Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε μονοθεϊσμός ο οποίος αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για την διάδοση της μετέπειτα Χριστιανικής διδασκαλίας. Σε αυτό το θέμα θα δούμε τον μονοθεϊσμό στην Αρχαία Ελλάδα και τους αρχαίους να κοσμούν τις Ορθόδξες εκκλησίας της Χώρας μας. Στα αριστερά μπορείτε να διακρίνεται τον Χίλων το Λακεδαίμονα ο οποίος ήταν ένας από τους Επτά Σοφούς της Aρχαίας Ελλάδας. (νάρθηκας της του παρεκκλησίου της Πορταϊτίσσης στην Ι. Μ. Ιβήρων, Άγιον Όρος. © Δημ. Τσιρόγλου, λήψη 2004).

Σύμφωνα με τον Μέγα Αθανάσιο (πατρολογία) Ο Χειλών είχε πει πως «Άφθαρτος φύσις του Θεού θα γεννηθεί, εξ αυτού δε ο ίδιος ως ουσία και Λόγος». Το γεγονός ότι οι σοφοί στην Αρχαία Ελλάδα ήταν μονοθεϊστές ίσως δείχνει ότι κατανοούσαν πολύ περισσότερα πράγματα από όσα νομίζουμε. Πολύ πριν την παρακμή της αρχαίας Ελλάδας από τους Ρωμαίους, όταν ακόμα άνθιζε η φιλοσοφία, οι αρχαίοι Έλληνες φαίνεται πως είχαν διατυπώσει σκέψεις γύρω από Ένα Θεό, μία Αρχή που δημιούργησε και ρύθμιζε το κόσμο.

Πλάτων Άγ. Όρος

Όσο αναφορά την Πυθαγόρεια παράδοση, Ο Πυθαγόρας, ως ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες φιλόσοφους έλεγε ότι: «έστι τε Θεός και ούτος πάντων κύριος», «ένα και μόνον διδάσκει Θεόν είναι» κατά τον Ιάμβλιχον και Πορφύριον. Ο δε πυθαγόριος Θεωρίδας στο περί φύσεως σύγγραμμά του γράφει: «Μια δ’ άρα των όντων αρχά μεν όντως αληθινά, μια κείνη γαρ εν αρχά τέ εστιν εν και μόνον».

Κατά τον Τίμαιον εξάλλου τον Λοκρόν η φράση «μία αρχά πάντων εστίν αγέννητος ει γαρ εγένετο, ουκ αν ην έτι αρχά….» δηλώνει έντονα ότι ο μονοθεϊσμός ήταν κατανοητός στην Αρχαία Ελλάδα. Η σχέση αρχαίας Ελλάδας και μονοθεϊσμού φαίνεται επίσης στον Ιάμβλιχο ο οποίος ως αρχή και αιτία του παντός δέχθηκε ένα μόνο Θεό, πηγή του Αγαθού, όπως και ο Πλάτωνας. Ο Πλάτωνας πάντως περιγράφει τον Δημιουργό Θεό στο αριστουργηματικό έργο «Τίμαιος» με παρόμοιο τρόπο με τον οποίο τον βρίσκουμε και στον Χριστιανισμό, να δημιουργεί το κόσμο μέσα από το Χάος. Ο Πλάτωνας φαίνεται να υπάρχει σε αρκετές τοιχογραφίες στο Άγιο Όρος.

Έτσι λοιπόν για τους Σωκρατικούς φιλοσόφους οι ανθρωποειδείς θεοί του Ομήρου είναι ανύπαρκτα είδωλα σε ένα πλαίσιο ποιητικού μύθου. Οι θεοί δεν μπορεί να είναι ανθρωπόμορφοι, με πάθη ανθρώπινα και έριδες, περιγράφει ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνος «Πολιτεία». Ο μονοθεϊσμός στην αρχαία Ελλάδας φαίνεται έντονα όταν ο Αριστοτέλης ακολουθώντας τον δάσκαλο του Πλάτωνα, χαρακτηρίζει το Θεό ως «Αυτοζωή» και «Πηγή πάσης ζωής» και διδάσκει ότι η λατρεία του πρέπει να είναι «ανείδωλος». Στα Μεταφυσικά του, ο Θεός είναι αιώνιος, άϋλος, πνεύμα καθαρό και κυβερνά τα πάντα. Τοιχογραφίες των αρχαίων φιλοσόφων όπως του Αριστοτέλη έχουν βρεθεί σε πολλούς ορθόδοξους ναούς, ένας εκ των οποίων είναι σε νάρθηκα του παρεκκλησίου της Πορταϊτίσσης στην Ι. Μ. Ιβήρων, Άγιον Όρος. (© Δημ. Τσιρόγλου, λήψη 2004.) που δείχνει τον Αριστοτέλη.

Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου

Στην Ιερή Μονή Μεγάλου Μετεώρου θα δει κανείς έκπληκτος τις τοιχογραφίες που αναπαριστούν των ποιητή Όμηρο, έπειτα τον ιστορικό Θουκυδίδη, τον μεγάλο φιλόσοφο Αριστοτέλη, έπειτα τον δάσκαλο του Πλάτωνα και τέλος τον ιστορικό Πλούταρχο. Αντίστοιχες τοιχογραφίες λένε ότι υπάρχουν στη Μεγίστη Λαύρα, στο Βατοπαίδι και σε άλλους ναούς τη Ελλάδος που υποδηλώνουν έντονη την Ελληνοχριστιανική παράδοση στην Ορθοδοξία.

Η φιλόσοφοι της Ρωμαιοκρατούμενης αρχαίας Ελλάδας μ.Χ. όπως ο Πλούταρχος συνεχίζουν να πιστεύουν στον μονοθεϊσμό. Ο Πλούταρχος ορίζει το Θεό ως αγέννητο, άναρχο, αιώνιο, εκτός χρόνου υπάρχοντα, πηγή του αγαθού, ως εν και ως ωραίο. Είναι ο Νους που όλα τα ρυθμίζει και διευθύνει. Μετά το θάνατο πίστευε ότι οι ψυχές περιπλανώνται στο ουράνιο διάστημα ανάμεσα στη γη και τη σελήνη, όπου υφίστανται τιμωρίες. Ο Πλούταρχος κοσμεί τοιχογραφία εξωνάρθηκα του ναού της Μονής Φιλανθρωπινών στο νησάκι Ιωαννίνων και τιμάτε από την Ορθοδοξία αλλά και από την ιστορία ως ένας από τους μεγαλύτερους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς

Ο Ηράκλειτος ο οποίος ομιλεί για την ενιαία ουσία του κόσμου και για μια υπέρτατη αρχή του παντός από την οποία πηγάζει το ανθρώπινο δίκαιο. «Εκ πάντων εν και εξ ενός τα πάντα». «΄Εν πάντα είναι» αποφαίνεται. «Τρέφονται γαρ πάντες οι ανθρώπειοι νόμοι υπό ενός, του θείου…. νόμοις και βουλή πείθεσθαι ενός». Εντυπωσιακή είναι η διατύπωση του ότι Αρχή των πάντων είναι ο Λόγος. Όμοίως με τον Ηράκλειτο μερικούς αιώνες αργότερα ο Ιωάννη θα ξεκινήσει το Ευαγγέλιο του λέγοντας: «Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος». Ο Ηράκλειτος μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί σε κάποια εκκλησία.

Στον Εμπεδοκλή βλέπουμε κατ’ επανάληψη να γίνεται λόγος για μια παγκόσμια Αρχή, την οποία θεωρεί ως ενιαίο γενικό Νόμο, που εξουσιάζει στο σύμπαν. Ο Νόμος αυτός είναι εκδήλωση πρόνοιας Ενός Θεού που είναι αόρατος, απρόσιτος, νους όλος: «φρην ιερή και αθέσφατος έπλετο μούνον, φρόντισι κόσμον άπαντα καταϊσσουσα θόησιν». Απέρριπτε και αυτός, όπως και οι προηγούμενοι, τους ανθρωπόμορφους θεούς της λαϊκής θρησκείας …. «την υπέρ νουν αινιττόμενος αιτίαν».

Ο σοφός Σοφοκλής, ονομάζει τον Θεό ως «πατήρ Ζεύ» (όμως ως έννοια ακατάληπτη, τέλειου, υψίστου και Πατέρα όλων), «ύψιστο», «ουράνιο», «εν θεοίς θεό», «αιώνιο Θεό», «πανταχού παρών μέγα αιθεροβάμων», «πάμφωτο υπέρθεο», «αθάνατον αιεν αρχά», «παντοδύναμο» και «αναίτιο κακών». Τοιχογραφία του σοφού Σοφοκλή υπάρχει στο Άγιο Όρος. Ο Ευρυπίδης ασκώντας κριτική στην χονδροειδή αντίληψη που είχαν οι σύγχρονοί του για τους θεούς, αρνείται τις κακές ιδιότητες και πράξεις των ανθρωπόμορφων Θεών όπως τους παρουσιάζουν οι Έλληνες ποιητές, αρνείται ότι κατοικούν σε ναούς, το ότι είναι σοφοί και δίκαιοι εφόσον διαπράττουν εγκλήματα και τους θεωρεί μάταιες δοξασίες ενώ απορρίπτει τις Ερινύες και την μαντεία.

Τοιχογραφίες Σιάτιστα

Μία πάρα πολύ εντυπωσιακή τοιχογραφία είναι αυτή που εντοπίζεται στα Σιάτιστα, στο γυναικωνίτη του ναού, όπου αναπαρίστανται οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ως (πνευματικό) γενεαλογικό δένδρο του Ιησού. Η ελληνοχριστιανική σχέση είναι πολύ έντονη στη σχετική τοιχογραφία ενώ μπορεί κανείς να διακρίνει τον Πλούταρχο, τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα και τη Σίβυλλα και πλήθος άλλων Ελλήνων οι οποίοι τιμήθηκαν από την ελληνοχριστιανική παράδοση και θεωρήθηκαν αναπόσπαστο κομμάτι της Ορθοδοξίας . Δυστυχώς πολλές καταστροφές σε ναούς που έγιναν επί Τουρκοκρατίας οδήγησαν αυτό το τμήμα της Ορθόδοξης παράδοσης μας να χαθεί, αφού κάθε ελληνοχριστιανική αξία καταπατήθηκε όσο το δυνατόν περισσότερο.

Ο Παρμενίδης απέδιδε στο ‘Ον – Παν’ ιδιότητες θείες και ελέγε ότι «αγέννητον εόν και ανώλεθρόν έστι … ουδέ διαιρετόν έστι…. αυτάρ ακίνητον …έστιν άναρχον άπαυστον …. ανενδεές και τέλειον αλλά και πεπερασμένον». Η εξήγηση της οντολογίας του Παρμενίδη που δίδει η ελληνοχριστιανική παράδοση βρίσκεται στο ότι θεωρεί το Εν ως ουσιαστικό συστατικό των πολλών, το «εν Είναι» ως η ουσία των επί μέρους όντων, το Εν μόνον όντως Ον, ποιοτικώς διάφορον εκείνων, ουσία όλως άλλο. ‘Ολα τα άλλα είναι όντα καθόσον περιέχουν εντός των το Εν Ον. Το Ον υπάρχει ως Εν και Μοναδικόν καθ’ αυτό, τα δε όντα υπάρχουν όσο εμπεριέχουν το όλον και αμερές. Για τον Παρμενίδη, ΕΝ αρχή εποίησεν το κόσμο.

Θουκιδίδης και Σιβύλλα (Πύλη Ι.Μ. Βατοπεδίου Άγιο Όρος)

Τέλος τοιχογραφίες του Θουκιδίδη και της Σιβύλλας υπάρχουν στην Πύλη της ιεράς μονής Βατοπεδίου οι οποίες εμφανίζονται μαζί. Σύμφωνα με τον Μέγα Αθανάσιο (πατρολογία) ο Θουκυδίδης είχε πει «Να σέβεσαι τον Θεό και να κατανοείς. Μην ζητείς (να μάθεις) ποίος είναι, και πώς. Διότι ουδέποτε είναι ανύπαρκτος, ως υπάρχοντα λοιπόν να τον σέβεσαι και να τον αντιλαμβάνεσαι. Διότι είναι άσεβης αυτός ο όποιος θέλει σύμφωνα με τον νουν να εξακριβώσει τον Θεό».

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που μεγάλες φυσιογνωμίες της εκκλησίας ήταν πολύ καλοί μελετητές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και γραμματείας. Τέτοια παραδείγματα είναι οι τρεις ιεράρχες μας, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Βασίλειος ο Μέγας και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ή Γρηγόριος ο Θεολόγος, ακόμα η Αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και πλήθος αγίων μας γενικώς. Επίσης δεν είναι τυχαίο που ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος είχε λάβει μόρφωση στο άγιο Όρος στο οποίο είδαμε όλες αυτές τις τοιχογραφίες, συνήθιζε να λέει στις διδαχές του: « να σπουδάζετε τα παιδιά σας, να μανθάνουν τα ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είνε εις την ελληνικήν. Και αν δεν σπουδάσεις τα ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβης εκείνα οπού ομολογεί η Εκκλησία μας».

Πηγή: