές και να αναχωρήσουν με ασφάλεια οι Ελληνες!

Ω του θαύματος, ο Κεμάλ αποδέχεται την πρότασή του με τους εξής όρους: Η αποχώρηση να γίνει εντός 7 ημερών, τα ελληνικά εμπορικά πλοία που θα
παραλάβουν τους πρόσφυγες να εισέλθουν χωρίς Σημαία κι να εξαιρεθούν οι άνδρες 18-45 ετών. Αν η αποχώρηση δεν γίνει υπό αυτές τις προϋποθέσεις και δεν
ολοκληρωθεί στην προθεσμία της, οι σφαγές θα συνεχίζονταν «μέχρι του τελευταίου νηπίου», όπως του είπε χαρακτηριστικώς!

Αμέσως ο Τζέννιγκς αναλαμβάνει δράση. Κατεβαίνει στο λιμάνι αναζητώντας πλοία που θα μεταφέρουν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Βρίσκει ένα Ιταλικό δωροδοκεί
τον πλοίαρχό του, με δικά του χρήματα πληρώνει και τα «ναύλα» και έτσι οι πρώτοι 2.000 πρόσφυγες μεταφέρονται στη Μυτιλήνη. Μαζί τους και ο ίδιος.

Στη Μυτιλήνη προσπαθεί να πείσει τον Στρατηγό Φράγκου να δώσει πλοία, αυτός αρχικά ζητάει εγγυήσεις και στη συνέχεια αρνείται προφασιζόμενος ότι οι Τούρκοι μπορεί να καταλάβουν τα πλοία και να κάνουν απόβαση στα ελληνικά νησιά!

Στην πραγματικότητα θέλει τα πλοία για να μεταφέρει στην Αθήνα τους Έλληνες στρατιώτες για τους σκοπούς της «Επαναστάσεως» που είναι στα σκαριά… Ο Τζέννιγκς δεν απογοητεύεται.

Για καλή του τύχη φεύγοντας βλέπει να εισπλέει στο λιμάνι το θωρηκτό «ΚΙΛΚΙΣ» με κυβερνήτη του τον τότε Πλοίαρχο Ι. Θεοφανίδη. Αμέσως τον επισκέπτεται και του εξηγεί πως έχουν τα πράγματα. Εκείνος δέχεται να βοηθήσει. Στέλνουν 3 κωδικοποιημένα σήματα προς την Ελληνική Κυβέρνηση, στα οποία ο Τζέννιγκς μπλοφάρει εμφανιζόμενος ως «πρόεδρος» της «Αμερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως Προσφύγων» .

Για να κάμψουν τις αντιρρήσεις της ελληνικής κυβερνήσεως ο Τζέννιγκς απειλεί ότι αν δεν δεχθεί αυτή, το επόμενο σήμα, δεν θα είναι κωδικοποιημένο και όλος ο κόσμος θα πληροφορηθεί ότι η ίδια Ελληνική Κυβέρνηση δεν επιτρέπει στα ελληνικά πλοία να σώσουν τους Έλληνες πρόσφυγες!

Τελικώς, η κυβέρνηση δέχεται και θέτει στις διαταγές του ΟΛΑ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΛΟΙΑ που βρίσκονται στην περιοχή… Αμέσως με τη βοήθεια του Πλοίαρχου Θεοφανίδη συγκαλείται σύσκεψη με τους πλοιάρχους των εμπορικών πλοίων που ναυλοχούν στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Οι περισσότεροι προφασιζόμενοι «βλάβες» αρνούνται να συμμορφωθούν. Ο Πλοίαρχος Θεοφανίδης απειλεί ότι μέχρι το βράδυ θα έχει γίνει αυτοψία σε όλα τα πλοία και όσοι ψευδώς αναφέρουν βλάβες

θα περάσουν από Ναυτοδικείο και επί τόπου θα εκτελεσθούν!

Ω του θαύματος (και πάλι) και μέχρι το βράδυ ΟΛΑ τα πλοία αναφέρουν ετοιμότητα απόπλου και τίθενται υπό τις διαταγές των Τζέννιγκς – Θεοφανίδη, Το επόμενο πρωί 26 πλοία ξεκινούν για Σμύρνη.

Το διάστημα 10-18 Σεπτεμβρίου 1922 (23 Σεπτεμβρίου -1 Οκτωβρίου 1922 με το νέο ημερολόγιο) 180.000 Έλληνες και Αρμένιοι πρόσφυγες μεταφέρονται από τη Σμύρνη στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα οι Τούρκοι επεκτείνουν για μερικές ημέρες την προθεσμία ενώ επιτρέπουν την αποβίβαση προσφύγων και από άλλα λιμάνια (αρχικά από Αιβαλί, Βουρλά και Τσεσμέ υπολογίζονται άλλες 70.000 προσφύγων στη συνέχεια από λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι τη Συρία ).

Συνολικώς 55 ελληνικά πλοία καθώς και αμερικάνικα και αγγλικά θα συμμετέχουν στην αποστολή σωτηρίας των προσφύγων και ο τελικός αριθμός αυτών που θα διασωθούν και θα μεταφερθούν με ασφάλεια σε ελληνικά λιμάνια θα ξεπεράσει τις 500.000 άτομα!

Όλοι αυτοί οι 500.000 άνθρωποι που σώθηκαν οφείλουν την ύπαρξή τους στον Ειζα Τζεννιγκς, με την καθοριστική βοήθεια και συμπαράσταση του Έλληνα Πλοιάρχου Θεοφανίδη και του Αμερικανού Πλοιάρχου Πόουελ, ο οποίος χωρίς καμία επίσημη ιδιότητα χάρις στον ανθρωπισμό και το πείσμα του τρέχει, παρακαλεί, πληρώνει, μπλοφάρει, απειλεί και στο τέλος πετυχαίνει τη διάσωση τόσων ψυχών.

Για την Ιστορία να σημειώσουμε ότι το Ελληνικό Κράτος τίμησε τον Ειζα Τζέννιγκς με τις ανώτατες διακρίσεις του, τον Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος και το Μετάλλιο της Στρατιωτικής Αξίας, όμως με την πάροδο των ετών η τεράστια προσφορά του και η Μνήμη του ξεχάστηκε. Σήμερα, δυστυχώς, η τεράστια προσφορά του έχει ξεχαστεί και μόνο μία αναμνηστική πλάκα στο δήμο Βόλου, θυμίζει το έργο του στη διάσωση των προσφύγων, γεγονός που αποτελεί μείζονα παράλειψη, ειδικώς σε περιοχές που εγκαταστάθηκαν και ζουν Μικρασιάτες πρόσφυγες ενώ και από στην επίσημη Ιστορία δεν αναφέρεται η παρουσία και το
έργο του.

Τέλος μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα «λεπτομέρεια» για τον Πλοίαρχο Ι.Θεοφανίδη, ο οποίος έφτασε μέχρι το βαθμό του Υποναυάρχου και αποστρατεύτηκε ως Αντιναύαρχος. Ο ίδιος ήταν απευθείας απόγονος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ο γιός του Ιάσων Θεοφανίδης, ως κυβερνήτης του αντιτορπιλλικού «ΚΡΗΤΗ» με το βαθμό του Πλωτάρχου, ήταν αυτός που υπόγραψε εκ μέρους της Ελλάδος, την παράδοση των Δωδεκανήσων στους Συμμάχους (και στην Ελλάδα) στη διάρκεια του Β’Παγκοσμίου πολέμου.

Ο δε γιος του Ιάσωνα και εγγονός του σωτήρα της Σμύρνης, αείμνηστος και αυτός πλέον Υποναύαρχος Ιωάννης «Ντάνυ» Θεοφανίδης θεωρείται ως σήμερα ο «πατέρας» των Ελλήνων βατραχανθρώπων έχοντας διατελέσει για πολλά χρόνια διοικητής των ΟΥΚ και μετέπειτα της ΜΥΚ, σημερινής Διοικήσεως Υποβρυχίων Καταστροφών (ΔΥΚ) του Αρχηγείου Στόλου! Τρεις γενιές ναυάρχων, τρεις γενιές προσφοράς στην Ελλάδα και στο Πολεμικό Ναυτικό από την οικογένειά Θεοφανίδη!