Απαντήσεις για την επιδημία γαστρεντερίτιδας στα Χανιά τον Οκτώβριο αναζητά ο ΕΟΔΥ, ζητώντας την βοήθεια των πρωταγωνιστών του. Πιο συγκεκριμένα, με επιστολή στον Πρύτανη του Πολυτεχνείου Κρήτης, Μιχάλη Ζερβάκη, ζητά την προώθηση ενός ερωτηματολογίου προς φοιτητές, εκπαιδευτικό και λοιπό προσωπικό του Πολυτεχνείου που εκδήλωσαν συμπτώματα γαστρεντερίτιδας (κρούσματα) είτε όχι την περίοδο της έξαρσης, ώστε να βρεθεί η πιθανή κοινή πηγή μόλυνσης των κρουσμάτων και τη λήψη μέτρων δημόσιας υγείας για να αποφευχθούν μελλοντικά περιστατικά.

Το «Ερωτηματολόγιο διερεύνησης έξαρσης κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας, Χανιά, Οκτώβριος-Νοέμβριος 2024», αποτελείται από 123 ερωτήματα αναφορικά με την εμφάνιση συμπτωμάτων γαστρεντερίτιδας 14 με 17 Οκτωβρίου, τα τρόφιμα και ποτά που καταναλώθηκαν πριν την εκδήλωσή τους, τη συμμετοχή σε κοινωνικά γεγονότα (πάρτι, γάμοι, γιορτές, πανηγύρια κλπ.), τις πηγές, τη χρήση και ποσότητα νερού, τη χρήση πλυντηρίου πιάτων, το είδος αποχετευτικού συστήματος στο σπίτι ή τη φοιτητική εστία κ.α..

«Τα αποτελέσματα της μελέτης θα σας κοινοποιηθούν μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας των διαθέσιμων δεδομένων. Η πληροφορία που θα συλλεχθεί, θα χρησιμοποιηθεί μόνο για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης και είναι απόλυτα εμπιστευτική» εξηγεί στην επιστολή του ο ΕΟΔΥ.

Υπενθυμίζεται ότι περισσότερα από 120 κρούσματα καταγράφηκαν στα Χανιά, στην πλειοψηφία τους φοιτητές, που συνδέθηκαν κυρίως σε διασπορά νοροϊού, κύριου παθογόνου πίσω από τις επιδημίες οξείας γαστρεντερίτιδας στις προηγμένες χώρες. Μεταδίδεται εύκολα, κυρίως από άτομο σε άτομο και δευτερευόντως μέσω επιμόλυνσης (περιβάλλον, τρόφιμα, νερό). Oι νοροϊοί επιβιώνουν στα τρόφιμα, τους πάγκους και τα σκεύη σερβιρίσματος για έως και δύο εβδομάδες. Εκτιμάται ότι προκαλεί σχεδόν 15 εκατ. περιπτώσεις διαρροϊκών ασθενειών τον χρόνο στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, λοιμώξεις από νοροϊούς είναι συνήθως ήπιες και αυτοπεριοριζόμενες, χωρίς να απαιτείται ιατρική επίσκεψη. Διάρροια και έμετος είναι τα βασικά συμπτώματα και πιθανώς να εκδηλωθούν ναυτία, πόνος και κράμπες στην κοιλιά, πονοκέφαλος, μυαλγίες, κόπωση, ρίγη, σπανιότερα πυρετός, κατά κανόνα χαμηλός. Το κυρίαρχο σύμπτωμα στους ενήλικες είναι η διάρροια, ενώ στα παιδιά ο έμετος.

