Όπως αναφέρει το , Στη θρυλική θεατρική παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο» υπήρχε, όπως είναι φυσικό, ειδική αναφορά στο σύνταγμα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Απολαυστικός είναι ο διάλογος ανάμεσα στους εκπροσώπους της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Αυστρίας οι οποίοι προσπαθούσαν να αποφασίσουν αν πρέπει η Ελλάδα, ως νεοσύστατο κράτος, να έχει σύνταγμα:
Άγγλος: Να έχουν σύνταγμα ή να μην έχουν;
Γάλλος: Αφού δεν είχαν γιατί να έχουν;
Άγγλος: Θα τους παρέσυραν αυτοί που έχουν!
Γάλλος: Δεν είναι ίδιοι μ’ αυτούς που έχουν!
Ρώσος: Ξέρω και άλλους που δεν το έχουν!
Γάλλος: Να αρκεσθούν εις αυτά που έχουν!
Αυστριακός: Τι θα το κάνουν άμα το έχουν;…
Άγγλος: Δεν είναι κι ώριμοι για να το έχουν!
Γάλλος: Είναι ανώριμοι για να το έχουν!
Ρώσος: Για το καλό τους ας μην το έχουν!
Αυστριακός: Δεν επιτρέπεται να το έχουν.
Άγγλος: Αποφασίζομε να μην το έχουν;
Όλοι μαζί: Να μην το έχουν!
Όπως συμβαίνει συνήθως το χιούμορ είναι πιο εύκολος τρόπος για να πεις πράγματα τα οποία είναι εξαιρετικά σοβαρά. Και να σκεφτεί κανείς πως οι επαναστατημένοι Έλληνες την πρωτοχρονιά του 1822, λίγους μήνες δηλαδή μετά το ξέσπασμα του Αγώνα και 19 ολόκληρα χρόνια πριν από αυτόν τον σπαρταριστό και αποκαλυπτικό «διάλογο», είχαν ψηφίσει στην Επίδαυρο το πρώτο τους σύνταγμα. Ένα σύνταγμα που έκανε αίσθηση σε ολόκληρη την Ευρώπη, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες αλλά πλήρως δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου
Με την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα και μετά τις πρώτες μεγάλες και σημαντικές νίκες που πέτυχαν οι επαναστατημένοι Έλληνες, έγινε σαφές πως ήταν αναγκαία η σύσταση μιας Εθνικής Συνέλευσης προκειμένου να υπάρξει μια διοικητική οργάνωση, να συσταθεί ένα νομοθετικό σώμα και να «γεννηθεί» το πρώτο ελληνικό σύνταγμα.
Ο Υψηλάντης επέλεξε το Άργος ως το μέρος που θα γινόντουσαν οι εργασίες αυτής της συνέλευσης. Ως ημερομηνία έναρξης ορίστηκε η 20η Δεκεμβρίου 1821. Τίποτα, ωστόσο, δεν πήγε καλά. Οι έριδες ανάμεσα στους επαναστατημένους Έλληνες είχαν ήδη αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους και το κλίμα από την αρχή «μύριζε» μπαρούτι.
Μια δολοφονία που έγινε στο Άργος, αύξησε ακόμα περισσότερο την ένταση και έτσι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στη συνέλευση αποφάσισαν, για λόγους ασφαλείας, να τη μεταφέρουν στην Πιάδα, στη σημερινή περιοχή της Νέας Επιδαύρου, που αφενός ήταν μακριά από τα μέτωπα των πολεμικών συγκρούσεων και αφετέρου ήταν ένα μέρος παραθαλάσσιο που σημαίνει πως σε περίπτωση επίθεσης οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να φύγουν από τη θάλασσα προς τα νησιά του Αργοσαρωνικού.
Υπόσχεση Ζελένσκι στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά του για αφανισμό των Ρώσων
Επειδή χώρος που να μπορεί να φιλοξενήσει τόσους ανθρώπους δεν υπήρχε, οι εργασίες της Α' Εθνοσυνέλευσης έγιναν στην πλατεία της Πιάδας. Συμμετείχαν συνολικά 59 εκπρόσωποι από την Πελοπόννησο, τη Στερεά, την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά. Υπήρχε και εκπρόσωπος των Αλβανών. Πρόεδρος του εκτελεστικού σώματος εκλέχθηκε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Υψηλάντης και Κολοκοτρώνης διαφώνησαν, δεν είχαν ακολουθήσει τους υπόλοιπους και είχαν παραμείνει στο Άργος.
Από την αρχή συγκροτήθηκε 12μελής επιτροπή για την κατάρτιση σχεδίου συντάγματος (3 μέλη από κάθε περιφέρεια). Σε αυτή την επιτροπή συμμετείχε ως σύμβουλος ο 27χρονος Ιταλός δικηγόρος Βιντσέντζο Γκαλίνα, ο οποίος είχε συμμετάσχει στην επανάσταση των Καρμπονάρων στη Ραβέννα και, αφού εξορίστηκε, είχε έλθει στον ελλαδικό χώρο φέρνοντας μαζί του συντάγματα άλλων χωρών.
Ο Γκαλίνα μαζί με τον 19χρονο Αναστάσιο Πολυζωίδη ήταν αυτοί που έφτιαξαν την πρώτη εκδοχή του ελληνικού συντάγματος. Ο Πολυζωίδης, μάλιστα, ήταν αυτός που έγραψε τη συγκλονιστική διακήρυξη της ανεξαρτησίας:
«O κατά των Tούρκων πόλεμος ημών, μακράν του να στηρίζεται εις αρχάς τινάς δημαγωγικάς και στασιώδεις ή ιδιωφελείς μέρους τινός του σύμπαντος Eλληνικού Εθνους σκοπούς, είναι πόλεμος εθνικός, πόλεμος ιερός, πόλεμος του οποίου η μόνη αιτία είναι η ανάκτησις των δικαίων της προσωπικής ημών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής, τα οποία ενώ την σήμερον όλοι οι ευνομούμενοι και γειτονικοί λαοί της Eυρώπης τα χαίρουσιν, από ημάς μόνον η σκληρά και απαραδειγμάτιστος των Oθωμανών τυραννία επροσπάθησεν με βίαν να αφαιρέσει και εντός του στήθους ημών να τα πνίξη».
Την πρώτη εκδοχή των Γκαλίνα και Πολυζωίδη την ολοκλήρωσαν οι Φαναριώτες Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Θεόδωρος Νέγρης.
«Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδας»
Το πρώτο σύνταγμα της Ελλάδας ήταν ένα εξαιρετικά προοδευτικό κείμενο, ένας «φάρος» δημοκρατίας σε μια εποχή που στην Ευρώπη καταπνίγονταν η μία μετά την άλλη οι φιλελεύθερες επαναστάσεις. Ήταν το μοναδικό σύνταγμα αβασίλευτης δημοκρατίας στη γηραιά ήπειρο εκείνη την εποχή! Για τον λόγο αυτό προκάλεσε πάταγο στην Ευρώπη που μέσα από αυτό το κείμενο είδε τις ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο να αναπτερώνονται. Ενδεικτικό είναι το γεγονός, άλλωστε, πως μεταφράστηκε στα αγγλικά, στα γαλλικά και σε άλλες γλώσσες, ενώ έντυπες εκδόσεις του έφτασαν μέχρι και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Διακήρυξε την ισότητα των Ελλήνων, κατάργησε τα βασανιστήρια, απαγόρευσε τη φυλάκιση χωρίς εντολή δικαστηρίου, έθεσε την ιδιοκτησία και την ασφάλεια υπό την προστασία των νόμων, όρισε ότι η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία θα είχαν θητεία ενός έτους, θα εξέλεγαν την ηγεσία της δικαστικής εξουσίας ενώ στο παράρτημα οριζόταν ως πρώτη, προσωρινή διοικητική πρωτεύουσα η Κόρινθος, καθιερωνόταν η Αθηνά ως σύμβολο στις κρατικές σφραγίδες αλλά και το κυανό και το λευκό ως χρώματα της σημαίας. Γινόταν επίσης σαφής αναφορά πως το κράτος αναλάμβανε την υποχρέωση να περιθάλψει τις χήρες και τα ορφανά, να τιμήσει και να αποζημιώσει τους αγωνιστές.
Ενδεικτικά το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδας» (όπως ονόμασαν το σύνταγμα για να μην... προκαλέσουν την οργή της Ιεράς Συμμαχίας) αναγνώριζε:
- Αρθ.Α': Επίσημη θρησκεία του κράτους αναγνωρίζεται η της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας.
- Αρθ.B': Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν ΄Ελληνες και απολαμβάνουσιν άνευ τινος διαφοράς όλων των πολιτικών δικαιωμάτων.
- Αρθ.Γ΄: Όσοι έξωθεν ελθόντες εισιν όμοιοι ενώπιον των νόμων, άνευ τινος εξαιρέσεως ή βαθμού ή κλάσεως ή αξιώματος.
- Αρθ.Ζ': Η ιδιοκτησία, η τιμή και η ασφάλεια εκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασίαν των νόμων.
Αναφέρονταν ακόμη ότι κάθε άνθρωπος που βρίσκονταν ή έφθανε στην Ελλάδα, «ακόμη και δούλος αναγνωρίζεται ελεύθερος και από την αυθέντην αυτού ακαταζήτητος..»!
Ο απλός λαός δέχθηκε με ενθουσιασμό το σύνταγμα. «Οι νεώτεροι, οι ευτυχήσαντες ν’ ανοίξωσι τους οφθαλμούς προν ήλιον μη σκοτιζόμενον υπό νεφών δουλείας, να πατήσωσι γην ελευθέραν, ν’ αναπνεύσωσιν αέρα ελεύθερον· αυτοί οι κληρονομήσαντες το ανεκτίμητον δικαίωμα του συνέρχεσθαι, και συνδιαλέγεσθαι, και συζητείν, αδυνατούσι να φαντασθώσι τον έξαλλον ενθουσιασμόν του έθνους, ότε μετά τυραννίαν τετρακοσίων σχεδόν ετών συνήρχετο δι’ αντιπροσώπων ίνα βουλευθή κυριαρχικών περί των οικείων συμφερόντων. Οι δ’ επιζήσαντες διηγούνται ότι δάκρυα έρρεον από των οφθαλμών πάντων, και ως εν τη ημέρα της Αναστάσεως ανταπεδίδοντο ασπασμοί», όπως περιέγραφε το τότε κλίμα ο νεαρός Νικόλαος Δραγούμης.
Σε αυτό το άκρως προοδευτικό κείμενο ήρθαν να προστεθούν το Σύνταγμα του Άστρους το 1823 και το Σύνταγμα της Τροιζήνας, το 1827. Οι εσωτερικές έριδες, οι προσπάθειες επιβολής των δυνατότερων επί των αδυνάτων και βέβαια οι... διαθέσεις των ισχυρών (για τις οποίες έγινε αναφορά στην αρχή του κειμένου) τα κατέστησαν κενό γράμμα!
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, από την 1η Ιανουαρίου 1822 και έπειτα γινόταν σαφές και ξεκάθαρο πως οι Έλληνες δεν πολεμούσαν μόνο για την εθνική ανεξαρτησία τους αλλά και για την πολιτική ελευθερία τους, κάτι που έβαζε τον αγώνα τους σε μια εντελώς νέα βάση.
