Οι Τούρκοι θα ψηφίσουν στις 16 Απριλίου για να αποφασίσουν αν δέχονται ή όχι την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, εννέα μήνες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016.
Την Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου ο αρχηγός του κράτους υπέγραψε τον νόμο που αλλάζει το Σύνταγμα και ανοίγει το δρόμο για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με στόχο την «υπερ-προεδρία», μια συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια ενός μόνο ανθρώπου, σε ένα επίπεδο που δεν έχει προηγούμενο στην Τουρκία.
Δεκαοκτώ τροπολογίες προβλέπουν την μετάβαση της εκτελεστικής εξουσίας στα χέρια του προέδρου, χωρίς να μεσολαβεί άλλου είδους εξουσία. Αν κερδίσει το Ναι, ο Ερντογάν θα μπορεί να κυβερνάει με διατάγματα, να αποφασίζει για τον προϋπολογισμό του κράτους, να κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης, να διαλύει τη βουλή, να διορίζει τα ανώτατα στελέχη του κράτους, τους ανιπροέδρους, τους δικαστές και ταυτόχρονα θα μπορεί να διατηρεί την ηγεσία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP, ισλαμο-συντηρητικό) που κυβερνάει την Τουρκία.
Ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο οποίος διορίστηκε τον Μάιο του 2016, κάνει ήδη προεκλογική εκστρατεία υπέρ του Ερντογάν και υπέρ του Ναι, παρά το γεγονός ότι η αναθεώρηση καταργεί απλά και άμεσα στη δική του θέση. «Αν το θέλει ο Θεός, το προεδρικό σύστημα θα θέσει τέλος στην περίοδο των κυβερνητικών συνασπισμών και θα προσδώσει στη χώρα μια ισχυρή εκτελεστική εξουσία», δηλώνει ο Γιλντιρίμ.
Οι οπαδοί του κ. Ερντογάν θέλουν να πιστεύουν ότι το νέο σύστημα θα εγγυηθεί την σταθερότητα. Το πρόγραμμα μοιάζει ελκυστικό σε μια στιγμή που η Τουρκία αντιμετωπίζει μια συνεχή πολιτική αστάθεια, η οικονομία της κλονίζεται ενώ οι στρατιωτικές επεμβάσεις συνεχίζονται στα βόρεια της Συρίας.
Η κυβέρνηση πιστεύει ότι ακόμη και οι τρομοκρατικές επιθέσεις θα σταματήσουν μετά το δημοψήφισμα. «Ορισμένοι τρομοκράτες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κλίμα ώστε τα διατάγματα να μην μπορούν να υιοθετηθούν. Αλλά αν ο Θεός το θέλει, μόλις το Ναι κερδίσει, αυτές οι τρομοκρατικές οργανώσεις θα χάσουν τη φωνή και τα κίνητρά τους» εξήγησε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Numan Kurtulmus, στις 24 Ιανουαρίου.
Πέρα από το ότι ο Ερντογάν θα φορέσει το κοστούμι του «υπερ-προέδρου», ένα νέο εθνικό αφήγημα γεννιέται στην Τουρκία. «Θα ξαναχτίσουμε το Κράτος από το μηδέν», είχε υποσχεθεί ο Ερντογάν λίγες μέρες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα. Αυτή η ρήξη που επικαλούνται δεν είναι καινούρια. Από την στιγμή που αναρριχήθηκαν στην εξουσία, το 2002, οι ισλαμο-συντηρητικοί, δεν έχουν παρά έναν στόχο: «να κλείσουν την παρένθεση του κεμαλισμού». Για αυτούς, το εκσυγχρονιστικό μοντέλο του Μουσταφά Κεμάλ, λεγόμενου Ατατούρκ, εμβληματική προσωπικότητα της χώρας, απέτυχε. Το κοσμικό κράτος αλλά και η στροφή της Τουρκίας στη Δύση είναι ξεπερασμένοι στόχοι.
Ενα νέο πρότυπο πολιτισμού προτείνεται σήμερα στην Τουρκία. Η αρχή του κοσμικού κράτους που εισήγαγε ο Κεμάλ (στην πραγματικότητα ένας ενισχυμένος έλεγχος της πολιτικής πάνω στη θρησκεία) θεωρείται παρωχημένη. Η θρησκευτική καθοδήγηση επέστρεψε ολοταχώς και 1,2 εκατομμύρια μαθητές είναι εγγεγραμμένοι στις θρησκευτικές σχολές που εκπαιδεύουν ιμάμηδες. Τα τελευταία χρόνια περίπου 150.000 ιμάμηδες πήραν πτυχίο, ενώ δεν υπάρχουν παρά 80.000 τζαμιά σε όλη την Τουρκία. Η διεύθυνση θρησκευτικών υποθέσεων (Diyanet) έχει ενισχυθεί σημαντικά, ο προϋπολογισμός της τετραπλασιάστηκε και ο αριθμός των υπαλλήλων του (120.000) ξεπερνάει σε αριθμό ακόμη και το υπουργείο Εσωτερικών. Η εν λόγω διεύθυνση έχει το δικό της κανάλι και διαθέτει τηλεφωνική γραμμή για να δίνει συμβουλές σε θρησκευτικά θέματα και για τους ισλαμικούς κανόνες της καθημερινότητας.
Στο μυαλό των περισσοτέρων Τούρκων τα χρόνια Ερντογάν ήταν ως τώρα συνώνυμα της ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης και της πολιτικής σταθερότητας. Αλλά εδώ και 9 μήνες, τα δεδομένα άλλαξαν. Το κύμα καταπίεσης που ακολούθησε το αποτυχημένο πραξικόπημα (130.000 δημόσιοι υπάλληλοι απολύθηκαν, πάνω από 40.000 άνθρωποι συνελήφθηκαν), η επιβολή του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, η ανάμειξη της πολιτικής σε όλα τα θέματα, ακόμη και στην διοίκηση της κεντρικής τράπεζας της Τουρκίας, ψύχραναν την κοινή γνώμη και πάγωσαν τους επενδυτές από τους οποίους εξαρτάται η Τουρκία για να χρηματοδοτεί το έλλειμμά της.
Από ττο 2016 η τουρκική λίρα έχασε το 1/4 της αξίας της σε σχέση με το δολάριο.
Το να διοργανώνεται ένα δημοψήφισμα ενώ ισχύει ακόμη η κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν θεωρείται ότι θα δώσει σε όλους ίδιες δυνατότητες να κάνουν προεκλογική εκστρατεία. «Πώς είναι δυνατόν, την ώρα που η ελευθερία έκφρασης καταπατείται συνεχώς;» διερωτάται ο βουλευτής Ali Seker του Ρεπουμπλικανικό κόμματος του Λαού (CHP, το κόμμα που ίδρυσε ο Ατατούρκ). Την Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου, ο βουλευτής συμμετείχε σε ειρηνική διαδήλωση μπροστά στο πανεπιστήμιο της Αγκυρας όπου εκατοντάδες άνθρωποι διαμαρτυρήθηκαν για την αυθαίρετη απόλυση 330 πανεπιστημιακών και 4.000 υπαλλήλων στα πανεπιστήμια. «Υπέστην βία παρότι είμαι βουλευτής. Η παραμικρή διαμαρτυρία καταπνίγεται με την μέγιστη βία», δήλωσε.
Η αστυνομία παρενέβη με δακρυγόνα και σφαίρες από καουτσούκ, ενώ φορτηγά-ύδρες μπήκαν μέσα στο πανεπιστήμιο και 12 άτομα συνελήφθησαν. Σύμφωνα με τον βουλευτή «αν κερδίσει το Ναι στο δημοψήφισμα, ο Ερντογάν θα μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Ενα μόνο άτομο θα έχει αιχμαλώτους 80 εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανέναν».
Οι κεμαλιστές, οι ακτιβιστές της αριστεράς και οι φιλο-Κούρδοι θα ψηφίσουν Οχι. Ο Merdan Yanardag, συγγραφέας και διευθυντής του φιλοκεμαλικού σάιτ ABC δηλώνει: «Αν κερδίσει το Ναι, η Τουρκία θα γίνει ένα ισλαμο-φασιστικό πολίτευμα. Προς το παρόν στις δημοσκοπήσεις κερδίζει το Οχι και αν συμβεί αυτό τότε θα τελειώσει το σύστημα της προσωποποίησης της εξουσίας».
Ο Ertugrul Kurkçu, βουλευτής του φιλοκουρδικού κόμματος HDP στη Σμύρνη, καταγγέλλει ότι γίνεται εκστρατεία σπίλωσης όσων ψηφίσουν Οχι στο δημοψήφισμα, κι αυτό προέρχεται από τις πιο υψηλές σφαίρες εξουσίας: «Το στρατόπεδο του Οχι θεωρείται ανοιχτά ως τρομοκρατικό και δεν του δίνεται πρόσβαση στα μίντια. Και κανείς δεν ξέρει πού θα ψηφίσουν το 1 εκατομμύριο άνθρωποι που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους εξαιτίας της αστάθειας. Αυτοί πού θα πάνε να ψηφίσουν;» διερωτάται.
