Η ανθρωπότητα χρησιμοποίησε την οδοντογλυφίδα ήδη από την προϊστορία της, καθώς ίχνη χρήσης της συναντάμε ακόμα και στις οδοντοστοιχίες του Νεάντερνταλ και του Χόμο Σάπιενς.

Κι έτσι κανείς δεν μπορεί να περηφανεύεται ότι εφηύρε την οδοντογλυφίδα, καθώς ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε ανέκαθεν ξυλάκια για να αφαιρεί τα υπολείμματα των τροφών από τα δόντια του.

Χρειάστηκε όμως ένας και μόνο ένας για να τη βιομηχανοποιήσει και να τη ρίξει μαζικά στην αγορά, απαλλάσσοντας την οικουμένη από την ανάγκη να παράγει αυτοσχέδια (και χειροποίητα) μαραφέτια για τον καθαρισμό των δοντιών.

Αυτός ο ένας ήταν ο Αμερικανός έμπορος Τσαρλς Φόρστερ, ο οποίος αποφάσισε να σταντάρει τη μορφή της και να βάλει την οδοντογλυφίδα στη γραμμή παραγωγής εκεί στα μέσα του 19ου αιώνα, κάνοντας έτσι περισσότερα για την υγιεινή των δοντιών από όσα θα μπορούσε κανείς να φανταστεί.

Ο Φόρστερ εργαζόταν σε οικογενειακή φυτεία της Βραζιλίας και δεν μπορούσε να μην παρατηρήσει τα ολόλευκα δόντια των ντόπιων. Ανακάλυψε έτσι ότι η άριστη κατάσταση της στοματικής τους υγιεινής (σε σχέση με τον μέσο Αμερικανό) οφειλόταν στις χειροποίητες οδοντογλυφίδες που έφτιαχναν οι καλόγριες της Πορτογαλίας ήδη από τον 16ο αιώνα, καμωμένες από σχίζες πορτοκαλιάς, και ξαποστέλλονταν στην πορτογαλική αποικία της Βραζιλίας.

Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, όχι μόνο έβαλε έναν συνεργάτη του να αναπτύξει μια μέθοδο για τη μαζική παραγωγή της οδοντογλυφίδας, αλλά και στρατιές από πελάτες να ζητούν στα εστιατόρια οδοντογλυφίδες, ώστε να φτιάξει ζήτηση για το προϊόν του! Αφού απέκτησε την πατέντα της οδοντογλυφίδας(!) και έχτισε ένα εργοστάσιο για την παραγωγή της από λευκή σημύδα πια, άρχισε να ρίχνει στην αγορά εκατομμύρια κυριολεκτικά από τις τυποποιημένες ξύλινες σχίζες.

Για την καθιέρωση βέβαια της οδοντογλυφίδας και για να πείσει τον κόσμο να πληρώνει για κάτι που μπορούσε να φτιάξει κάλλιστα μόνος του θα χρειαζόταν ένα απίστευτο επιχειρηματικό δαιμόνιο και ο Τσαρλς ήταν εδώ ο καταλληλότερος άνθρωπος, αφού μπορούσε να πουλήσει πάγο σε Εσκιμώο αλλά και κρέας σε ορκισμένο χορτοφάγο!

Η γέννηση της οδοντογλυφίδας

Ο Τσαρλς Φόρστερ γεννιέται το 1826 στο Τσάρλεστον της Μασαχουσέτης μέσα σε αριστοκρατική οικογένεια της Νέας Αγγλίας. Για τα παιδικά του χρόνια δεν είναι τίποτα γνωστό, καθώς ήταν άλλος ένας γόνος της ανώτερης τάξης και περνούσε τη ζωή του χωρίς αξιοσημείωτα γεγονότα.

Κάποια στιγμή ο νεαρός Τσαρλς θα βρεθεί να επιβλέπει τη φυτεία του θείου του στη Βραζιλία, αλλά και τις εισαγωγικές-εξαγωγικές δραστηριότητές του, όταν και παρατήρησε τα όμορφα δόντια των γηγενών, τα οποία απέδωσε στις χειροποίητες οδοντογλυφίδες που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι, κληρονομιά των καλογριών της «μαμάς» Πορτογαλίας. Οι μοναχές της Πορτογαλίας ίδρυσαν την πρώτη εμπορικά οργανωμένη δραστηριότητα παραγωγής και πώλησης οδοντογλυφίδων του κόσμου ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα!

Ο Φόρστερ αποφασίζει λοιπόν να παράγει μαζικά την ξύλινη οδοντογλυφίδα ώστε να είναι τόσο φτηνή που όλοι να μπορούν να την αγοράσουν. Ο στόχος του είναι μάλιστα μόνο η Λατινική Αμερική, καθώς εκεί η χρήση της ήταν γενικευμένη, και ο Φόρστερ πιστεύει πως θα βγάλει πολλά λεφτά από την εμπορική της εκμετάλλευση. Αν και ό,τι θα ακολουθούσε, ούτε τα πιο φιλόδοξα όνειρά του δεν θα το περίμεναν!

