Η Παναγία Σουμελά έκρυβε ένα μυστικό αιώνων και άφησε άφωνους τους Τούρκους που εργάζονταν στο χώρο κατα την αναστήλωσή της.
Αποκαλύφθηκε μια μυστική δίοδος κάτι το οποίο ήταν παντελώς άγνωστο με έναν τυχαίο τρόπο για να προκύψει ότι ήταν ένα κρυφό πέρασμα άγνωστο σε όλους το οποίο προφανώς χρησιμοποιούσαν καλόγεροι και πιστοί σε περιόδους διωγμών.
Το εκπληκτικό, είναι πως η κρυφή δίοδος κατέληγε στο βάθος σε έναν κρυφό, μικρό, Ναό.
Ένας ναϊσκος ο οποίος θα αφήσει άφωνους, όπως λέγεται, τους πάντες με τη λεπτομέρεια των αγιογραφιών του.
Μάλιστα ήδη έχουν αρχίσει εργασίες αποκατάστασης του χώρου έτσι ώστε άμεσα να είναι έτοιμος ο χώρος προς επίσκεψη.
Πριν από λίγο καιρό ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Πολιτισμού και Τουρισμού Νομού Τραπεζούντας Αλί Αϊβάζογλου αποκάλυψε ότι για πρώτη φορά θα γίνουν επισκέψιμοι «μυστικοί χώροι»
Ωστόσο, η Sabah σε σημερινό δημοσίευμα με τίτλο «Βρήκαν κάτι εκπληκτικό» αναφέρει ότι στο βόρειο μέρος της μονής κάτω από τη σκεπή εντοπίστηκε μια τρύπα, «ίσως και να πρόκειται για κάποιο ιερό», σημειώνεται.
Ο Αλί Αϊβάζογλου αρνήθηκε να δώσει περισσότερες πληροφορίες, και σχολίασε λακωνικά: «Έχουμε βρει κάτι». Όπως τόνισε, πρόκειται για ένα επτασφράγιστο μυστικό, μια έκπληξη για τα εγκαίνια του ανακαινισμένου μνημείου της Τραπεζούντας. Αρκέστηκε μόνο να διευκρινίσει ότι εργασίες ανακαίνισης γίνονται και στη βιβλιοθήκη που υπήρχε στα δεξιά της εισόδου στο μοναστικό συγκρότημα.
Όπως γίνεται κατανοητό το φετινό άνοιγμα της Παναγίας Σουμελά αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον Ελληνισμό.
Η εικόνα της Παναγίας είναι ένα σύμβολο για τους Έλληνες του Πόντου. Χαρακτηριστική για τη σημασία της είναι η δήλωση του Λεωνίδα Ιασωνίδη, υπουργού Πρόνοιας της κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου, όταν επί των ημερών του, η εικόνα ήρθε στην Ελλάδα: «Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι, αλλά δεν υπήρχεν ο Πόντος. Mε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήλθε και ο Πόντος».
Η εικόνα, σύμφωνα με την παράδοση της εκκλησίας δημιουργήθηκε από τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά. Αρχικά ονομαζόταν Παναγία η Αθηνιώτισσα, γιατί μετά τον θάνατο του Λουκά ένας μαθητής του την έφερε στην Αθήνα. Το 386 όμως, οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος βρέθηκαν μετά από όραμα με την Παναγία, από την Αθήνα στα βουνά του Πόντου.
Σε ένα σπήλαιο σε υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων είδαν μια χρυσαφένια λάμψη. Όταν πλησίασαν, βρήκαν την εικόνα της Παναγίας, που σύμφωνα με την εκκλησία, είχαν μεταφέρει άγγελοι όπως
Οι δύο μοναχοί θεώρησαν την αποκάλυψη της Παναγίας, μέσω της εικόνας, ως σημάδι και αποφάσισαν να φτιάξουν στο σημείο που την βρήκαν ένα κελί.
