Η λέξη που είναι ταυτισμένη με την πανωλεθρία, η λέξη Βατερλό φέρνει στο μυαλό όλων την συντριβή του Ναπολέοντα και το τέλος της Αυτοκρατορίας του.
Όμως η νίκη του δούκα του Γουέλιγκτον δεν σήμαινε υποχρεωτικά και νίκη των ιδεών του, αφού μέσα στο χρόνο δε μπόρεσε να νικήσει τον φιλελευθερισμό και τους φορείς της συγκρότησης των εθνών – κρατών.
Η στρατιωτική συντριβή του Ναπολέοντα και ο θρίαμβος του Γουέλινγκτον είναι πασίγνωστα. Σε ένα άλλο, όμως, επίπεδο και από την οπτική των κατακλυσμιαίων γεγονότων που ακολούθησαν, η απάντηση στην ερώτηση για νικητές και ηττημένους είναι σύνθετη. Με ιστορικούς όρους το τέλος της ναπολεόντειας κυριαρχίας στη Γηραιά Ηπειρο είχε αρχίσει νωρίτερα στη Ρωσία, με μισό εκατομμύριο θύματα. Οι πυκνές εξελίξεις από το τέλος του 1812 μέχρι την εξορία του Ναπολέοντα στο νησί Ελβα (Μάρτιος 1813), έχουν θέση τελευταίου κεφαλαίου στη ναπολεόντεια Ευρώπη.
Απέμεινε ακόμη να γραφεί ο επίλογος των «100 ημερών» (Μάρτιος – Ιούνιος 1815). Δηλαδή, η μεγάλη περιπέτεια από τη θριαμβική επάνοδο του Ναπολέοντα στη γαλλική πρωτεύουσα ως το Βατερλό και την ταπεινωτική εγκατάλειψη του Παρισιού.Η Μεγάλη Στρατιά του ιδιοφυούς Ναπολέοντα -ο φόβος και ο τρόμος της μοναρχικής Ευρώπης- δεν θα συνέλθει μετά την εκστρατεία στη Ρωσία. Στο Βατερλό η ίδια θα καταλήξει «να μην είναι τίποτα άλλο από ένα ασυγκράτητο χειμαρρώδες ρεύμα φόβου, παρασύροντας μαζί του όλα, ακόμη και τον ίδιο τον Ναπολέοντα… Μόνο η νύχτα που αρχίζει σώζει τη ζωή και την ελευθερία του. Αλλά αυτός που κοντά στα μεσάνυχτα πέφτει σκονισμένος και ζαλισμένος σ’ ένα χωριάτικο πανδοχείο δεν είναι πια ο αυτοκράτορας. Το κράτος του, η δυναστεία του, το πεπρωμένο του έφτασαν στο τέλος…»(Στέφαν Τσβάιχ: «Η στιγμή του Βατερλό»).
Το Βατερλό «γέννησε» μια νέα εποχή. Σφράγισε πολλαπλά τον αιώνα, με θετικό πρόσημο σε σχέση με τον προηγούμενο. Πέραν των ρομαντικών περιγραφών και μένοντας στην ιστορία «η νίκη των Ευρωπαίων ηγεμόνων δεν συνιστά απλή αποκατάσταση του παρελθόντος. Η επαναστατική θύελλα έχει αναστατώσει την Ευρώπη στις ίδιες τις δομές της και η αυτοκρατορική κατάκτηση υπήρξε φορέας ενός εκσυγχρονισμού, που η απλή επιστροφή στις παλιές δυναστείες δεν μπορεί να σβήσει. Μια Ευρώπη βαθιά μετασχηματισμένη αναδύεται από τα ερείπια της ναπολεόντειας αυτοκρατορίας… Πάνω απ’ όλα, η φιλελεύθερη αρχή και η κίνηση των εθνικοτήτων επενεργούν ως δυο καταλύτες εναντίον της θέλησης των ηγεμόνων να επανασυστήσουν την Ευρώπη της ισορροπίας και των απόλυτων μοναρχών» (Μπερνστάιν – Μίλζα: «Ιστορία της Ευρώπης»).
Οι στρατιωτικές πτυχές του Βατερλό είναι λίγο-πολύ γνωστές. Περιγράφονται και αξιολογούνται σε περισσότερες από τρεις εκατοντάδες βασικές ιστορικές μελέτες. Πάνω από μισό εκατομμύριο «λήμματα» αποδίδει μια αναζήτηση για την ίδια τη μάχη στην αγγλική γλώσσα. Δεν λείπουν και αντιπαραθέσεις για τη «μνήμη της μάχης». Πράγμα συνηθισμένο, άλλωστε, για τα κοσμοϊστορικά γεγονότα. Από τη μια μεριά ο Ναπολέων, στα απομνημονεύματα που έγραψε εξόριστος στην Αγία Ελένη, αποδίδει την ήττα στο «πεπρωμένο ή την προδοσία» των στρατηγών του (Γκρουσί και Νέι). Υποτίθεται ότι είχε «τα πάντα προείδει», «θα είχε κατατροπώσει σε κάθε περίπτωση τους εχθρούς, αν καθένας εκπλήρωνε το χρέος του, αν οι διαταγές εκτελούνταν πιστά».
Από την άλλη μεριά ο Γουέλινγκτον, με την πολεμική αναφορά του για τη μάχη και κατοπινές περιγραφές, θα επιχειρήσει να εδραιώσει στη βρετανική και παγκόσμια κοινή γνώμη ότι το Βατερλό ήταν μια νίκη σχεδόν αποκλειστικά δική του. Κλασικό, όσο και το πιο χαρακτηριστικό δείγμα των «πολέμων μνήμης» συνιστά η περίφημη μακέτα της μάχης του Βατερλό στο Εθνικό Στρατιωτικό Μουσείο του Λονδίνου, που θαυμάζουν οι επισκέπτες του.
Χρειάστηκαν τρεις – τέσσερις δεκαετίες λογοκρισίας για να εκτεθεί. Από το πεδίο της μάχης, που φιλοτέχνησε ο Γ. Σίμπρον (μέσα 19ου αιώνα), έχουν εξαφανιστεί 40.000 Πρώσοι. Από τους 48.000, που είχε υπό τη διοίκησή του ο «συνιδιοκτήτης» της ναπολεόντειας ήττας, στρατάρχης Μπλίχερ, για να υποβαθμιστεί η πρωσική συμβολή και να φανεί ότι η δόξα ανήκει στον βρετανικό στρατό.
Το Βατερλώ κόστισε τον Ουέλινγκτον 15.000 νεκρούς και τραυματίες ενώ στον Μπλύχερ 7.000 στρατιώτες. Οι απώλειες του Ναπολέοντα ανέρχονται στις 24.000-26.000 νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους ενώ άλλοι 15.000 λιποτάκτησαν λίγες ημέρες μετά την μάχη.
Ο Ναπολέων ανακοίνωσε την δεύτερη παραίτησή του την 24η Ιουνίου του 1815. Στην τελευταία αψιμαχία των Ναπολεόντειων Πολέμων ο στρατηγός Βαντάμ νικήθηκε από τον Μπλύχερ στο Ισσύ την 3η Ιουλίου. Ο Ναπολέων προσπάθησε να διαφύγει στη Βόρεια Αμερική αλλά το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό είχε αποκλείσει τα γαλλικά λιμάνια για να τον αποτρέψει. Τελικά ο Ναπολέων παραδόθηκε στον καπετάνιο του πλοίου Βελλερεφόντης, Φρειδερίκο Μέτλαντ, την 15η Ιουλίου. Η Συνθήκη του Παρισίου υπογράφθηκε την 20η Νοεμβρίου του 1815 και ο Λουδοβίκος ο XVIII επανήλθε στον θρόνο της Γαλλίας ενώ ο Ναπολέων εξορίστηκε στην Αγία Ελένη όπου και πέθανε την 5η Μαΐου του 1821.
Η μάχη του Βατερλώ ήταν κάτι παραπάνω από μια αποφασιστική μάχη αφού τερμάτισε οριστικά σειρά πολέμων που ταλαιπωρούσαν την Ευρώπη (μικρής σημασίας συγκρούσεις έλαβαν μέρος και σε άλλα μέρη του κόσμου) από το 1792, μετά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης. Επιπλέον η Πρώτη Γαλλική Αυτοκρατορία καταστράφηκε μαζί με την πολιτική και στρατιωτική καριέρα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ενός από τους μεγαλύτερους στρατιωτικούς και πολιτικούς ηγέτες όλων των εποχών. Τέλος εγκαινίασε μια μακρά περίοδο ειρήνης σε όλο τον κόσμο για μισό σχεδόν αιώνα, αφού καμία σημαντική σύγκρουση δεν διεξήχθη στην Ευρώπη μέχρι την έναρξη του Κριμαϊκού Πολέμου.
