Η Ολυμπιάδα υπήρξε πιστή και αφοσιωμένη μαθήτρια του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Γεννήθηκε το 367/368 μ.Χ. από γονείς πλούσιους και ευγενείς. Σε πολύ μικρή ηλικία, σχεδόν στην πρώτη εφηβεία της, έμεινε ορφανή και από τους δύο γονείς της.

Η γονική αυτή στέρηση έπαιξε σημαντικό ρόλο στην μετέπειτα διαμόρφωση του ψυχισμού και της συναισθηματικής της ταυτότητας. Την κηδεμονία και ανατροφή της είχε αναλάβει ο θείος της Προκόπιος που ήταν στενός φίλος του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού.

Τη διαπαιδαγώγησή της ανέλαβε η ευσεβής Θεοδοσία, η οποία ήταν αδελφή του Αγίου Αμφιλοχίου, επισκόπου Ικονίου. Μεγάλωσε, δηλαδή, σε μια οικογένεια που διακρινόταν για το χριστιανικό της ήθος, την παιδεία και την κοινωνική της προβολή.

Η Ολυμπιάδα ήταν προικισμένη με εξαιρετικά χαρίσματα που της δώρισε η φύση: έλαμπε από ομορφιά, είχε οξυδέρκεια, ξεχώριζε για τη σύνεσή της, διέπρεπε σε παιδεία και μάθηση, και ακόμα είχε στη διάθεσή της μια τεράστια περιουσία. Η Ολυμπιάδα, λοιπόν, μεγάλωσε και εξελίχθηκε πνευματικά μέσα σε μια οικογένεια όπου έπνεε η αύρα της αγάπης προς το πρόσωπό της.

Είναι χαρακτηριστική η προσφώνηση του μεγάλου Πατρός της Εκκλησίας Γρηγορίου του Θεολόγου: «Ολυμπιάδα μου», όπου φαίνεται το εύρος της τρυφερότητας απέναντι σ’ αυτό το χαρισματικό κορίτσι. Ο ίδιος μάλιστα, όταν η Ολυμπιάδα παντρεύτηκε, σαν γαμήλιο δώρο, συνέθεσε ένα ποίημα με τον τίτλο: «Συμβουλευτικόν προς Ολυμπιάδα» με 111 στίχους σε αρχαϊκή γλώσσα και μέτρο.

Δεν πρόλαβε όμως να γευτεί τις χαρές του γάμου (386 μ.Χ) με τον έπαρχο της Κωνσταντινουπόλεως Νεβρίδιο γιατί αυτός ύστερα από λιγότερα από δύο χρόνια έφυγε από τη ζωή και η Ολυμπιάδα έμεινε χήρα σε νεαρὀτατη ηλικία, δεν ήταν παραπάνω από 20 χρονών.

Παρά τις πιέσεις, ακόμα και απειλές του Αυτοκράτορα  Θεοδοσίου Α΄ να παντρευτεί για δεύτερη φορά με ευγενή συγγενή του ονόματι Ελπίδιο, η Ολυμπιάδα αντέταξε επίμονη και σταθερή άρνηση, όπως εξιστορεί ο ιστορικός Παλλάδιος. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η απάντηση που έδωσε στον Αυτοκράτορα.

«Εἰ ἐβούλετο ὁ ἐμός Βασιλεὺς ἄρρενι συζεῖν, οὐκ ἄν μου τὸν πρῶτον ἀφείλετο, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἀνεπιτήδειόν με τῷ πεφιλημένῳ βίῳ ἔγνω, μὴ δυναμένην ἄνδρὶ ἀρέσαι, κἀκεῖνον τοῦ δεσμοῦ ἠλευθέρωσε, κἀμὲ τοῦ βαρυτάτου ζυγοῦ καὶ τῆς ἀνδρικῆς δουλείας ἀπήλλαξε, τὸν χρηστὸν αὐτοῦ ζυγόν τῆς ἐγκρατείας ἐπιθείς μου τῇ διανοίᾳ»(=αν ο Θεός με προόριζε να ζήσω στον γάμο, δεν θα μου έπαιρνε αυτόν  που αγαπούσα. Αφού όμως ο Θεός απάλλαξε και εμένα και εκείνον από τον ζυγό του γάμου, στον οποίο εκούσια δοθήκαμε και οι δυο μας και από τις υποχρεώσεις της συζυγικής ζωής, μου έδειξε τον αληθινό προορισμό, να τον υπηρετήσω εν χηρεία (Παλλάδιος, Διάλογος ιστορικός περί βίου και πολιτείας Ιωάννου του Χρυσοστόμου, κεφ. Στ΄ PG 47, 60-61)

Η Ολυμπιάδα αφιερώθηκε ολόψυχα στα έργα της ελεημοσύνης. Γι’ αυτό ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νεκτάριος παρότι νέα στην ηλικία, την χειροτόνησε διακόνισσα.

