Τα Αδώνια μυστήρια ήταν ετήσια γιορτή  των Αρχαίων Ελλήνων, που συνήθως γιορτάζονταν την άνοιξη κατά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία, σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνι και πραγματοποιούνταν σε όλες σχεδόν τις πόλεις. Η διάρκειά των μυστηρίων ποίκιλλε πάντα ανά πόλη: αλλού κρατούσαν δυο, τρεις ή και εφτά ημέρες αλλά υπήρχαν κάποιες ομοιότητες στην τελετουργία. Ο θάνατός του αντιπροσωπεύει το μαρασμό της φύσης κατά τη διάρκεια του χειμώνα και η ανάσταση του την αναγέννησή της, με τον ερχομό της άνοιξης.

Οι πρώτες ημέρες στα Αδώνια μυστήρια ήταν πένθιμες. Οι γυναίκες, μόνο μπορούσαν να πάρουν μέρος στη γιορτή, είχαν την επιμέλεια της κηδείας του θεού και θρηνούσαν το χαμό του. Με λυμένα μαλλιά και γυμνόστηθες γυρνούσαν στους δρόμους περιφέροντας κέρινα και πήλινα ομοιώματα του θεού και έψελναν πένθιμους ύμνους με τη συνοδεία αυλού. Την χαραυγή της επόμενης μέρας, πετούσαν ομοιώματα του θεού σε πηγές ή σε ποτάμια, ενώ μετά το πέρας των πένθιμων ήμερων, γιόρταζαν την ανάσταση με οργιαστική χαρά συνοδευόμενη από χορούς και πλούσια γεύματα. Αυτή η γιορτή ονομαζόταν Εύρεσις.

Στα Αδώνια μυστήρια της Αθήνας, οι γυναίκες θρηνούσαν μπροστά σε δύο νεκροκρέβατα που ήταν τοποθετημένα στις εισόδους των σπιτιών. Πάνω στα νεκροκρέβατα έβαζαν ξύλινα ομοιώματα του Άδωνι και της Αφροδίτης. Γύρω από τα ειδώλια τοποθετούσαν τους «κήπους του Άδωνι», δηλαδή γλάστρες με φυτά που αναπτύσσονταν γρήγορα, τα οποία, αργότερα, τοποθετούσαν πάνω στις στέγες των σπιτιών για να μεγαλώσουν γρήγορα, με τη βοήθεια του ήλιου. Η ανάπτυξη των φυτών αποτελούσε σημάδι της ανάστασης του θεού. Στο νεκροκρέβατο τοποθετούσαν κούκλες που παρίσταναν έρωτες και πουλιά και δίπλα στο ομοίωμα του Άδωνι άφηναν πλακούντες(!) και γλυκίσματα. Η γιορτή τέλειωνε με θυσίες αγριόχοιρων.

Τα Αδώνια, επίσης, γιορτάζονταν και στην Αλεξάνδρεια επί Πτολεμαίων (305- 30 π.Χ). Την πρώτη ημέρα, ψάλλονταν ύμνοι για τον γάμο της Αφροδίτης και του Άδωνι όπως και για την επάνοδο του τελευταίου από τον Κάτω Κόσμο. Η βασίλισσα συνόδευε το ομοίωμα του Άδωνι μαζί με άλλες γυναίκες που μετέφεραν δύο κρεβάτια φτιαγμένα από χρυσό και άργυρο για την τοποθέτηση των ομοιωμάτων του Αδώνιδος και της Αφροδίτης. Γύρω από αυτά άφηναν καρπούς και φαγητά από αλεύρι, μέλι και λάδι, μυροδοχεία και γλάστρες με  γλυκάνισο, κριθάρι, μάραθο κ.ά. Την επόμενη ημέρα, οι γυναίκες, και εδώ ξυπόλητες και γυμνόστηθες, έριχναν τα ομοιώματα του Άδωνι στα νερά και τον παρακαλούσαν να επιστρέψει πίσω, ξανά, και το επόμενο έτος.

Ο προφήτης Ιεζεκιήλ αναφέρει ότι είχε δει τις πιστές του Ταμμούζ (Άδωνι) να θρηνούν στην είσοδο του Ναού της Ιερουσαλήμ. Η λατρεία του είχε διαδοθεί σ’ όλες τις μεσογειακές χώρες μέχρι και στην Ιβηρική, μέχρι που καταργήθηκαν οριστικά από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο γύρω στο 384 μ.Χ. Οι άγιες Ιούστα και Ρουφίνα υπήρξαν θύματα της λατρείας του Άδωνι. Οι δύο χριστιανές, που πουλούσαν κεραμικά, διασταυρώθηκαν με την περιφορά των πιστών του Άδωνι, οι οποίοι, στην άρνηση των γυναικών να προσφέρουν τάματα στη μνήμη του θεού, τις προπηλάκισαν και εν τέλει τις φυλάκισαν και μαρτύρησαν γύρω στο 248 μ.Χ.

Σύγχρονη Εποχή

Κατάλοιπο της αρχαίας λατρείας του Άδωνι είναι ο «Ζαφείρης», παιχνίδι και τραγούδι στο Ζαγόρι της Ηπείρου που παίζεται την Πρωτομαγιά, ένα έθιμο για την ανάσταση της φύσης και τη γονιμότητα των χωραφιών. Το έπαιζαν τα κορίτσια την Πρωτομαγιά κι όλες τις Κυριακές του Μάη. Ένα αγόρι προσποιούνταν ότι πέθανε και τότε τα κορίτσια το στόλιζαν με άνθη μοιρολογώντας το. Ξαφνικά, όμως, ο «Ζαφείρης» σηκωνόταν. Τον «Ζαφείρη» τον παριστούσαν, επίσης, με μια κούκλα.

Το ίδιο έθιμο, με το όνομα «Φουσκοδέντρι», πραγματοποιείται και στην  Καστανιά Στυμφαλίας. Ως «Λειδινός» στην Αίγινα στις  14 Σεμπτεβρίου και ως «Λαζαρικά» στην  Αμμόχωστο της Κύπρου. Ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας (1893-1976) αναφέρει ότι παρόμοιο έθιμο αναβιώνει στις  Σέρρες κατά την περιφορά του Επιταφίου που έχει τις ρίζες του στην λατρεία του Άδωνι. Γυναίκες τοποθετούν εικόνα του Εσταυρωμένου ανάμεσα σε άνθη, αναμμένα κεριά και θυμιάματα και δίπλα τοποθετούν ένα πιάτο φακής ή κριθαριού.

**Άδωνις:Σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν γιος του Κινύρα και της κόρης του Μύρρας, των οποίων την αιμομιξία προκάλεσε η Αφροδίτη. Η θεά μόλις αντίκρυσε την ομορφιά του βρέφους το ερωτεύθηκε παράφορα, το έβαλε σε μια λάρνακα και το παρέδωσε στην Περσεφόνη, τη θεά του Κάτω Κόσμου, μέχρι να μεγαλώσει. Όταν ο Άδωνις ενηλικιώθηκε, η Περσεφόνη, ερωτευμένη μαζί του κι εκείνη, αρνήθηκε να τον αποχωριστεί. Στη διαμάχη των δύο θεαινών παρενέβη ο Δίας, ο οποίος όρισε ο Άδωνις να περνά τέσσερις μήνες με την Περσεφόνη στον Κάτω Κόσμο, τέσσερις μήνες με την Αφροδίτη και για τέσσερις μήνες να μην τον έχει καμία. Εκείνος, προτίμησε να  αφιερώσει τους τέσσερις δικούς του μήνες  στην Αφροδίτη. Κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού που συμμετείχε ο Άδωνις σκοτώθηκε από έναν κάπρο ο οποίος ήταν  μεταμορφωμένος ο Άρης τυφλωμένος από ζήλια εξαιτίας του Ερωτά του για την Αφροδίτη.   Από το αίμα του βάφτηκαν κόκκινα τα τριαντάφυλλα κι από τα δάκρυα της Αφροδίτης φύτρωσαν παπαρούνες. Η Αφροδίτη εκλιπαρεί την Περσεφόνη να της δώσει τον Άδωνι πίσω και οι δύο θεές αποφασίζουν να περνούν μαζί του από έξι μήνες. Προς τιμήν του Θεού δημιουργήθηκαν τα Αδώνια μυστήρια που έχουν σχέση με την βλάστηση και την καρποφορία.