Έτσι μπήκαν τα «θεμέλια» για την ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά, που κατά τον ξεριζωμό των Ποντίων από την περιοχή, καταστράφηκε από τους Τούρκους.
Από το 1986 λειτουργεί ως μουσείο, ενώ τον Αύγουστο του 2010 η Τουρκία έδωσε άδεια να τελεστεί λειτουργία. Η μονή αλλά και η ιερή εικόνα πήραν το όνομα Σουμελά, από το όρος Μελά και το ποντιακό «σου», που σημαίνει εις το/ στο.
Δηλαδή, η Παναγία «στο Μελά». Η μονή Παναγίας Σουμελά το 1902 Θαυματουργή ήταν σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση και η φυσική ύδρευση του μοναστηριού, καθώς οι μοναχοί είδαν να αναβλύζει νερό από τους απόκρημνους γρανιτένιους βράχους.
Στα μέσα του 1800 η μονή απέκτησε έναν μεγάλο ξενώνα με 72 δωμάτια και άλλους χώρους, όπως βιβλιοθήκη, γραφεία κ.α. Κατά καιρούς η μονή γνώρισε ευεργέτες, αλλά και την εύνοια αυτοκρατόρων, ακόμα και μουσουλμάνων, που έβλεπαν το μοναστήρι σαν Θεία Πρόνοια. Η καταστροφή και το θάψιμο της εικόνας Η ιερή εικόνα της Παναγίας θάφτηκε σε κοντινό παρεκκλήσι
Το 1922 οι Τούρκοι στη γενοκτονία των Ποντίων έκαψαν το μοναστήρι για να αφανίσουν εντελώς το ελληνικό στοιχείο από την περιοχή. Πριν βάλουν φωτιά, είχαν αρπάξει όλα τα πολύτιμα κειμήλια της μονής.
Οι μοναχοί όμως, που είχαν προβλέψει το χτύπημα των Τούρκων, είχαν φροντίσει να κρύψουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, καθώς και άλλα κειμήλια, όπως το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου και ένα Σταυρό από Τίμιο Ξύλο, που είχε δωρίσει στη Μονή ο αυτοκράτορας Μανουήλ Γ’ της δυναστείας των Κομνηνών.
Τα ιερά αντικείμενα θάφτηκαν στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας που βρισκόταν σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το μοναστήρι. Οι Έλληνες του Πόντου ξεριζώθηκαν και τα κειμήλια έμειναν εκεί για περίπου δέκα χρόνια.
Το 1930 ο μητροπολίτης Ξάνθης Πολύκαρπος Ψωμιάδης και ο τότε υπουργός πρόνοιας Λεωνίδας Ιασωνίδης, απευθύνθηκαν στον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο για να ασχοληθεί με το ζήτημα των θαμμένων κειμηλίων.
Τότε ο Τούρκος ομόλογος του Βενιζέλου, ο Ισμέτ Ινονού, δέχτηκε να πάει στην περιοχή της μονής μια αντιπροσωπεία Ελλήνων και να αναζητήσει τα κειμήλια.
Υπό την καθοδήγηση του αρχιμανδρίτη Αμβρόσιου, ο οποίος ήταν ένας από τους τελευταίους μοναχούς της μονής Παναγίας Σουμελά, βρέθηκαν και ξεθάφτηκαν τα ιερά αντικείμενα.
Μεταφέρθηκαν στην Αθήνα στο βυζαντινό μουσείο, όπου παρέμειναν έως το 1951.
Τότε η εικόνα φιλοξενήθηκε για λίγο στο σωματείο Παναγίας Σουμελά για να τοποθετηθεί επίσημα, τον Αύγουστο του 1952 στον Ιερό Ναό Νέας Παναγίας Σουμελά, που χτίστηκε στις πλαγιές του Βερμίου. Τον Ιανουάριο του 2015 ήρθε στο φως μια περίτεχνη τοιχογραφία της Παναγίας που εντυπωσίασε τους ερευνητές...
