Ο Τζίμι Κάρτερ, ο Νομπελίστας 39ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, που θεωρούσε ότι κατά βάθος ήταν ένας απλός καλλιεργητής φιστικιών, και του οποίου το όραμα για μια «ικανή και συμπονετική» κυβέρνηση τον οδήγησε στον Λευκό Οίκο, πέθανε την Κυριακή. Ήταν 100 ετών, και ως η «ιστορία» της σύγχρονης Αμερικής, έζησε πολλά γεγονότα, διαμορφώθηκε από πολλά γεγονότα, αλλά και διαμόρφωσε πολλά γεγονότα με την πολιτική του.
Πρόκειται για ένα «τέλος εποχής» για τις ΗΠΑ, όταν η πολιτική και οι πολιτικοί συμπεριφέρονταν, εκφράζονταν και έπρατταν αλλιώς σχολιάζουν αμερικανικά ΜΜΕ, χρησιμοποιώντας τη λέξη «statesman». Ο Κάρτερ ήταν πάντοτε σεμνός, προσηνής και χαμογελαστός, ίσως όχι τόσο γοητευτικός όπως οι Κένεντι, αλλά σίγουρα όχι αμφιλεγόμενος όπως ο Ρίτσαρντ Νίξον.
Για το ανθρωπιστικό του έργο ο Κάρτερ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης.
Ο Κάρτερ έζησε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον πρόεδρο μετά τη λήξη της θητείας του. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν απέκτησε τη φήμη ότι ήταν καλύτερος πρώην πρόεδρος απ’ ότι ήταν ως πρόεδρος – κάτι που παραδεχόταν και ο ίδιος.
Έγραψε περισσότερα από 24 βιβλία, από τα απομνημονεύματά του ως πρόεδρος μέχρι παιδικά παραμύθια και ποίηση, καθώς επίσης και έργα που αφορούσαν τη διπλωματία και τη βαθιά θρησκευτική πίστη του.
Ο θάνατος του Κάρτερ ακολουθεί τον θάνατο της αγαπημένης συζύγου του Ρόζαλιν περίπου έναν χρόνο πριν, στις 19 Νοεμβρίου 2023 σε ηλικία 96 ετών. Έζησαν μαζί μια ολόκληρη ζωή.
Από τον Φεβρουάριο του 2023, ο Κάρτερ λάμβανε παρηγορητική θεραπεία, ενός είδους παύσης της φαρμακευτικής αγωγής, λόγω διάγνωσης του με μεταστατικό μελάνωμα στον εγκέφαλο και στο ήπαρ του. Ο Τζέισον Κάρτερ, εγγονός του Κάρτερ, είχε ανακοινώσει τον Μάιο ότι πίστευε ότι ο πρώην πρόεδρος «έφτανε στο τέλος» του ταξιδιού της ζωής του, όμως άντεξε για μερικούς μήνες ακόμη.
Η οικογένεια Κάρτερ είχε ιστορικό καρκίνου και ο πρώην πρόεδρος έχασε τον πατέρα, τον αδερφό και τις δύο αδερφές του από καρκίνο στο πάγκρεας. Η μητέρα του είχε καρκίνο του μαστού, ο οποίος αργότερα εξαπλώθηκε στο πάγκρεας της.
Το απρόοπτο όταν είχε επισκεφθεί την Ελλάδα
Σημειώνεται ότι κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη χώρα μας, ο Τζίμι Κάρτερ είχε ερωτηθεί από Έλληνα δημοσιογράφο για τα φιστίκια που καλλιεργεί, θέμα που ήταν πηγή υπερηφάνειας γι' αυτόν. «Καλλιεργώ τα καλύτερα φιστίκια του κόσμου» έσπευσε να δηλώσει χαμογελώντας, και όταν ο δημοσιογράφος του είπε για τα φιστίκια Αιγίνης φάνηκε να ντρέπεται για το καύχημά του. Αυτή η τόσο μικρή λεπτομέρεια λέει πολλά για τον άνθρωπο Κάρτερ.
Ο μετριοπαθής, ευγενής και χαμογελαστός Κάρτερ είδε τη μοναδική του θητεία στο Οβάλ Γραφείο να επισκιάζεται από την οικονομική ύφεση στο εσωτερικό και αλλεπάλληλες διεθνείς κρίσεις στο εξωτερικό.
Συνέχιζε να ασχολείται με τις εξωτερικές υποθέσεις, ιδίως όσον αφορά την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση. Ο Κάρτερ συναντήθηκε με την ηγεσία και τον Παλαιστίνιο εκπρόσωπο της Χαμάς το 2009 και το 2015. Επέπληξε το Ισραήλ για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του εναντίον της Χαμάς το 2014, λέγοντας ότι «δεν υπάρχει καμία δικαιολογία στον κόσμο για αυτό που κάνει το Ισραήλ».
Τα παιδικά του χρόνια, ο ευτυχισμένος γάμος με τη Ρόζαλιν
Ο Τζέιμς Ερλ Κάρτερ ο Νεότερος γεννήθηκε το 1924 στο Πλέινς της πολιτείας Τζόρτζια. Το Πλέινς είναι μια αγροτική πόλη και ο πατέρας του Κάρτερ ήταν αγρότης, ένα υπόβαθρο που του βοήθησε να ενσταλάξει μέσα του την αγάπη για τη γη, μια αφοσίωση θα τον ακολουθούσε σε όλη του τη ζωή.
Ήταν ο μεγαλύτερος από τέσσερα παιδιά του Τζέιμς Ερλ Κάρτερ και της Μπέσσι Λίλιαν Γκόρντυ. Ο πατέρας του ήταν ένας επιφανής επιχειρηματίας στην κοινότητα και η μητέρα του ήταν νοσοκόμα.
Ο Κάρτερ καταγόταν από μετανάστες από τη νότια Αγγλία (ο πρόγονος από την πλευρά του πατέρα του έφθασε στις Αμερικανικές Αποικίες το 1635), και η οικογένεια του έχει ζήσει στην πολιτεία της Τζόρτζια αρκετές γενεές. Ο Κάρτερ είχε καταγεγραμμένους προγόνους που πολέμησαν στην Αμερικανική Επανάσταση. Ο προπάππος του Κάρτερ, στρατιώτης Λ.Μπ. Ουόκερ Κάρτερ (1832–1874), υπηρέτησε στον στρατό των νοτίων.
Ο Κάρτερ ήταν προικισμένος μαθητής ο οποίος πάντα με κλίση στο διάβασμα. Είχε τρία νεότερα αδέλφια: τις αδελφές του Γκλόρια Κάρτερ Σπαν (1926–1990) και Ρουθ Κάρτερ Στάπλετον (1929–1983), και τον αδελφό του Ουίλιαμ Άλτον Κάρτερ (1937–1988).
Από τα εφηβικά του χρόνια, ο Κάρτερ ήταν δάσκαλος στο κατηχητικό της Εκκλησίας των Βαπτιστών και μιλούσε ανοιχτά για τη θρησκευτική πίστη του και έφερε μια ισχυρή αίσθηση ηθικής στην προεδρία. Προσπάθησε επίσης να αποβάλει τη μεγαλοπρέπεια του αξιώματός του, όπως για παράδειγμα όταν περπάτησε, αντί να πάει με λιμουζίνα, στην ορκωμοσία του.
Νυμφεύθηκε τη Ρόζαλιν Σμιθ το 1946, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά, τρεις γιους και μια κόρη.
Ο Κάρτερ έγινε εκατομμυριούχος, εξελέγη στην Πολιτειακή Βουλή της Τζόρτζια και στη συνέχεια εξελέγη κυβερνήτης της Πολιτείας, μεταξύ 1971-75.
Πέθανε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ σε ηλικία 100 ετών
Χαρακτήριζε δε, τον γάμο τους ως «το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή του».
Ο Κάρτερ έγινε εκατομμυριούχος, εξελέγη στην Πολιτειακή Βουλή της Τζόρτζια και στη συνέχεια εξελέγη κυβερνήτης της Πολιτείας, μεταξύ 1971-75.
Έγραψε περισσότερα από 24 βιβλία, από τα απομνημονεύματά του ως πρόεδρος μέχρι παιδικά παραμύθια και ποίηση, καθώς επίσης και έργα που αφορούσαν τη διπλωματία και τη θρησκευτική πίστη του.
Η πολιτική του δράση συνοπτικά
Υπηρέτησε ως 39ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών από το 1977 έως το 1981. Ήταν μέλος του Δημοκρατικού Κόμματος. Παραλήπτης του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης το 2002, ήταν ο μόνος πρόεδρος των ΗΠΑ που έλαβε αυτό το βραβείο αφότου άφησε το αξίωμα του.
Προτού γίνει πρόεδρος, ο Κάρτερ υπηρέτησε ως αξιωματούχος του Ναυτικού των ΗΠΑ, ήταν αγρότης, υπηρέτησε δύο θητείες ως Πολιτειακός Γερουσιαστής στην Τζόρτζια (1963-1967) και μία ως κυβερνήτης της Τζόρτζια (1971–1975).
Ο Κάρτερ, όντας κυβερνήτης της Τζόρτζια, ήταν το αουτσάιντερ όταν διεκδίκησε την προεδρία, σε μια περίοδο που η Αμερική συνερχόταν ακόμη από το σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ και την παραίτηση του Ρεπουμπλικάνου προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον. «Είμαι ο Τζίμι Κάρτερ και είμαι υποψήφιος για πρόεδρος. Δεν θα σας πω ποτέ ψέματα» υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους, με ένα πλατύ χαμόγελο.
Ως πρόεδρος, ο Κάρτερ δημιούργησε δύο νέα κυβερνητικού επιπέδου υπουργεία: το υπουργείο Ενέργειας και το υπουργείο Εκπαίδευσης. Εγκαθίδρυσε μια εθνική ενεργειακή πολιτική που περιελάμβανε τη διατήρηση, τον έλεγχο των τιμών, και τις νέες τεχνολογίες. Στα εξωτερικά ζητήματα, ο Κάρτερ επεδίωξε τις Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, τις Συνθήκες του Καναλιού του Παναμά, τον δεύτερο γύρο των Συνομιλιών Περιορισμού Στρατηγικών Όπλων (SALT II), και επέστρεψε τη Διώρυγα του Παναμά στη χώρα αυτή.
Σε όλη την καριέρα του, ο Κάρτερ επίμονα έδινε έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ανέλαβε το αξίωμα του σε περίοδο διεθνούς στασιμοπληθωρισμού, ο οποίος παρέμεινε σε όλη τη θητεία του. Το τέλος της προεδρικής του θητείας σημαδεύτηκε από την Ιρανική κρίση ομηρίας του 1979-1981, την ενεργειακή κρίση του 1979, το πυρηνικό ατύχημα του Νησιού των Τριών Μιλίων, τη Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν (στο τέλος του 1979), το μποϋκοτάζ των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων της Μόσχας του 1980 από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών και την έκρηξη του όρους Αγία Ελένη του 1980.
Μέχρι το 1980, η δημοτικότητα του Κάρτερ είχε διαβρωθεί. Επιβίωσε από μια προκριματική αναμέτρηση ενάντια στον Τεντ Κένεντι για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος στις εκλογές του 1980, αλλά έχασε με σημαντική διαφορά στις γενικές εκλογές από τον Ρεπουμπλικανό υποψήφιο Ρόναλντ Ρέιγκαν. Στις 20 Ιανουαρίου 1981, λεπτά μετά τη λήξη της θητείας του Κάρτερ, οι 52 Αμερικανοί αιχμάλωτοι στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη ελευθερώθηκαν, τερματίζοντας την 444-ήμερη κρίση ομηρίας στο Ιράν.
Αφότου άφησε το αξίωμα του, ο Κάρτερ και η σύζυγος του Ρόζαλιν ίδρυσαν το κέντρο Κάρτερ το 1982, μία μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική οργάνωση που λειτουργεί για την προαγωγή των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Έχει ταξιδέψει εκτεταμένα για να διεξάγει ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, να είναι παρατηρητής εκλογών, και να προάγει την πρόληψη ασθενειών και την εκρίζωση τους στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο Κάρτερ ήταν πρόσωπο κλειδί στην επιχείρηση Καταφύγιο για την Ανθρωπότητα (Habitat for Humanity), και επίσης παρέμενε ιδιαίτερα ενεργός στην Παλαιστινιακή Διένεξη, λέγοντας τη γνώμη του παρά τις αντιδράσεις. Τον Μάρτιο 2012, δύο μήνες πριν ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα ανακοινώσει ότι είναι υπέρ του γάμου των ομοφυλοφίλων, ο Κάρτερ δήλωσε πως είναι υπέρ του να επιτρέπεται να παντρεύονται τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια.
Μέση Ανατολή
Η Μέση Ανατολή βρέθηκε στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής του. Η ειρηνευτική συμφωνία του 1979, που βασίστηκε στις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, τερμάτισε την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ. Ο Κάρτερ έφερε τον τότε πρόεδρο της Αιγύπτου Ανουάρ Σαντάτ και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μεναχέμ Μπεγκίν στο Κάμπ Ντέιβιντ, την προεδρική εξοχική κατοικία, για συνομιλίες. Αργότερα, όταν άρχισε να διαφαίνεται ότι οι συμφωνίες κατέρρεαν, έσωσε την κατάσταση πηγαίνοντας ο ίδιος στο Κάιρο και την Ιερουσαλήμ.
Με τη συμφωνία, το Ισραήλ αποχώρησε από τη χερσόνησο του Σινά και οι δύο χώρες σύναψαν διπλωματικές σχέσεις. Οι δύο ηγέτες τους τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ειρήνης το 1978.
Μέχρι το 1980 ωστόσο, τα θέματα που κυριαρχούσαν ήταν οικονομικά: ο διψήφιος πληθωρισμός, τα επιτόκια που υπερέβαιναν το 20%, η τιμή του αερίου που ανέβαινε συνεχώς. Παράλληλα, η κρίση των ομήρων του Ιράν ήταν ντροπιαστική για την Αμερική. Τα προβλήματα αυτά αμαύρωσαν την προεδρία του Κάρτερ και υπονόμευσαν τις πιθανότητές του για μια δεύτερη θητεία.
Η κρίση των ομήρων
Στις 4 Νοεμβρίου 1979, ισλαμιστές φοιτητές, πιστοί στον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, εισέβαλαν στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, έπιασαν ομήρους τους Αμερικανούς που βρίσκονταν εκεί και απαίτησαν την επιστροφή του σάχη Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί στη χώρα του, προκειμένου να δικαστεί. Ο σάχης νοσηλευόταν εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί αρχικά στήριξαν τον Κάρτερ, όμως η προσπάθεια διάσωσης των ομήρων, τον Απρίλιο του 1980 κατέληξε στον θάνατο οκτώ Αμερικανών στρατιωτών. Η τελική ταπείνωση για τον 39ο πρόεδρο ήταν ότι το Ιράν απελευθέρωσε τους ομήρους λίγα λεπτά αφού ορκίστηκε νέος πρόεδρος ο Ρίγκαν, στις 20 Ιανουαρίου 1981.
Σε μια άλλη κρίση, ο Κάρτερ μποϊκοτάρισε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας, το 1980, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή της τότε ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν. Αδιαφορώντας για το μποϊκοτάζ, οι Σοβιετικοί παρέμειναν στο Αφγανιστάν επί μία δεκαετία.
Ζωή μετά την πολιτική
Ο Κάρτερ παρέμεινε ενεργός με πλούσια πολιτική και φιλανθρωπική δράση μετά την πολιτική του καριέρα Όταν έφυγε από τον Λευκό Οίκο ήταν ιδιαίτερα αντιδημοφιλής στους Αμερικανούς, ωστόσο εργάστηκε δυναμικά επί δεκαετίες για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Το 2002 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τις «άοκνες προσπάθειές του να βρει ειρηνικές λύσεις σε διεθνείς συγκρούσεις, να προωθήσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και να δώσει ώθηση στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη».
Όταν του ζητήθηκε να αξιολογήσει την προεδρία του, σε ένα ντοκιμαντέρ του 1991, ο ίδιος είπε: «Η μεγαλύτερη αποτυχία που είχαμε ήταν η πολιτική. Ποτέ δεν μπόρεσα να πείσω τον αμερικανικό λαό ότι ήμουν ισχυρός ηγέτης».
Παρά τις δυσκολίες του κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Κάρτερ ήταν ασυναγώνιστος ως πρώην πρόεδρος. Κέρδισε την παγκόσμια αναγνώριση ως ακούραστος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως η φωνή των αδικημένων, ως ηγέτης στη μάχη κατά της πείνας και της φτώχειας – έτσι κέρδισε και τον σεβασμό που του έλειπε στον Λευκό Οίκο.
Αγωνίστηκε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την επίλυση κρίσεων σε όλον τον κόσμο, από την Αιθιοπία και την Ερυθραία μέχρι τη Βοσνία και την Αϊτή. Το Κέντρο Κάρτερ της Ατλάντας έστελνε διεθνείς ομάδες παρατηρητών σε εκλογές παντού.
