Λίγο πριν βγει ο Ταγίπ Ερντογάν στο μπαλκόνι την περασμένη Κυριακή στην Άγκυρα για να μιλήσει σε μια λαοθάλασσα οπαδών του, η τουρκική στατιστική υπηρεσία ανακοίνωνε (λες κι ήταν παραγγελία απ’ τον Τούρκο πρόεδρο) τα στοιχεία για την πορεία της οικονομίας το 2016.

Το τουρκικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 2,9% παρά τις δυσμενείς προβλέψεις διεθνών αναλυτών και το αποτυχημένο πραξικόπημα.

Ο «σουλτάνος» δεν θα έχανε φυσικά την ευκαιρία να θριαμβολογήσει ενόψει του δημοψηφίσματος: ο τουρκικός λαός, είπε, έδωσε άλλο ένα μάθημα στα διεθνή ινστιτούτα.

Και συνέχισε να εξαπολύει μύδρους κατά της «συμμαχίας των σταυροφόρων» της ΕΕ.

Στελέχη της κυβέρνησής του επιμένουν ότι η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας είναι πολύ καλύτερη απ’ αυτή που ισχυρίζονται διεθνείς παρατηρητές. Κι εκ πρώτης όψεως τα στοιχεία για την ανάπτυξη φαίνονται να τους δικαιώνουν. Μάλιστα η JP Morgan κι η Goldman Sachs διόρθωσαν προσεκτικά προς τα πάνω τις προβλέψεις τους για την πορεία της τουρκικής οικονομίας το τρέχον έτος.

Ασπιρίνες για την κρίση

Στην πράξη, ωστόσο, τα προβλήματα – κι είναι μεγάλα- παραμένουν:

Ο ρυθμός ανάπτυξης κινήθηκε σαφώς κάτω απ’ το 4,5% που προέβλεπε η κυβέρνηση Ερντογάν στις αρχές του 2016, αλλά κι απ’ το αναθεωρημένο -μετά την απόπειρα ανατροπής του- 3,5%, ενώ το 2015 η τουρκική οικονομία «έτρεχε» με 6,1%.

Αλλά κι αυτή τη μέτρια ανάκαμψη την αγόρασε ακριβά η Άγκυρα. Το περασμένο διάστημα ο Τούρκος πρόεδρος εξέδωσε μια σειρά από διατάγματα που αποσκοπούσαν στο να διατηρήσουν, τουλάχιστον προσωρινά, το θετικό πρόσημο στην οικονομία: μείωσε για παράδειγμα απ’ το 18% στο 8% το ΦΠΑ στα έπιπλα και το κατήργησε εντελώς για τις οικιακές συσκευές μέχρι τα τέλη του μήνα, δηλαδή δύο εβδομάδες μετά το δημοψήφισμα...

Ταυτόχρονα ο Ερντογάν πιέζει την Κεντρική Τράπεζα της χώρας του να μειώσει τα επιτόκια δανεισμού για να ενθαρρύνει τις επενδύσεις παρά τον αυξανόμενο πληθωρισμό. Χαλάρωσε τους όρους δανεισμού κι αύξησε γι’ άλλη μια φορά τις κρατικές δαπάνες.

Τα μέτρα αυτά δείχνουν να επιδρούν, αλλά βραχυπρόθεσμα. Σύμφωνα με τη Goldman Sachs η ιδιωτική κατανάλωση, που αντιπροσωπεύει περίπου τα δύο τρίτα της οικονομικής παραγωγής στην Τουρκία, αυξήθηκε κατά σχεδόν δέκα ποσοστιαίες μονάδες το τελευταίο τρίμηνο του περασμένου χρόνου.

Όμως η παρακμή της τουρκικής οικονομίας απλώς επιβραδύνθηκε, αφού τα δομικά προβλήματα εξακολουθούν να υφίστανται κι η αρνητική επίδρασή τους θα γίνει ακόμη πιο αισθητή μεσοπρόθεσμα, εκτιμούν διεθνείς αναλυτές.

«Η ισχυρή προηγουμένως οικονομία της Τουρκίας ίσως δεν είναι πια σίγουρο στοίχημα. Οι υφέρπουσες απειλές αναδύθηκαν εκ νέου στην επιφάνεια με τη μορφή της χαμηλής παραγωγικότητας και τον παραγκωνισμό του ιδιωτικού τομέα, ενώ εμφανίστηκαν και νέες προκλήσεις, όπως η εισροή εκατομμυρίων προσφύγων, που ζήτησαν άσυλο στην Τουρκία», σημειώνει ο Οταβιάνο Κανούτο, εκτελεστικός διευθυντής της Παγκόσμιας Τράπεζας σε άρθρο του με τίτλο «Πέρα απ’ την κάλπη: η τουρκική οικονομία σε σταυροδρόμι» (Beyond The Ballot: Turkey's Economy At The Crossroads)

Η ισοτιμία της τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο απ’ το 1981 καθώς οι οίκοι αξιολόγησης S&P’s και Moody’s υποβάθμισαν στην κατηγορία «σκουπίδια» την τουρκική οικονομία.

Η εκροή κεφαλαίων συνεχίζεται καθώς οι επενδυτές ανησυχούν για τη σταθερότητα στη χώρα, ενώ παραμένει ασαφές πώς (και εάν) θα αποδεχθεί ο Ερντογάν μια ήττα στο δημοψήφισμα. Ο πληθωρισμός την ίδια ώρα έχει εκτοξευθεί στο 11,2% που σημαίνει ότι αργά ή γρήγορα οι καταναλωτές θα αρχίσουν να ξοδεύουν λιγότερα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πορεία της οικονομίας.

Περίπλοκη γειτονιά

Αλλά δεν είναι μόνον εγχώρια τα οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας. Η γειτονιά της είναι περίπλοκη κι αντιμετωπίζει κινδύνους διάχυσης της κρίσης από τους τρεκλίζοντες γείτονες.

Στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας η Άγκυρα προσέβλεπε στη Μέση Ανατολή ως εμπορικό εταίρο ολοένα αυξανόμενης σπουδαιότητας και ως εξαγωγικό προορισμό των τουρκικών προϊόντων. Από το 2006 μέχρι το 2010 οι τουρκικές εξαγωγές στη Συρία τριπλασιάστηκαν. Αλλά από την έναρξη του εμφυλίου μειώθηκαν σχεδόν στο μισό.

Και δεν πρέπει να ξεχνούμε και τους κινδύνους για την ασφάλεια που έχουν σακατέψει την τουριστική βιομηχανία της Τουρκίας. Ο τουρισμός συνεισφέρει περίπου 12 ποσοστιαίες μονάδες στο τουρκικό ΑΕΠ και οι τουρίστες που επισκέφθηκαν τη γείτονα το 2015 έφθασαν σχεδόν τα 40 εκατομμύρια. Αλλά το «Ισλαμικό Κράτος» ενέτεινε πέρυσι τις επιθέσεις του σε δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς. Ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτονται πόλεις του τουρκικού νότου έχει μειωθεί στο μισό και πολλά ξενοδοχεία και θέρετρα έχουν ήδη κλείσει, ενώ άλλα είναι στο χείλος της χρεοκοπίας.

Μια άλλη δευτερογενής επίπτωση είναι τα εκατομμύρια προσφύγων που αναζήτησαν καταφύγιο στην Τουρκία λόγω των συγκρούσεων στη Συρία και το Ιράκ. Μετά τη συμφωνία ΕΕ-Άγκυρας οι περισσότεροι έχουν εγκλωβιστεί στην Τουρκία, όπου δυσκολεύονται να βρουν δουλειά.

Οι δύσκολες σχέσεις με την ΕΕ

Εξίσου περίπλοκες μπορεί να είναι και οι οικονομικές σχέσεις της Τουρκίας με τους δυτικούς γείτονές της. Το εμπόριο με την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν βασικό συστατικό της ακμής που γνώρισε η τουρκική οικονομία στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Ερντογάν. Μεταξύ 2003-2008 οι εξαγωγές στην ΕΕ αυξήθηκαν πάνω από 300%. Έκτοτε, ωστόσο, αυξήθηκαν μόλις 7% κι αυτό οφείλεται εν μέρει στην οικονομική κρίση στην Ευρώπη, αλλά έχει και πολιτικά αίτια. Η Άγκυρα επεδίωκε επί χρόνια να ενταχθεί στην ΕΕ, αλλά καθώς ο στόχος αυτός φαίνεται ολοένα και πιο απίθανος, οι δύο πλευρές αποξενώνονται.

Στην παρούσα φάση (τουλάχιστον) ο Ερντογάν δεν επιδιώκει πια να αποδείξει ότι η χώρα του είναι έτοιμη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η πορεία έχει καταστήσει εξαιρετικά απίθανη την ένταξη της Τουρκίας στο εγγύς μέλλον. Κι αυτό θα έχει μεγάλες συνέπειες για την τουρκική οικονομία, αφού η ΕΕ είναι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Άγκυρας, καθώς το 40% των τουρκικών εξαγωγών απορροφώνται απ’ την ευρωπαϊκή αγορά

Ο Ερντογάν δεν δείχνει να πολυενδιαφέρεται για όλα αυτά. Κάνει ό,τι περνά απ’ το χέρι του για να να νικήσει στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου. Μόνον που το ημερολόγιο δεν σταματά εκεί...