H σπίθα του Μεγάλου Πολέμου που αιματοκύλησε την ανθρωπότητα μπήκε στις 28 Ιουνίου 1914, όταν ένας σερβοβόσνιος φοιτητής, κάποιος Γκαβρίλο Πρίντσιπ, δολοφόνησε στο Σαράγεβο τον διάδοχο του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκο Φερδινάνδο, και τη σύζυγό του Σοφία.

Η πλέον περιβόητη πολιτική δολοφονία, σε επίπεδο συνεπειών, έφερε τη σφραγίδα του πανσερβισμού και ήταν άλλο ένα μαύρο έργο του συνταγματάρχη Ντράγκουτιν Ντιμιτρίεβιτς, σε απευθείας μάλιστα συνεννόηση με τον πρωθυπουργό της Σερβίας.

Ήταν ο Ντιμιτρίεβιτς, επικεφαλής των σερβικών μυστικών υπηρεσιών, που είχε οπλίσει το χέρι των έξι σερβοβόσνιων φοιτητών της φίλα προσκείμενης εθνικιστικής οργάνωσης «Νεαρά Βοσνία», που όπως ακριβώς και το συνωμοτικό «Μαύρο Χέρι» του Ντιμιτρίεβιτς ονειρευόταν μια ακόμα μεγαλύτερη Σερβία.

Ο μέγας συνωμότης Ντράγκουτιν εξόπλιζε εξάλλου τις μυστικές νοτιοσλαβικές οργανώσεις που δρούσαν στην επικράτεια των Αψβούργων εδώ και χρόνια, μέσω της δικής του εθνικιστικής οργάνωσης «Ένωση ή Θάνατος», που έμεινε τελικά γνωστή ως «Μαύρο Χέρι».

Η Αυστροουγγαρία απαίτησε να εκδοθούν οι συνωμότες του «Μαύρου Χεριού» για να δικαστούν στη Βιέννη, αν και πρωθυπουργός Νικόλα Πάσιτς αρνήθηκε (25 Ιουλίου 1914) υπό το πρόσχημα πως κάτι τέτοιο θα παραβίαζε το Σύνταγμα της Σερβίας.

Ως συνέπεια της Ιουλιανής Κρίσης, η Αυστροουγγαρία κήρυξε έπειτα από τρεις μέρες (28 Ιουλίου 1914) τον πόλεμο στη Σερβία θεωρώντας τη υπεύθυνη για τη δολοφονία του πριγκιπικού ζεύγους, προκαλώντας ένα ντόμινο εξελίξεων που θα έφερνε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις και τις ΗΠΑ κατόπιν (από το 1917) στη λαίλαπα του πολέμου.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η μεγαλύτερη νίκη του «Ταύρου», όπως αποκαλούσαν εμφατικά τον σέρβο συνωμότη, ο οποίος είχε στις πλάτες του πολλές μυστικές περγαμηνές. Ο ίδιος είχε βαλθεί εξάλλου να σκοτώσει τον βασιλιά Αλεξάντερ Ομπρένοβιτς ήδη από το 1901. Όταν τα κατάφερε τον Ιούνιο του 1903, οργάνωσε ταυτόχρονο πραξικόπημα, έχοντας τον στρατό υποχείριό του.

Καθηγητής τακτικής στη Στρατιωτική Ακαδημία της Σερβίας καθώς ήταν, ο φαρμακερός Ντιμιτρίεβιτς ασκούσε μεγάλη επιρροή στους νεαρούς στρατιωτικούς, κάτι που του άνοιξε την όρεξη για εξαγωγή του πανσερβισμού στο εξωτερικό. Η εθνικιστική του δράση κορυφώνεται το 1911, όταν ιδρύει τη μυστική εταιρία «Μαύρη Χειρ» (όπως τη λέγαμε παλιά, μιας και η δράση του Ντιμιτρίεβιτς έφτασε μέχρι και τη χώρα μας!) και οργανώνει μια δεύτερη πολύκροτη απόπειρα δολοφονίας, κατά του ίδιου του αυτοκράτορας της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκου Ιωσήφ!

Τρία χρόνια αργότερα, οργανώνει νέο πλάνο για την εξόντωση του βασιλιά της Βουλγαρίας (Φεβρουάριος του 1914) και λίγους μόνο μήνες μετά βάζει το φιτίλι του Μεγάλου Πολέμου σκοτώνοντας τον αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας. Η μεγάλη Σερβία που έψαχνε να φτιάξει μέσω της βίας και του τρόμου ο επικεφαλής της σερβικής μυστικής αστυνομίας αλλά και συνταγματάρχης του στρατού αγίαζε κάθε δολοφονική δράση.

Το τέλος του θα ερχόταν στην Ελλάδα το 1916, όταν κατάφτασε στη Θεσσαλονίκη με άλλο ένα συμβόλαιο θανάτου στις βαλίτσες του, αυτή τη φορά για τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α’. Ακόμα και οι Σέρβοι τον ήθελαν όμως πια εκτός κάδρου, κι έτσι συνελήφθη και εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1917.

Όταν μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου σχηματίστηκε το ενιαίο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, πολλοί μίλησαν για δικαίωση του οράματος του «Άπις»…

Ο Ντραγκούτιν Ντιμιτρίεβιτς γεννιέται στις 17 Αυγούστου 1876 στο Βελιγράδι του Πριγκιπάτου της Σερβίας. Για τα παιδικά του χρόνια δεν είναι και πολλά γνωστά, ξέρουμε πάντως πως φοίτησε στο περίφημο «Λύκειο» του Βελιγραδίου, όπου και διακρίθηκε στις σχολικές του επιδόσεις.

Ασίγαστος και γεμάτος ενέργεια, ο Ντράγκουτιν φεύγει από το σχολείο με το ψευδώνυμο «Άπις», το οποίο του το κόλλησαν οι συμμαθητές του γιατί δεν ησύχαζε ποτέ. Αμέσως μετά, γίνεται δεκτός στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βελιγραδίου και τα πάει τόσο καλά στη φοίτησή του που ολοκληρώνοντας τη σχολή τοποθετείται αμέσως στο Γενικό Επιτελείο του Σερβικού Στρατού!

Ο «Άπις» βρυχάται

Φέρελπις αξιωματικός και πανούργος, άρχισε να αναρριχάται γοργά τα σκαλιά της ιεραρχίας, καθώς ο πανσερβικός εθνικισμός τού άνοιγε τις πόρτες. Φανατικός πατριώτης και συνωμότης από τα γεννοφάσκια του, ο νεαρός λοχαγός οργανώνει ήδη από το 1901 τη δολοφονία του αντιδημοφιλή βασιλιά της Σερβίας, Αλέξανδρου Οβρένοβιτς.

Το κίνημα των νεαρών αξιωματικών που είχαν συσπειρωθεί γύρω από τον λοχαγό Ντιμιτρίεβιτς εισβάλουν στις 11 Ιουνίου 1903 στα ανάκτορα και δολοφονούν τόσο τον μονάρχη όσο και τη βασίλισσα Δράγα. Τον βασιλιά λέγεται πως τον σκότωσε ο ίδιος ο Ντράγκουτιν, ο οποίος βγήκε ωστόσο από το παλάτι βαρύτατα τραυματισμένος (οι τρεις σφαίρες που είχε δεχτεί έμειναν για πάντα παράσημο στο κορμί του).

Η δολοφονία του δυνάστη μονάρχη χαιρετίστηκε απ’ όλους, το σερβικό Κοινοβούλιο τον αποκάλεσε «σωτήρα της πατρίδας» και τον αντάμειψε με μια θέση καθηγητή τακτικής στη Στρατιωτική Ακαδημία του Βελιγραδίου. Το καθεστώς του νέου βασιλιά Πέτρου Α’ (Καραγιώργεβιτς), ο οποίος διαδέχτηκε τον δολοφονημένο Αλέξανδρο, ήταν υποχρεωμένο στον Ντράγκουτιν για τις υπηρεσίες του.

Ο Ντιμιτρίεβιτς αντιγύρισε την αβρότητα προσπαθώντας το 1906 να τον εκθρονίσει και να δολοφονήσει τον γιο του και διάδοχο του θρόνου, Αλέξανδρο Καραγιώργεβιτς, για να φέρει στα πράγματα τον Γεώργιο, αδελφό του Αλέξανδρου! Τώρα παρέμενε λίγο-πολύ στο περιθώριο, αν και η δύναμή του συνεχώς μεγάλωνε. Όπως έγραψε εξάλλου κι ένας ομοϊδεάτης του στο ημερολόγιό του: «Κανείς δεν τον έβλεπε πουθενά, κι όμως όλοι ήξεραν ότι έκανε τα πάντα».

Ήταν εξάλλου λαϊκός ήρωας τώρα, γι’ αυτό και ταξίδεψε για περαιτέρω στρατιωτική εκπαίδευση στη Γερμανία και τη Ρωσία. Του αποδίδεται μάλιστα όλος ο στρατιωτικός σχεδιασμός της Σερβίας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913, όταν η χώρα του πέτυχε τους πολεμικούς και εδαφικούς της στόχους.

Με την πανσερβική του όρεξη σε πρωτόγνωρη έξαρση, ο Ντράγκουτιν ονειρεύεται τώρα την απελευθέρωση όλων των Νότιων Σλάβων από την Αυστροουγγαρία. Οι σερβικοί πληθυσμοί της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και της Κροατίας είναι το μεγάλο του στοίχημα και είναι διατεθειμένος να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του στον ανταρτοπόλεμο και την τρομοκρατία για να το κερδίσει.

Το «Μαύρο Χέρι» που έφερε τον πόλεμο

Ο μοχλός για μια νέα σειρά πολιτικών δολοφονιών θα είναι η εθνικιστική οργάνωση «Ένωση ή Θάνατος» που ιδρύει με άλλους εννιά σέρβους στρατιωτικούς τον Μάιο του 1911. Η μυστική εταιρία μένει γνωστή ως «Μαύρη Χειρ» και ο αρχικός πυρήνας των δέκα μελών αρχίζει αμέσως να σκαρώνει το επόμενο χτύπημα.

Το «Μαύρο Χέρι» στρατολόγησε πολλούς ακόμα σέρβους εθνικιστές, στρατιωτικούς αλλά και πολίτες, στις τάξεις του. Η ένταξη στη μυστικιστική σέχτα γινόταν σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, όπου υπήρχε ένα κερί που τρεμόπαιζε, αλλά και ένα τραπέζι πάνω στο οποίο βρίσκονταν τοποθετημένα ένα κρανίο, ένα πιστόλι, μια βόμβα και ένα φιαλίδιο που περιείχε δηλητήριο.

Όσο για τον όρκο, γινόταν με τον υποψήφιο να ακουμπά το χέρι του πάνω στο κρανίο και να αναφωνεί: «Στο όνομα του ήλιου που με κρατάει στη ζωή, στο όνομα της γης που με θρέφει, με τη βοήθεια του Θεού, στο αίμα των προγόνων μου, στην τιμή και στην ίδια μου τη ζωή, ορκίζομαι αφοσίωση και πίστη στην ιδέα και το σκοπό του σερβικού εθνικισμού και προ πάντων να θυσιάσω τη ζωή μου γι’ αυτόν».

Από τη θέση του επικεφαλής της μυστικής υπηρεσίας της Σερβίας, το δικό του μαύρο χέρι είναι πια λυμένο και μπορεί να απλώνεται παντού: το 1911, για παράδειγμα, οργανώνει άλλη μια πολιτική δολοφονία, έχοντας τώρα στο στόχαστρο τον ηλικιωμένο αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ της Αυστροουγγαρίας! Ο σύνδεσμος που στέλνει στη Βιέννη για να σκοτώσει τον αυτοκράτορα αποτυγχάνει όμως.

Κανένα πρόβλημα για τον Ντιμιτρίεβιτς, που τον Ιανουάριο του 1914 στέλνει έναν νεαρό βόζνιο μουσουλμάνο να δολοφονήσει τον κυβερνήτη της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, στρατηγό (κατόπιν) Όσκαρ Ποτιόρεκ. Αποτυγχάνει όμως και πάλι και κάνει έναν εχθρό πρώτου μεγέθους! Ο Ποτιόρεκ και η δούκισσα σύζυγός του επέβαιναν στο μοιραίο αυτοκίνητο της δολοφονίας του αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας το 1914, κι έτσι στον Α’ Παγκόσμιο ανέλαβε προσωπικά την αυστροουγγρική εκδίκηση κατά των Σέρβων ως επικεφαλής στρατηγός της Σερβικής Εκστρατείας του 1914-1915!

Ο ασίγαστος συνωμότης Ντιμιτρίεβιτς οργανώνει άλλους δύο δολοφονικούς σχεδιασμούς το 1914. Τον Φεβρουάριο στέλνει τα πρωτοπαλίκαρά του να βγάλουν από τη μέση τον βασιλιά Φερδινάνδο Α’ της Βουλγαρίας, μετρώντας άλλη μια ηχηρή αποτυχία. Το περιβόητο θύμα του όμως στις 28 Ιουνίου 1914, ο αρχιδούκας της Αυστροουγγαρίας και διάδοχος του θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος, φτάνει και περισσεύει για να ισοφαρίσει όλες τις αποτυχίες μονομιάς.

Ο Ντράγκουτιν ανησυχούσε για την εκχώρηση δικαιωμάτων στους Νότιους Σλάβους που είχε ήδη διακηρύξει ο δελφίνος του αυστροουγγρικού στέμματος, καθώς του χαλούσαν τα σχέδια. Με τα προνόμια που θα έδινε στους Σέρβους ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος, το όραμα του «Άπις» για ενιαίο σερβικό κράτος γινόταν σαφώς δυσκολότερο.

Κι έτσι επιστράτευσε τους σερβοβόσνιους φοιτητές της εθνικιστικής «Μλάντα Μπόσνα» («Νεαρά Βοσνία») και κυρίως τον φυσικό της ηγέτη, φοιτητή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, που λαχταρούσε επίσης την απελευθέρωση των σλαβικών περιοχών του ευρωπαϊκού νότου και τη δημιουργία μιας ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Η ευκαιρία παρουσιάστηκε στις 28 Ιουνίου 1914, κατά την επίσημη επίσκεψη του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας στο Σαράγεβο, προκειμένου να εγκαινιάσουν ένα νοσοκομείο.

Ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ και η πενταμελής ομάδα του επιστρατεύτηκαν να δολοφονήσουν το πριγκιπικό ζεύγος και να γίνουν ήρωες σε μια συνωμοσία που είχε οργανωθεί στην εντέλεια από τον Ντιμιτρίεβιτς, όντας σε γνώση του σέρβου πρωθυπουργού Νικόλα Πάσιτς. Ο Πάσιτς ήταν ηγέτης του Λαϊκού Ριζοσπαστικού Κόμματος και μεγάλος εχθρός του παντοδύναμου συνωμότη, γι’ αυτό και έσπευσε να ενημερώσει τη σερβική μυστική αστυνομία για τη συνωμοσία. Ο «Άπις» έλεγχε όμως όλη την υπηρεσία κι έτσι κανείς δεν σταμάτησε τους βόζνιους φοιτητές στα σύνορα της Σερβίας.

Το πρωινό της 28ης Ιουνίου 1914, μόλις η πριγκιπική πομπή εμφανίστηκε στην κεντρική λεωφόρο του Σαράγεβο, ένας συνωμότης της ομάδας του Πρίντσιπ έριξε μία χειροβομβίδα κατά του αρχιδούκα. Η οποία προσέκρουσε όμως στην άμαξα του διαδόχου και εξερράγη σε διπλανό όχημα, τραυματίζοντας δύο από τους συνοδούς αξιωματικούς του Φραγκίσκου Φερδινάνδου.

Και ήταν ακριβώς καθοδόν για το νοσοκομείο που θα γινόταν όλα! Ο διάδοχος και η σύζυγός του κατευθύνονταν στο νοσοκομείο για να επισκεφθούν τους τραυματίες αξιωματικούς όταν δέχτηκαν τις σφαίρες του Πρίντσιπ, τις οποίες είχαν προμηθεύσει οι σερβικές μυστικές υπηρεσίες του Ντράγκουτιν.

Ο Πρίντσιπ πέρασε από δίκη στο Σαράγεβο και καταδικάστηκε σε κάθειρξη 20 ετών, αν και πέθανε στη φυλακή τον Απρίλιο του 1918, λίγο πριν από το τέλος του πολέμου που είχε προκαλέσει δηλαδή.

Η Συνθήκη των Βερσαλλιών υπογράφηκε στις 28 Ιουνίου 1919, πέντε χρόνια μετά τη δολοφονία του αρχιδούκα, η οποία έψαχνε να απελευθερώσει τη Βοσνία από τον ζυγό των Αψβούργων μέσω της ίδρυσης ενός ενιαίου νοτιοσλαβικού κράτους. Η Μεγάλη Σερβία δημιουργήθηκε τελικά. Όσο για το διαβόητο «Μαύρο Χέρι», έφτασε το 1914 να αριθμεί κάπου 2.500 μέλη. Στους κόλπους του είχε τώρα στρατιωτικούς, δικηγόρους, δημοσιογράφους, ακόμα και εθνικιστές διανοουμένους.

Τελευταία χρόνια

Στον απόηχο της δολοφονίας που θα οδηγούσε στον Μεγάλο Πόλεμο του 1914-1918, πολλά μέλη του «Μαύρου Χεριού» ανακρίθηκαν από τις αυστριακές αρχές. Η σερβική κυβέρνηση δεν απάντησε θετικά στο Ιουλιανό Τελεσίγραφο της Αυστροουγγαρίας, που ήθελε να περάσει από δίκη τους πραγματικούς πρωταίτιους της δολοφονίας, κι έτσι η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο.

Ο σέρβος πρωθυπουργός Πάσιτς αρνήθηκε να εκδώσει τον Ντράγκουτιν, διευθυντή τότε του 2ου Επιτελικού Γραφείου του Σερβικού Στρατού, ή να επιτρέψει στους Αυστριακούς να συμμετάσχουν στην ανακριτική σερβική επιτροπή, κι εδώ ρόλο έπαιξε σαφώς η ευγνωμοσύνη που ένιωθε ο βασιλιάς Πέτρος Α’ στον συνωμότη που τον είχε φέρει στον θρόνο.

Αποτέλεσμα όλων αυτών; Να προαχθεί ο Ντιμιτρίεβιτς σε συνταγματάρχη το 1916! Παρά ταύτα, ο διάδοχος του σερβικού θρόνου και ήδη αντιβασιλιάς από το 1914, Αλέξανδρος Καραγιώργεβιτς, θέλησε να απαλλάξει τη χώρα του από το «Μαύρο Χέρι», αν και οι λόγοι δεν είναι ξεκάθαροι. Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την παράξενη ασυλία που απολάμβανε ο Ντιμιτρίεβιτς, ο οποίος συνέχιζε εξάλλου απερίσπαστος τη συνωμοτική του δράση.

Δεν αποκλείεται πάντως αντιβασιλιάς και πρωθυπουργός να απεργάζονταν μυστικό και μονομερές σύμφωνο ειρήνης με την Αυστροουγγαρία και γι’ αυτό να ήθελαν το «Μαύρο Χέρι» εκτός, καθώς ήξεραν ότι θα τους χαλούσε τη δουλειά. Όπως κι αν έχει, το κράτος προχώρησε σε διώξεις και πραγματικό κυνήγι μαγισσών για να ξεχερσώσει τη μυστική εταιρία. Ο Πάσιτς είχε εξάλλου τους δικούς του λόγους γι’ αυτό, μιας και ο «Άπις» και τα τσιράκια του θα μπορούσαν να αποκαλύψουν ότι η σερβική κυβέρνηση γνώριζε επακριβώς για τη δολοφονία του Σαράγεβο.

Ο Ντράγκουτιν δρούσε τώρα στη Θεσσαλονίκη καταστρώνοντας όχι μόνο τις δολοφονίες του διαδόχου Αλεξάνδρου Καραγιώργεβιτς και του πρωθυπουργού Πάσιτς, αλλά και του έλληνα βασιλιά Κωνσταντίνου Α’! Οι ελληνικές αρχές ενημερώθηκαν από τη σερβική μυστική αστυνομία για τη δράση του και τον συνέλαβαν, με τα πρωτοπαλίκαρά του του σερβικού στρατού, στις 12 Δεκεμβρίου 1916.

Ο Ντιμιτρίεβιτς κρίθηκε ένοχος από το στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης (για δίκη-παρωδία έκαναν λόγο οι εθνικιστικοί κύκλοι) και οι οκτώ συνωμότες καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 23 Μαΐου 1917. Ο επίλογος γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη τα χαράματα της 13ης Ιουνίου 1917, όταν χρειάστηκαν 20 σφαίρες για να επιβεβαιωθεί ότι ο συνταγματάρχης Ντιμιτρίεβιτς ήταν νεκρός. Το εκτελεστικό απόσπασμα κράτησε μυστικό τον τόπο ενταφιασμού του.

Το 1953 και εντελώς ακατανόητα, ο Ντιμιτρίεβιτς αθωώθηκε μεταθανάτια από το Ανώτατο Δικαστήριο της Σερβίας σε επανάληψη της δίκης του…