Στο μικροσκόπιο οι τροφιμογενείς λοιμώξεις

Αρκετές ήταν οι μικρές «εκρήξεις» γαστρεντερίτιδας που σημειώθηκαν στη χώρα μέσα στη χρονιά, όπως στη Λαμία τον Μάιο, στη Μαγνησία τον Ιούνιο και στη Γαύδο τον Αύγουστο. Και στην υπόλοιπη Ευρώπη, τα περιστατικά τροφιμογενών νοσημάτων καταγράφονται αυξημένα. Αν και οι πρόσφατες επιδημιολογικές εκθέσεις περιλαμβάνουν στοιχεία μέχρι το 2022 έκτακτα δελτία, όπως του Ευρωπαϊκοού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) για την παρατεταμένη επιδημία λιστερίωσης, είναι δηλωτικά του προβλήματος.

Τα βασικά στοιχεία της  Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) για το 2022 έδειξαν ότι:

• 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και το Ηνωμένο Βασίλειο (Βόρεια Ιρλανδία) ανέφεραν 5.763 εξάρσεις τροφιμογενών λοιμώξεων, 48.605 περιπτώσεις ασθένειας, 2.783 νοσηλείες και 64 θανάτους.
• Συνολικά 108 επιδημιών, 2.166 περιπτώσεις ασθένειας, 186 νοσηλείες και ένας θάνατος αναφέρθηκαν από επτά μη κράτη μέλη.
• Οι τροφιμογενείς λοιμώξεις στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 43,9% το 2022 σε σύγκριση με το 2021 (4.005 το 2021). Οι περιπτώσεις ασθένειας αυξήθηκαν κατά 49,4% (32.543 περιπτώσεις το 2021), οι νοσηλείες κατά 11,5% (2.495 το 2021) και οι θάνατοι κατά 106,5% (31 το 2021).
• Το 2022, ο ρυθμός αναφοράς επιδημιών τροφιμογενών λοιμώξεων στην ΕΕ ήταν 1,3 ανά 100.000 πληθυσμού, αυξημένος κατά 32,8% σε σχέση με τον μέσο ετήσιο ρυθμό για την περίοδο 2018-2021.
• Ο αριθμός των θανάτων από τροφιμογενείς λοιμώξεις το 2022 ήταν από τους υψηλότερους που έχουν αναφερθεί στο EFSA την τελευταία δεκαετία. Οι περισσότεροι οφείλονταν στη Listeria monocytogenes (43,8% των θανάτων), επιβεβαιώνοντας τον σοβαρό αντίκτυπο στους ευάλωτους πληθυσμούς, όπως οι ηλικιωμένοι.
• Ο Streptococcus equi subsp. zooepidemicus είχε το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας. Μία μόνο επιδημία το 2022 από κατανάλωση τυριού από μη παστεριωμένο γάλα προκάλεσε 37 περιπτώσεις και 5 θανάτους.
• Η Salmonella ταυτοποιήθηκε στις περισσότερες επιδημίες στην ΕΕ (1.014 περιπτώσεις), αποτελώντας το 17,6% των επιδημιών, ενώ συνδέθηκε με το 50,5% των νοσηλειών.
• Ο νοροϊός (Norovirus) ήταν ο παράγοντας με τον υψηλότερο αριθμό ανθρώπινων περιπτώσεων (7.305, αύξηση 11,6% σε σχέση με το 2021), προκαλώντας 12 μεγάλες επιδημίες με πάνω από 100 κρούσματα.
• Aναφέρθηκαν 487 επιδημίες με ισχυρές ενδείξεις (8,5% όλων των επιδημιών),  29,4% εκ των οποίων συνδέθηκαν με την κατηγορία «σύνθετα τρόφιμα, τρόφιμα πολλαπλών συστατικών και άλλα», προκαλώντας το 32,4% των κρουσμάτων.
• Το 2022, για πρώτη φορά από την έναρξη της συλλογής δεδομένων για επιδημίες τροφιμογενών νοσημάτων στην ΕΕ, τα περισσότερα κρούσματα με ισχυρά στοιχεία και τα κρούσματα που εντοπίστηκαν έλαβαν χώρα σε «εστιατόρια, παμπ, πλανόδιους πωλητές, takeaway κ.λπ.» (147 κρούσματα ή 30,2% όλων των κρουσμάτων με ισχυρά στοιχεία). Μεταξύ των τόπων έκθεσης, το «σχολείο ή ο παιδικός σταθμός» σχετίζεται με υψηλό αριθμό κρουσμάτων (1.544 κρούσματα- 15,7% όλων των κρουσμάτων σε κρούσματα με ισχυρά στοιχεία).

