Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά έθιμα του Δωδεκαημέρου, που επισφραγίζουν, μάλιστα, το κλείσιμο της συγκεκριμένης εορταστικής περιόδου, είναι οι μεταμφιέσεις. Τα δρώμενα αυτά, όπως εξηγεί ο φιλόλογος-ερευνητής Σωτήρης Ρουσιάκης, ο οποίος έχει συμπεριλάβει τις μεταμφιέσεις των Φώτων στη Θεσσαλία σε σχετική μελέτη του, είναι πολύ παλιά. Τα δρώμενα των μεταμφιέσεων στη Θεσσαλία λαμβάνουν διάφορες μορφές: είναι μια ομάδα νέων που μεταμφιέζονται με παλιά ρούχα και δέρματα και φορούν κουδούνι, γυρνούν σε όλα τα σπίτια του χωριού, κάνουν θόρυβο, πειράζουν τους ανθρώπους και μαζεύουν φιλοδωρήματα.

Το πιο γνωστό και διαδεδομένο είναι τα Ρουγκάτσια ή Ρουγκατσάρια ή Λουγκατζάρια. Οι μεταμφιέσεις αναπαριστούν πνεύματα και δυνάμεις της φύσης καθώς και προγονικές ψυχές, στις οποίες γίνεται επίκληση για να βοηθήσουν στην νέα καλλιεργητική περίοδο και την καλή σοδειά των δημητριακών. Η προσθήκη κουδουνιών σκοπό έχει να διώξει κάθε κακό και, ταυτόχρονα, με το θόρυβο και τα πηδήματα, να "ξυπνήσει" το σπόρο σταριού που "κοιμάται" μέσα στη γη για να αρχίσει να βλαστήσει.

Η σύνθεση του θιάσου, στον οποίο συμμετέχουν μόνο νέοι άνδρες- συνήθως ανύπαντροι- έχει ως εξής: στο κέντρο βρίσκεται ο γαμπρός, ντυμένος με φουστανέλα και η νύφη, την οποία υποδύεται ένας όμορφος νέος ντυμένος με την επίσημη νυφική φορεσιά και τα κοσμήματά της. Η νύφη βαστά τσάντα για τα φιλοδωρήματα και ένα μήλο.

Γύρω τους, νέοι με παλιά ανδρικά και γυναικεία ρούχα, φορεμένα ανάποδα, με δέρματα ζώων, ζωσμένοι κουδούνια, κρατούν ξύλινα σπαθιά- κάποτε και αληθινά- και αναλαμβάνουν να περιφρουρήσουν το ζευγάρι και ιδιαίτερα τη νύφη, από όποιον τολμήσει να την πειράξει ή να την … αρπάξει. Είναι οι αράπ'δες ο φόβος και ο τρόμος των μικρών παιδιών: "Κάτσι καλά θα σι δώσου στουν Αράπ'" φοβέριζαν παλιά οι μανάδες τα άτακτα παιδιά.

Απαραίτητος στη συνοδεία είναι και ο ρουγκατσιάρης με το γαϊδουράκι ή το μουλάρι, όπου εκεί έχει δισάκια και δοχεία για να μαζεύει τις προσφορές σε φαγώσιμα.

Οι Ρουγκατσιαραίοι πρέπει να επισκεφθούν όλα τα σπίτια του χωριού και μετά σε άλλα γειτονικά χωριά. Μερικοί αψηφούσαν τις άσχημες καιρικές συνθήκες (κρύο, χιόνια, βροχές, λάσπες) και πήγαιναν και σε μακρινά χωριά.

Στο δρόμο, οι αράπηδες χορεύουν και πηδούν, κουνώντας τα κουδούνια τους σαν δαιμονισμένοι και τρομάζοντας τους περαστικούς. Οι θαρραλέοι προσπαθούν να πειράξουν τη νύφη, να την τσιμπήσουν, να τη φιλήσουν ακόμα και να την αρπάξουν και τότε ξεσπάει μεγάλος καυγάς.

Παρόλο που τα Ρουγκάτσια έκαναν θόρυβο, πείραζαν και άρπαζαν φαγώσιμα ήταν πάντα καλοδεχούμενα και οι παλιοί νοικοκυραίοι- όσο φτωχοί και αν ήταν- έκαναν το κουμάντο τους, ώστε να μην λείψει τίποτα τη μέρα που θα έρχονταν Ρουγκατσιάρηδες στο σπίτι.

Σήμερα, το έθιμο έχει περιοριστεί σημαντικά, ευτυχώς όμως τελείται- έστω και σε μικρό βαθμό- ενώ οι πολιτιστικοί σύλλογοι είναι αυτοί που αναλαμβάνουν να το διασώσουν και να το διατηρήσουν.