Σημειωτέον πως ο ιστορικός Σωζόμενος που μας δίνει αυτήν την πληροφορία χρησιμοποιεί το ρήμα «εχειροτόνησεν» τονίζοντας το απονεμόμενο σε γυναίκα εκκλησιαστικό αξίωμα της διακόνισσας. Δεν ήταν δηλαδή μία απλή χειροθεσία που συνηθίζεται  στην περίπτωση αναγνώστου, μοναχού, νεωκόρου, αλλά ήταν πράξη κανονικής ιεροσύνης στον βαθμό όμως του Διακόνου, με άμφια ακριβώς τα ίδια με εκείνα του άνδρα Διακόνου.

Επομένως, ο θεσμός των διακονισσών υπήρξε αρχαιότατος στην εκκλησιολογία του πρώιμου χριστιανισμού, ακριβώς για να επιβοηθηθεί το έργο των επισκόπων στη διακονία της κατηχήσεως και βαπτίσεως των γυναικών καθώς και σε έργα φιλανθρωπίας και περίθαλψης.

Ο θεσμός αυτός σταδιακά ατόνησε. Από ό, τι ξέρω, τελευταία διακόνισσα έζησε στο Γυναικείο Μοναστήρι της Αγίας Τριάδος με ιδρυτή τον Άγιο Νεκτάριο, επίσκοπο Πενταπόλεως, στην Αίγινα. Το μοναστικό της όνομα ήταν Μαγδαληνή (Μουστάκα). Στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχουμε επανασύσταση των Διακονισσών ιδιαίτερα στις Ιεραποστολές της.

Το αποκορύφωμα της διακονικής υπηρεσίας της Ολυμπιάδας ήταν η εξάσκηση των έργων του ελέους. Από την μεγάλη της περιουσία δεν σταματούσε να διαθέτει χρυσό και άργυρο για να κατασκευαστούν φιλανθρωπικά ιδρύματα, να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των φτωχών, να ανακουφιστεί η θλίψη των χηρών, να ελευθερωθούν οι φυλακισμένοι και οι αιχμάλωτοι και να απλωθεί το ιεραποστολικό έργο της εκκλησίας έξω και μακριά από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Ήταν τόσο πολύ γενναιόδωρη και αφειδώς σκόρπιζε τους θησαυρούς της αγάπης της ώστε συχνά η ελεημοσύνη της έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από την πλευρά ανθρώπων που δεν είχαν ανάγκη. Γι’ αυτό όταν ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος έγινε Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, επέστησε σε αυτήν την προσοχή πάνω ακριβώς σε αυτό το σημείο.

Η Αγία Ολυμπιάδα έγινε πιστή και αφοσιωμένη πνευματική θυγατέρα και φίλη του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Κάτω από τη σοφή καθοδήγησή του μέσα στη φωτεινή ιεραποστολική ατμόσφαιρα, την οποία δημιουργούσε γύρω από τον εαυτό του, η υπέροχη προσωπικότητα του αγίου εκείνου ανδρός, η Ολυμπιάδα αξιοποίησε όλες τις ψυχικές της δυνάμεις και φανέρωσε όλον τον δυναμισμό του χαρακτήρα της.

Η Ολυμπιάδα ήταν ηγουμένη του μοναστηριού κοντά στον ναό της Αγίας Σοφίας, στην Κωνσταντινούπολη που ιδρύθηκε από αυτήν την ίδια και όπου συγκεντρώθηκαν 250 μοναχές. Σε αυτό το μοναστήρι ο Χρυσόστομος χειροτόνησε διακόνισσες της Αγίας Εκκλησίας και τις τρεις συγγενείς της Ολυμπιάδας Ελισανθία, Μαρτυρία και Παλλαδία.

Στο ευαγές αυτό μοναστήρι η Ολυμπιάδα φρόντιζε και για την ετοιμασία της λιτής τροφής του Χρυσοστόμου. Κάθε μέρα έφτιαχνε το φαγητό του αγίου μας και το έστελνε στο επισκοπείο που ένας μόνο τοίχος το χώριζε από το μοναστήρι. Υπό την φροντίδα της συνεχίσθηκε η διατροφή του, κι όταν ακόμα ο Μεγάλος Χρυσόστομος βρισκόταν στο δρόμο της εξορίας του. Η Ολυμπιάδα με τα μεγάλα της πλούτη έβρισκε τρόπους να στέλνει  σε όποια πολίχνη του Πόντου και της Αρμενίας κι αν βρισκόταν ο Χρυσόστομος μαζί με τους συνεξορίστους, φαγητό και εφόδια.