Επιστημονικό άρθρο, που δημοσιεύθηκε μέσα στη χρονιά στο Climatic Change, επεσήμανε ότι η κλιματική αλλαγή αυξάνει τους κινδύνους από τροφιμογενείς λοιμώξεις, μειώνοντας την ασφάλεια των τροφίμων. Ενδεικτικά, αυξημένες θερμοκρασίες, αλλαγές στα επίπεδα υγρασίας και ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πλημμύρες, δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εξάπλωση παθογόνων μικροοργανισμών.

Στα πλέον ανησυχητικά παθογόνα, οι συγγραφείς ανέφεραν τα βακτήρια Salmonella spp., Campylobacter jejuni, E. coli, (και μέσω εντεροτοξινών τα) Clostridium perfringens και Staphylococcus aureus, τον ιό της ηπατίτιδας Α και τους νοροϊούς και τα παράσιτα Cryptosporidium και το Giardia.

Άλλα αίτια αύξησης

Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, πέρα από τις κλιματικές αλλαγές, όπως το φαινόμενο της υπερθέρμανσης και οι συνέπειές του, στην αύξηση των τροφιμογενών λοιμώξεων συμβάλλουν:

• η εισαγωγή νέων πρακτικών στο τάισμα των ζώων και οι αλλαγές στην κτηνοτροφία που στοχεύουν στην αύξηση της παραγωγής
• οι αλλαγές στις γεωπονικές διαδικασίες και η χρήση χημικών ουσιών για τη βελτίωση της ποιότητας και ποσότητας της παραγωγής
• οι αλλαγές στην τεχνολογία των τροφίμων και στις διαδικασίες επεξεργασίας και συσκευασίας
• οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως αύξηση των ταξιδιών σε διεθνές επίπεδο και συχνή κατανάλωση τροφίμων εκτός του οικιακού περιβάλλοντος
• η αύξηση του διεθνούς εμπορίου με συνέπεια τη μεταφορά μικροοργανισμών από τη μια χώρα στην άλλη, την αύξηση του χρόνου μεταξύ προετοιμασίας και κατανάλωσης των τροφίμων και την έκθεση του πληθυσμού σε μεγαλύτερο αριθμό στελεχών/τύπων των παθογόνων που προκαλούν τροφιμογενή νοσήματα
• η αύξηση του αριθμού των ατόμων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, κυρίως λόγω της αύξησης του μέσου όρου ζωής και της αύξησης του ποσοστού των ανοσοκατασταλμένων ατόμων.

Τέσσερις μικρές επιδημίες στην Ευρώπη

Το ζήτημα των τροφιμογενών λοιμώξεων αναδείχθηκε στο φετινό Επιστημονικό Συνέδριο για την Εφαρμοσμένη Επιδημιολογία των Λοιμωδών Νοσημάτων (ESCAIDE 2024), όπου παρουσιάστηκαν τέσσερις περιπτώσεις μικρών επιδημιών στην Ευρώπη:

1. Κοτόπουλα με σαλμονέλα στην Ευρώπη (2033)

Τον Ιούλιο του 2023, καταγράφηκε επιδημία σαλμονέλωσης με 257 κρούσματα σε 12 ευρωπαϊκές χώρες. Η επιδημία ξεκίνησε με αναφορές από τη Δανία για ασθενείς με Salmonella Enteritidis ST11 χωρίς ιστορικό ταξιδιών. Η ιχνηλάτηση αποκάλυψε ότι η πηγή ήταν κοτόπουλο από δύο παραγωγούς στην Πολωνία, που χρησιμοποιήθηκε για παραγωγή κεμπάπ και πίτσας. Οι ασθενείς εμφάνισαν συμπτώματα επτά ημέρες μετά την κατανάλωση των τροφίμων. Παράλληλα, εντοπίστηκε μικρότερη εστία σε σχολείο στη Δανία, με την πηγή να συνδέεται επίσης με προϊόντα από τον ίδιο παραγωγό.

2. Λουκάνικα με λιστέρια στη Γερμανία (2023)

Στη Ρηνανία-Παλατινάτο, τρεις ασθενείς ηλικίας 55-90 ετών εμφάνισαν διεισδυτική λιστερίωση μετά την κατανάλωση λουκάνικων σε φέτες σε νοσοκομείο. Δυστυχώς, δύο από αυτούς κατέληξαν. Εργαστηριακοί έλεγχοι στα λουκάνικα και στο προμηθευτή κρέατος αποκάλυψαν λιστέρια (L. monocytogenes), ενώ τα δείγματα βρέθηκαν εντός των ευρωπαϊκών ορίων ασφαλείας (<100 CFU/g). Η επιδημία τόνισε κενά στη ρύθμιση για τη σίτιση σε ευπαθείς πληθυσμούς. Μεταξύ των μέτρων που προτάθηκαν ήταν αυστηρότερες πολιτικές για τη διαχείριση τροφίμων σε νοσοκομεία.

3. Ψάρια με λιστέρια στη Δανία (2019-2024)

Από τον Αύγουστο του 2020, η Δανία ερεύνησε μια επιδημία του στελέχους ακολουθίας 1607 της L. monocytogenes. Μέχρι το 2024, καταγράφηκαν 17 περιπτώσεις, εκ των οποίων οι 7 το 2023, ενώ δύο ασθενείς κατέληξαν εντός 30 ημερών από τη διάγνωση. Οι συνεντεύξεις με 13 ασθενείς ή συγγενείς τους δεν κατέληξαν σε σαφή υπόθεση για την πηγή της επιδημίας, αν και οκτώ ανέφεραν κατανάλωση αλλαντικών και προϊόντων ψαριού έτοιμων προς κατανάλωση, όπως καπνιστός σολομός. Η ιχνηλάτηση των προϊόντων δεν οδήγησε σε συγκεκριμένη μάρκα ή αλυσίδα σούπερ μάρκετ. Τον Ιούλιο του 2023, εντοπίστηκε γενετική σύνδεση με έναν παραγωγό σολομού στη Δανία. Έλεγχοι στον χώρο παραγωγής αποκάλυψαν δείγματα περιβάλλοντος και προϊόντων με γενετική αντιστοιχία στην επιδημία.

4. Τορτίγιες με Clostridium botuiinum στην Ισπανία (2023)

Στις 11 Ιουλίου 2023, αναφέρθηκαν δύο περιπτώσεις αλλαντίασης -προκαλείται από το βακτήριο Clostridium botuiinum– εκτός Ισπανίας που σχετίζονταν με κατανάλωση συσκευασμένης ισπανικής tortlilla (ομελέτα με πατάτες) στην Ισπανία. Ακολούθως, εντοπίστηκαν 12 περιπτώσεις στην Ισπανία (8 επιβεβαιωμένες εργαστηριακά). Το 83,3% των ασθενών ανέφερε κατανάλωση του τροφίμου κατά την περίοδο επώασης. Μελέτη περίπτωσης-ελέγχου έδειξε ότι το προϊόν είχε σημαντικό στατιστικά κίνδυνο (OR=14,9, 95% CI: 1,8–123). Η τορτίγια θεωρήθηκε ο πιθανότερος παράγοντας, παρόλο που η πηγή μόλυνσης παραμένει άγνωστη. Η έρευνα τόνισε τη σημασία των επιδημιολογικών μελετών στην αναγνώριση τροφιμογενών παραγόντων, όταν τα μικροβιολογικά αποτελέσματα απουσιάζουν.