Είμαστε εξάλλου στην εποχή που όλα λίγο πολύ ξεκίνησαν να παράγονται μαζικά και ο Φόρστερ ήθελε να ακολουθήσει τη μόδα της περιόδου. Δεν είχε όμως καμία μηχανική δεξιότητα, παρά μόνο μια απίστευτη εμπορική ευφυΐα που σύντομα θα επιστράτευε. Κι έτσι απευθύνθηκε σε έναν εφευρέτη από τη Βοστόνη, κάποιον Benjamin Franklin Sturtevant, ο οποίος είχε το δικό του πάθος: να φτιάξει τα πρώτα παπούτσια μηχανής.

Μέχρι να το κάνει αυτό, ο Φόρστερ τον πείθει να του αναπτύξει ένα σύστημα μαζικής παραγωγής οδοντογλυφίδων, την πατέντα του οποίου φροντίζει να πάρει αμέσως από τον εφευρέτη. Επόμενος σταθμός, το είδος του ξύλου που ήταν καταλληλότερο για χρήση μέσα στο στόμα. Ο Τσαρλς συμβουλεύεται έναν μηχανικό, κάποιον Charles Freeman, και έπειτα από πολλά πειράματα οι δυο άντρες καταλήγουν στη λευκή σημύδα.

Το προϊόν του Φόρστερ ήταν μαλακό και εύκαμπτο και διατηρούσε μια αμυδρώς γλυκιά οσμή! Με το μονοπώλιο της παρασκευής οδοντογλυφίδων ανά χείρας, ιδρύει μια μικρή μονάδα παραγωγής στη Βοστόνη (ήταν ήδη σε λειτουργία το 1870), ικανή να φτιάχνει εκατομμύρια οδοντογλυφίδες τη μέρα. Το 1887 ο επιχειρηματίας μεταφέρει τις δραστηριότητές του στο Μέιν, όπου η σημύδα αφθονούσε.

Το μόνο πρόβλημα; Ότι οι Γιάνκηδες δεν τις ήθελαν με τίποτα!

Η εμπορική καθιέρωση της σχίζας από σημύδα

Η βιομηχανία της οδοντογλυφίδας χρωστά τα πάντα στον Τσαρλς Φόρστερ και τα όσα έκανε για να έχει το προϊόν του εμπορική απήχηση. Πρώτη του δουλειά να επιστρατεύσει με αμοιβή φοιτητές του (βοστονέζικου) Πανεπιστημίου Χάρβαρντ να ζητούν οδοντογλυφίδες από τα εστιατόρια της πόλης, στα οποία πήγαινε ο ίδιος την επομένη προωθώντας το προϊόν του!

Όπως το ανακαλούσε ο ίδιος: «μετά το δείπνο, οι φοιτητές του Χάρβαρντ έπρεπε να ζητούν με δυνατή φωνή από τον σερβιτόρο οδοντογλυφίδες. Αν το εστιατόριο δεν είχε, τότε οι νεαροί άντρες έπρεπε να διαμαρτύρονται εντόνως και να ενημερώνουν τον σερβιτόρο ότι δεν θα έτρωγαν ποτέ ξανά στο μαγαζί»! Για να επιβεβαιώνει μάλιστα τη σοφία του εστιάτορα να εντάξει την οδοντογλυφίδα στο μαγαζί του, έβαζε τους ίδιους φοιτητές να επιστρέφουν και να ξαναζητούν οδοντογλυφίδες, μοιάζοντας πια ευγνώμονες για την καλή κίνηση του ιδιοκτήτη.

Την ίδια στρατηγική ακολουθούσε στα χονδρεμπορικά, τα καταστήματα λιανικής, τα πανδοχεία και όπου αλλού θα μπορούσε η οδοντογλυφίδα του να έχει εφαρμογή. Ο Φόρστερ αναγνώρισε το τεράστιο κενό μεταξύ της ασημένιας οδοντογλυφίδας που χρησιμοποιούσε η αριστοκρατία της Δύσης εδώ και μπόλικους αιώνες και της χειροποίητης των καλογριών της Πορτογαλίας και θέλησε να το γεφυρώσει, αν και τα πράγματα μόνο ευνοϊκά δεν ήταν αρχικά. Αυτό που έφτιαξε πάντως ήταν η πρώτη πραγματικά σύγχρονη μορφή της οδοντογλυφίδας.

Οι πρώτες οδοντογλυφίδες του ήταν επίπεδες, κάποια στιγμή κατέληξε όμως σε ένα κυλινδρικό σχήμα με κωνική απόληξη. Η παραγωγή της ενδέχεται να ξεκίνησε στη Βραζιλία με τα πρωτόγονα μέσα της εποχής, αν και αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Ξέρουμε πάντως με βεβαιότητα ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1860 (πιθανότατα το 1869) λειτουργούσε η βιομηχανοποιημένη μονάδα του στη Βοστόνη, πουλώντας 30.000 κουτάκια (περιείχαν 250.000 οδοντογλυφίδες έκαστο) τον χρόνο.

Στο πρώτο αυτό μηχάνημά του ένας εργάτης μπορούσε να βγάζει μια οδοντογλυφίδα τη φορά (εκεί που σήμερα ένας χειριστής παράγει 15.000 κομμάτια το λεπτό!), την ίδια ώρα που 20 κορίτσια απασχολούνταν στη συσκευασία τους. Παρά την αποτελεσματικότητα όμως του προϊόντος του, ο Αμερικανός συνέχιζε να καθαρίζει τα δόντια του με δικές του αυτοσχέδιες οδοντογλυφίδες από βέργες και κλαδάκια και ο Φόρστερ θα έπρεπε να σκεφτεί και πάλι δημιουργικά για να τον πείσει να εμπιστευτεί το δικό του δημιούργημα.

Αφού την προώθησε όσο δεν έπαιρνε και την έβαλε παντού στις ΗΠΑ, κατάφερε όχι μόνο να πείσει τον κόσμο για την ανάγκη της βιομηχανοποιημένης (και καθαρής) οδοντογλυφίδας, αλλά και να δημιουργήσει μια νέα κοινωνική μόδα: η οδοντογλυφίδα ήταν τώρα σύμβολο στάτους και οι δανδήδες της εποχής τις πιπίλιζαν έξω από πανάκριβα εστιατόρια και ξενοδοχεία για να δείξουν ότι μόλις είχαν τελειώσει το γεύμα τους εκεί μέσα!

Η ξύλινη οδοντογλυφίδα φανέρωνε τώρα την κοινωνική θέση του κατόχου και υιοθετήθηκε από τους κομψευόμενους νεαρούς της ανώτερης τάξης, πριν τους μιμηθούν και οι κυρίες της καλής κοινωνίας. Τόσο μόδα έγινε η οδοντογλυφίδα του που τώρα έπρεπε να παλέψει και με αναπάντεχα εμπόδια που έμπαιναν στον δρόμο του.

Όπως το πρωτοσέλιδο των «New York Times» το 1884 που καυτηρίαζε τη συνήθεια των γυναικών να καθαρίζουν τα δόντια τους δημοσίως! Η εφημερίδα έλεγε πως μια γυναίκα «δεν μπορεί να αισθάνεται άνετα το πρωί αν δεν καταναλώσει δυο ή τρεις οδοντογλυφίδες πριν από το πρωινό».

Αλλά και εφημερίδα της Βοστόνης καταφερόταν με αποτροπιασμό για τη γυναικεία συνήθεια του πιπιλίσματος της οδοντογλυφίδας: «σχεδόν μία στις τρεις γυναίκες της Βοστόνης έχει μια οδοντογλυφίδα ανάμεσα στα χείλη της». Τόσο η πρωτεύουσα χρηστική όσο και η δευτερεύουσα κοινωνική χρήση της οδοντογλυφίδας την εκτίναξαν στην κορυφή. Κανείς δεν νοιαζόταν πια για τα πικρόχολα σχόλια του Τύπου. Το πιπίλισμα της οδοντογλυφίδας έγινε αργότερα σύμβολο ανεμελιάς και κοινωνικής επανάστασης, φτάνοντας ακόμα και στα γραπτά του Μαρκ Τουέιν.

Ο Φόρστερ έφτιαχνε πια κάπου 500 εκατομμύρια οδοντογλυφίδες στη μονάδα παραγωγής του Μέιν και δεν κάλυπτε καν την αμερικανική ζήτηση! Σύντομα πάμπολλοι ανταγωνιστές θα ξεφύτρωναν στο πλούσιο σε σημύδα Μέιν, το οποίο μέχρι τις αρχές του νέου αιώνα θα έπαιρνε τον τίτλο της «παγκόσμιας πρωτεύουσας της οδοντογλυφίδας». Ο Φόρστερ συνέχισε πάντως παρ’ όλα αυτά να κατασκευάζει τα 3/5 της αμερικανικής οδοντογλυφίδας.

Το προϊόν του δαιμόνιου Τσαρλς ήταν πια αναπόσπαστο μέλος τόσο του γεύματος όσο και των διατροφικών συνηθειών, την ίδια ώρα που ο κοινωνικός ρόλος της οδοντογλυφίδας δεν μπορούσε να περάσει στα «ψιλά». Έναν αιώνα αργότερα (δεκαετία του 1980), η βιομηχανία οδοντογλυφίδας του Μέιν άρχισε να παρακμάζει, κλείνοντας έτσι ένα μεγάλο κεφάλαιο της σύγχρονης βιομηχανικής ιστορίας.

Το εργοστάσιο του Τσαρλς (Forster Manufacturing Company) ήταν το τελευταίο που έκλεισε, αντέχοντας μέχρι το 2003. Μέχρι τότε βέβαια η οδοντογλυφίδα του είχε δώσει ζωή σε ανατρεπτικές μόδες, αναπάντεχες χρήσεις αλλά και λογής υποπροϊόντα. Όλα τους χρωστούσαν πολλά στο επιχειρηματικό δαιμόνιο του Φόρστερ…