Μπορείτε λοιπόν να φαντασθείτε τον συναισθηματικό δεσμό που αναπτυσσόταν μεταξύ της Ολυμπιάδας με τις μονάζουσες αδελφές και του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Κτιζόταν έτσι μια ιδανική σχέση θυγατρικής αγάπης και αφοσίωσης προς τον Μεγάλο Σύμβουλο και Πνευματικό Πατέρα τους Χρυσόστομο. Και σε μια στιγμή συμβαίνει αυτός ο αγαπημένος άνθρωπος, αυτό το μυρίπνοον άνθος του παραδείσου να αποσπάται βίαια και με μανία από τους κόλπους της αγίας συντροφιάς. Απλώνουν τα χέρια τους οι φίλοι και ο λαός του Θεού για να εμποδίσουν την εξορία του, αλλ΄ εις μάτην!

Η Ολυμπιάδα αδιαφορώντας για τις θλίψεις και τους διωγμούς στους οποίους την υπέβαλλαν οι εχθροί και πολέμιοι του εξορισθέντα Χρυσοστόμου, έμεινε πιστή και αφοσιωμένη σε αυτόν αρνουμένη να επικοινωνήσει εκκλησιαστικώς με τον διάδοχό του Αρχιεπίσκοπο στον θρόνο. Παράλληλα, εξακολουθούσε η Ολυμπιάδα, δια του Χρυσοστόμου, να σκορπίζει τους θησαυρούς της αγάπης της με το να στέλνει πολλά χρήματα σ’ αυτόν στη διάρκεια του δρόμου της εξορίας, προκειμένου να εξαγοράσει αιχμαλώτους, τους οποίους συλλάμβαναν Ίσαυροι ληστές, και να τους προωθήσει στους συγγενείς τους, όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Σωζόμενος  (Εκκλησ. Ιστορία, βιβλ. η΄, κεφ. κζ΄)΄.

Οι διωγμοί και τα βάσανοι τα οποία υφίστατο ο πνευματικός Πατέρας της δεν άργησαν να επηρεάζουν αρνητικά την σωματική και περισσότερο την ψυχική υγεία της Ολυμπιάδας. Όλες οι περιπέτειες και τα αδιέξοδα, οι αδικίες  αντιχρίστων επισκόπων σε βάρος του αγίου Χρυσοστόμου συνέβαλαν ώστε η Ολυμπιάδα  να περιπέσει σε κατάσταση βαθειάς ψυχικής αθυμίας και μελαγχολίας. Δεν θα βρισκόταν μακριά από αυτό που σήμερα στην ψυχιατρική ονομάζουμε «κατάθλιψη». Ο Χρυσόστομος από την εξορία στέλνει επιστολές προς την Ολυμπιάδα για να μετριάσει την ένταση της ψυχικής αυτής δυσθυμίας.

 Το σύνολο των επιστολών που σώζονται ανέρχεται στον αριθμό δέκα επτά. Είναι πραγματικά μνημεία τρυφερότητας, σοφίας, στοργής και καρτερικότητας. Αρκεί να διαβάσουμε και μόνο την προσφώνηση που υπάρχει στην αρχή κάθε επιστολής, για να διαπιστώσουμε το υψηλό πνευματικό επίπεδο αποστολέα και παραλήπτη : «Τῆ δεσποίνῃ μου, τῇ αἰδεσιμωτάτῃ καὶ θεοφιλεστάτῃ διακόνῳ Ὀλυμπιάδι Ἰωάννης ἐπίσκοπος ἐν Κυρίῳ χαίρειν». Δύο ψυχές, η μία δίπλα στην άλλη!  Ποιός δεν θα ζήλευε μια τέτοια σχέση;

Ο Χρυσόστομος στις επιστολές του Προς Ολυμπιάδα αναδεικνύεται άριστος ψυχολόγος και ψυχοθεραπευτής. Με την επικοινωνία που είχε μαζί της τον καιρό της βαριάς μελαγχολίας της Ολυμπιάδας προσπαθεί να δημιουργήσει στην ψυχή και το φρόνημά της την αίσθηση αυτοεκτίμησης ότι δηλαδή  διαθέτει αποθέματα εναρέτων πράξων, υπομονής και αγάπης στον συνάνθρωπο, ότι δεν υπάρχουν στον κόσμο μόνο κακοί που αδικούν τους καλούς και αγαθούς ανθρώπους. Είναι έξοχα αυτά που της γράφει προκειμένου να σηκώσει και να ελαφρύνει το ψυχικό άλγος που της προκλήθηκε από τον βίαιο χωρισμό τους, από την κατάθλιψη με την οποία κοιμόταν και ξύπναγε:

Κι ακόμα, επειδή η διακόνισσα Ολυμπιάδα ήταν γνώστης και μελετητής της Καινής Διαθἠκης, ο Χρυσόστομος χρησιμοποιεί τον Απόστολο Παύλο για να της υπενθυμίσει ποια στάση πρέπει να κρατάει απέναντι στον χωρισμό από αγαπητά πρόσωπα. Η ορφάνια δεν γίνεται με τη θέλησή μας, δεν είναι αυτός συναισθηματικός χωρισμός αλλά μόνο προσωρινή, για λίγο μόνο καιρό τοπική απομάκρυνση του ενός από τον άλλο (Παύλος, Α΄ Προς Θεσσαλονικείς 2:17).

Οφείλουμε να παραδεχτούμε πως το μυστικό κλειδί της πραγματικής αγάπης είναι η εμπιστοσύνη που τρέφουν μεταξύ τους τα υποκείμενα της σχέσης. Το ψέμα και η υποκρισία θρυμματίζουν την αγαπητική σχέση. Ο άγιος Χρυσόστομος εμπιστεύεται τα απόρρητα της ζωής του στην αγία Ολυμπιάδα. Σε αυτήν μόνο άνοιξε την ψυχή του και είπε εκείνο το ανεπανάληπτο: «Οὐδὲν δέδοικα ὡς τοὺς ἐπισκόπους πλὴν ὀλίγων» (= τίποτε δεν φοβήθηκα στη ζωή μου, όσο τους επισκόπους, πλην ολίγων εξαιρέσεων).  Ένας αγέρωχος φοβάται τους συναδέλφους του επισκόπους, δηλαδή ένας αετός φοβάται τα μαυροπούλια!

Αυτήν την υπέροχη γυναίκα δεν μπορούσαν οι εχθροί του Χρυσοστόμου  να ανεχθούν και, αφού δήμευσαν την περιουσία της, την εξόρισαν στη Νικομήδεια της Βιθυνίας, στην Μ. Ασία, επειδή ακριβώς δεν συμμορφωνόταν με τα νέα δεδομένα του πατριαρχικού θρόνου και δεν ανεγνώριζε άλλον νόμιμον πατριάρχη παρά μόνον τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Η ηρωίδα αυτή της αγάπης θεωρήθηκε και αυτή εχθρός του κράτους και εξορίσθηκε. Εκεί στον τόπο της εξορίας παρέδωσε το πνεύμα και αναπαύθηκε εν ειρήνη, την 25 Ιουλίου του 408 σε ηλικία μόλις 40 ετών.

Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον από ψυχολογική άποψη να διαβάσουμε όσα γράφει για το τέλος της αγίας Ολυμπιάδας  ο αείμνηστος καθηγητής Κωνσταντίνος Μπόνης: «Φαίνεται ὅτι ἐκ λύπης διὰ τὸν ἐν ἐξορία ἐπελθόντα θάνατον τοῦ μεγάλου Πατριάρχου, τῇ 14ῃ Σεπτεμβρίου τοῦ 407, τὸν ὁποῖον ὑπερηγάπα  καὶ ὑπὲρ πάντας ἐσέβετο, καὶ αὐτὴ παρέδωκε πρὸς Κύριον τὸ πνεῦμα αὐτῆς, τῇ 25ῃ Ἰουλίου τοῦ 408 ἐν Νικομηδείᾳ, περιστοιχουμένη ὑπὸ  πολλῶν εὐσεβῶν μοναστριῶν, διακονισσῶν καὶ ἐτέρων εὐσεβῶν γυναικῶν, αἴτινες πᾶσαι ἐξ  εὐγνωμοσύνης συνέθεσαν και ἀφιέρωσαν αὐτῇ φιλολογικόν τι ἀναμνηστικὸν ἐπίγραμμα»(Περὶ τῆς Μητρός τῆς ἀγίας Ὀλυμπιάδος, σελ. 8).

Τελικά, η διακόνισσα Ολυμπιάδα ήταν καταθλιπτικό άτομο; Οι περισσότεροι ερευνητές επιστήμονες λένε, ναι. Ήταν καταθλιπτικό άτομο με τα σημερινά πορίσματα της Ψυχιατρικής. Αυτό όμως το γεγονός δεν αποκλείει την αγιότητα. Γι΄ αυτό θεωρείται και πιστεύεται ότι η αγία Ολυμπιάδα είναι προστάτιδα των καταθλιπτικών.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζεται η μνήμη της την 25 Ιουλίου, στην δε Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία την 17η Δεκεμβρίου.  

*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος