«Χίτλερ να μη το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη. Ξαρμάτωτη την ήβρηκες  και λείπαν τα παιδιά της»…

Αυτοί είναι οι πρώτοι στίχοι, ίσως του πιο γνωστού ριζίτικου τραγουδιού που αναφέρεται στη πολυθρύλητη Μάχη της Κρήτης.

Ο στίχοι αυτοί κρύβουν μια προφανή αλήθεια αλλά και ένα μικρό… λάθος. Η προφανής αλήθεια είναι πως, όντως, ο Χίτλερ «πάτησε» την Κρήτη αφού μετά από έντεκα ημέρες σκληρών μαχών κατάφερε να την κατακτήσει. Το μικρό «λάθος» είναι πως ουδέποτε ο φύρερ του Γ’ Ράιχ καυχήθηκε για αυτή τη νίκη του.

Το κόστος που κλήθηκε να πληρώσει ήταν βαρύ. Οι Κρήτες και οι σύμμαχοι «έδωσαν» στη ναζιστική Γερμανία ένα σκληρότατο μάθημα και την ανάγκασαν να αναθεωρήσει πολλά από τα στρατηγικά σχέδια που είχαν εκπονήσει.

Η Μάχη της Κρήτης, δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στις μεγαλύτερες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά αυτό οφείλεται σε έναν και μόνο λόγο. Στους μικρούς αριθμούς. Κατά τ’ άλλα, όμως, έχει πάρει τη δική της θέση ανάμεσα στις σπουδαιότερες και αυτό είναι κάτι που αναγνωρίζουν νικητές και ηττημένοι.

Το χρονικό της Μάχης της Κρήτης

Από την αρχή του Β’ΠΠ, η Κρήτη, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής τόσο των συμμαχικών δυνάμεων όσο και του Χίτλερ.

Η επίθεση κατά της μεγαλονήσου, ξεκίνησε το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, όταν -σύμφωνα με τα αρχεία του ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού- άρχισε η από αέρος μεταφορά ναζιστικών στρατευμάτων στο νησί.

Μετά από σφοδρό βομβαρδισμό, πολυάριθμα σμήνη μεταφορικών αεροσκαφών άρχισαν να πραγματοποιούν ρίψεις αλεξιπτωτιστών στην περιοχή του Μάλεμε στα Χανιά. Ακολούθησε σκληρός αγώνας, στον οποίο συμμετείχε σύσσωμος ο Κρητικός λαός ανεξαρτήτου φύλλου και ηλικίας με τον πενιχρό οπλισμό που διέθετε.

Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης που είχε λάβει από το ναζιστικό επιτελείο την κωδική ονομασία «Ερμής», οι Γερμανοί κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα μικρό προγεφύρωμα στα ανατολικά του Ταυρωνίτη ποταμού και να θέσουν υπό τα πυρά τους το αεροδρόμιο Μάλεμε και το ύψωμα 107, από το οποίο ελέγχονταν η ευρύτερη περιοχή του αεροδρομίου.

Το απόγευμα της 20ης Μάη οι εισβολείς επιτέθηκαν σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο αλλά οι αλεξιπτωτιστές σε αυτές τις περιοχές υπέστησαν τρομακτικές απώλειες και δεν μπόρεσαν να σημειώσουν την παραμικρή επιτυχία.

Οι μικρές διαδοχικές νίκες που πετύχαιναν οι Κρήτες πολεμιστές και οι συμμαχικές δυνάμεις ανέβασε το ηθικό και έτσι επιχειρήθηκε ανακατάληψη των εδαφών που είχαν καταλάβει οι Γερμανοί, ωστόσο, απέτυχαν.

Η αποτυχία αυτή έκρινε, ουσιαστικά, και την τύχη του νησιού καθώς η υπεροπλία των Γερμανών σε όλα τα επίπεδα άρχισε πλέον να είναι ξεκάθαρη. Τυπικά, ωστόσο, η μάχη τελείωσε την 1η Ιουνίου όταν αποχώρησαν από το νησί και οι τελευταίοι συμμαχικοί σχηματισμοί.

Στις ημέρες που μεσολάβησαν, ωστόσο, οι Γερμανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες καθώς οι Κρήτες υπερασπίστηκαν το νησί τους με κάθε μέσο… Ακόμα και με πέτρες, όπως θα δούμε παρακάτω.

Οι απώλειες ντόπιων, Συμμάχων και ναζί σε αριθμούς

Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές υπήρξαν πολύ σοβαρές. Ο Διοικητής του ΧΙ Γερμανικού Σώματος Αεροπορίας Αντιπτέραρχος Στούντεντ αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι η Κρήτη υπήρξε «ο τάφος των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών».

Σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στοιχεία του ελληνικού ΓΕΣ οι απώλειες έχουν ως εξής:

-Έλληνες: Νεκροί 426 και μεγάλος αριθμός τραυματιών και αιχμαλώτων.

-Βρετανοί: Νεκροί 1.742, τραυματίες 1.737 και αιχμάλωτοι 11.835. Επίσης βυθίστηκαν 2 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά και απωλέσθηκαν πάνω από 2.000 αξιωματικοί και ναύτες.

-Γερμανοί: Νεκροί 1.990, αγνοούμενοι 1.995 και σοβαρός αριθμός τραυματιών. Συνολικά (νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι) οι απώλειες του επίλεκτου σώματος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ξεπέρασαν τους 8.000 άνδρες. Οι απώλειες σε αεροσκάφη ανήλθαν σε 220 τελείως κατεστραμμένα και περίπου 150 με σοβαρές ζημιές.

Είναι ενδεικτικό πως ο Φράιχερ φον ντερ Χάιντε, διοικητής του πρώτου τάγματος αλεξιπτωτιστών που πάτησαν το πόδι τους στο νησί, γράφει στα απομνημονεύματά του: «Η μάχη της Κρήτης αποδείχτηκε εκ των υστέρων ότι ήταν η αρχή προς το άνοιγμα μιας μεγάλης τραγωδίας που έφτασε στο αποκορύφωμά της στο Ελ Αλαμέιν και στο Στάλινγκραντ. Για πρώτη φορά εκεί, στην Κρήτη, στάθηκε απέναντί μας ένας γενναίος και ανελέητος αντίπαλος σ’ ένα πεδίο μάχης που τον ευνοούσε»

Οι στρατιωτικές «πρωτιές» της μάχης

Πέρα όλων των άλλων που μπορούν να ειπωθούν, η μάχη της Κρήτης ξεχωρίζει για κάποιες παγκόσμιες πρωτιές. Συγκεκριμένα, τότε παρατηρείται για πρώτη φορά:

1) Εισβολή με τη χρήση σχεδόν αποκλειστικά αερομεταφερόμενων δυνάμεων. Η επικράτηση των ναζί αλεξιπτωτιστών έδωσε μια πύρρειο νίκη. Ήταν τέτοιο το μέγεθος των απωλειών που οδήγησε τους Γερμανούς (κάποιοι λένε προσωπικά τον ίδιο τον Αδόλφο Χίτλερ) στην απόφαση να μην ξαναχρησιμοποιήσουν αλεξιπτωτιστές για ενέργεια αντίστοιχης κλίμακας. Στον αντίποδα, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να οργανώσουν δικές τους δυνάμεις αλεξιπτωτιστών, τις οποίες και χρησιμοποίησαν με σχετική επιτυχία τα επόμενα χρόνια.

2) Σχεδόν πλήρης γνώση των σχεδίων εισβολής από τους αμυνόμενους μέσω των υποκλοπών των γερμανικών ασύρματων επικοινωνιών. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ σημείωνε στα απομνημονεύματά του: «Σε κανένα άλλο σημείο του πολέμου δεν ήταν οι υπηρεσίες μας τόσο πλήρως και με ακρίβεια πληροφορημένες».

3) Η τεράστιας έκτασης συμμετοχή απλών πολιτών (τουλάχιστον στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Οι Γερμανοί ήταν σίγουροι για την γρήγορη επιτυχία τους. Η συμμετοχή, ωστόσο, χιλιάδων αμάχων στις επιχειρήσεις ήταν ένας παράγοντας που δεν είχαν υπολογίσει οι σχεδιαστές της επιχείρησης «Ερμής». Πίστευαν ότι οι Κρητικοί, γνωστοί για τα αντιμοναρχικά τους αισθήματα, θα υποδέχονταν τους Γερμανούς ως ελευθερωτές. Αλλά έπεσαν τραγικά έξω στο δεύτερο σκέλος της εκτίμησής τους αυτής.

Η θρυλική αντίσταση των Κρητών και ο συγκλονιστικός πίνακας του Π. Βλαχάκη

Οι Κρητικοί είχαν αφοπλιστεί, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ελλάδα, από το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά που ζήτησε πίσω τα όπλα που είχαν απαλλοτριώσει από ένα στρατώνα οι αντάρτες όταν λίγο καιρό νωρίτερα είχε ξεσπάσει στο νησί μια εξέγερση. Ο Μεταξάς ζήτησε και εκείνα τα όπλα αλλά και τα παλαιότερα που είχαν παραδοσιακά οι Κρητικοί στα σπίτια τους, δήθεν για να εξοπλίσει μονάδες που έφευγαν για το μέτωπο της Αλβανίας, φοβούμενος, όμως, στην πραγματικότητα, μια νέα εξέγερση.

Οι Κρητικοί αισθάνθηκαν χρέος να τα παραδώσουν. Γι’ αυτό άλλωστε οι πρώτοι στίχοι του ριζίτικου κάνουν λόγο για «ξαρμάτωτη Κρήτη»!

Πολλές μαρτυρίες -που πλέον στις ημέρες μας αγγίζουν τα όρια του θρύλου- θέλουν τους Κρήτες μαχητές που δεν ήταν οπλισμένοι να ρίχνονται στη μάχη με μαχαίρια ακόμα και με πέτρες.

Δεν είναι οι λίγοι αυτοί που λένε πως πολλοί Γερμανοί αλεξιπτωτιστές σφάχτηκαν με το που έπεφταν στο έδαφος. Άλλοι πάλι λένε πως γυναίκες και άντρες είχαν πάρει τσουγκράνες και τους κάρφωναν ενώ ήταν ακόμα στον αέρα, ή μπλεγμένοι σε δέντρα και τους αποτελείωναν όταν ακουμπούσαν την κρητική γη! Επιβεβαιωμένα, από ιστορικούς υπάρχει η περίπτωση μιας γυναίκας στα Χανιά η οποία σκότωσε έναν ναζί αλεξιπτωτιστή με δρεπάνι καθώς εκείνος πέφτοντας από τον ουρανό μπλέχτηκε σε ένα δέντρο. Πριν προλάβει να κόψει τα σχοινιά για να απελευθερωθεί ήταν ήδη νεκρός…

Κάποιοι λίγοι σκότωναν Γερμανούς ακόμα και πέτρες. Αυτόπτης μάρτυρας σε μια τέτοια ιστορία ο ζωγράφος Πέτρος Βλαχάκης, ο οποίος μετέφερε την εμπειρία του στον καμβά δημιουργώντας έναν συγκλονιστικό πίνακα.

Παρών και ο ίδιος στην αιματηρή μάχη του Γαλατά, ο Πέτρος Βλαχάκης είχε πει σε συνέντευξη που είχε δώσει λίγα χρόνια πριν πεθάνει: «Ο Γερμανός είχε δεχθεί μια σφαίρα από το δίκαννο του συγχωριανού μου, Μανώλη Θεοδωράκη. Ο αλεξιπτωτιστής απάντησε τραυματίζοντας θανάσιμα τον Θεοδωράκη. Τότε, ένας γείτονάς του πετάχτηκε κρατώντας μια μεγάλη πέτρα στα χέρια του και τον χτύπησε με όση δύναμη είχε. Το κράνος δεν μπόρεσε να τον σώσει. Σίδερα και κεφάλι έγιναν ένα… Τέτοιο μένος είχε. Έμοιαζε αυτή η εικόνα σα να κατέβηκαν οι πρόγονοι αντάρτες και καπεταναίοι από τα κάδρα και ανακατεύτηκαν με τους υπόλοιπους. Και δεν καταλάβαινες ποιοι ήταν οι γονείς και ποιοι τα κοπέλια»!

Το πρωτοσέλιδο της «Βραδυνής» για τη μάχη. Η εφημερίδα είναι εμφανώς λογοκριμένη από τους ναζί εξού και η αναφορά «στις θηριωδίες κατά Γερμανών από αγγλικά κτήνη»

Όταν η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς η «απάντηση» στην αντίσταση ήταν ανελέητη. Πρώτος στόχος ήταν οι βρακοφόροι τους οποίους οι ναζί θεωρούσαν κάποιο… επίλεκτο σώμα!

Εκτός από τους βρακοφόρους, ωστόσο, οι Γερμανοί έβαλαν στο στόχαστρό τους και τις γυναίκες οι οποίες επίσης είχαν έντονη αντιστασιακή δράση. Όσες συλλαμβάνονταν υποβάλλονταν σε έλεγχο προκειμένου να διαπιστωθεί αν είχαν στους ώμους τους μώλωπες από κοντάκι όπλου κάτι που έδειχνε αν συμμετείχαν στις μάχες ή όχι. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες των ημερών της γερμανικής εισβολής, άλλωστε, καταγράφονται και 15 γυναίκες.

Την πρώτη εβδομάδα της ναζιστικής κατοχής (1-6 Ιουνίου 1941) είχαν εκτελεστεί συνολικά 200 άτομα, ενώ μέχρι την 1η Αυγούστου τουλάχιστον άλλοι τόσοι. Και αυτό ήταν μόνο η αρχή της οργής που διοχέτευσαν στον κρητικό λαό οι κατακτητές ως απάντηση των απωλειών που είχαν στη Μάχη της Κρήτης.