Όταν μίσθωσε το χωράφι έξω από την Τερψιθέα Λάρισας για να σπείρει βαμβάκι δεν φανταζόταν πως η φρέζα, που επίσης μίσθωσε για να το οργώσει, θα έβγαζε από τα έγκατα της γης έναν πολύτιμο αρχαιολογικό θησαυρό. Ο κύριος Γιάννης από το διπλανό χωριό απευθύνθηκε στην αρχαιολογική υπηρεσία και αναμένει τώρα τη σύσταση τριμελούς επιτροπής -όπως αποφάσισε το ΚΑΣ- για να εκτιμήσει την αρχαία στήλη και να του ορίσει ένα χρηματικό ποσό ως ανταμοιβή, σύμφωνα με το voria.gr

«Ο αγρότης ήρθε και μας παρέδωσε μια αρχαία στήλη, την οποία ξέθαψε από το χωράφι που μίσθωσε. Σώζεται το κεντρικό μέρος μιας επιτύμβιας στήλης, ύψους 1 μέτρου, όπου αποτυπώνεται συνομιλία ανάμεσα σε έναν άντρα και μία γυναίκα, ενώχρονολογείται στην Ύστερη Αρχαιότητα», λέει στη Voria, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, Σταυρούλα Σδρόλια, η οποία παρέλαβε το εύρημα και σε μια από τις τελευταίες του συνεδριάσεις το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, συνέστησε τριμελή επιτροπή για να το εκτιμήσει και να ορίσει χρηματικό ποσό στον αγρότη που το παρέδωσε.

Η διαδικασία για να πάρει κάποιος εύρετρα μετά την ανεύρεση αρχαιοτήτων σε ιδιωτικό του χώρο δεν είναι εύκολη, ούτε γρήγορη. Ο Αρχαιολογικός Νόμος ορίζει πως πρέπει να συσταθεί μια τριμελής επιτροπή ειδικών που θα εκτιμήσει το εύρημα.

Η επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, Πολυξένη Αδάμ- Βελένη, που έχει πολλές φορές οριστεί ως μέλος τέτοιας επιτροπής, εξηγεί στη Voria, πως η διαδικασία κρατάει σε χρόνο, επειδή πρέπει να αποδειχτεί αφενός η γνησιότητα κι αφετέρου η αξία του αρχαίου αντικειμένου.

«Η δουλειά που έχουν τα μέλη της επιτροπής είναι δύσκολη και χρονοβόρα. Πρέπει να αναζητήσουμε αρχικά βιβλιογραφία, να δούμε αν έχει παράλληλα το συγκεκριμένο εύρημα, να εκτιμήσουμε την αξία των παράλληλων, τη σπανιότητά του, τον τόπου όπου βρέθηκε, την κατάσταση διατήρησης. Η εκτίμηση είναι ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα», αναφέρει η κ. Βελένη.

Βρίθει αρχαιοτήτων ο θεσσαλικός κάμπος

Η περίπτωση του κ. Γιάννη με την αρχαία στήλη δεν είναι η πρώτη ούτε και η μοναδική στον θεσσαλικό κάμπο. Κατά καιρούς αγρότες που οργώνουν τα χωράφια τους βρίσκουν αρχαιότητες και τις παραδίδουν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.

«Οι περισσότεροι τις παραδίδουν όχι για να πάρουν χρήματα, αλλά ο νόμος προβλέπει αμοιβή, οπότε οι κατά τόπους Εφορείες Αρχαιοτήτων τους ενημερώνουν για τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί. Ο νομοθέτης έχει προβλέψει να ευχαριστήσει με τον τρόπο αυτό όσους φέρνουν αρχαιότητες και βοηθούν στην ανασύσταση της ιστορίας. Γνωρίζουμε βέβαια πως αρκετοί επιλέγουν άλλους τρόπους, λ.χ. να τις κρατήσουν ή να τις διοχετεύσουν μέσα από παράνομες διόδους στο εξωτερικό και να τις πουλήσουν», επισημαίνει η κ. Βελένη.

Η προϊσταμένη της ΕΦΑ Λάρισας θυμάται τουλάχιστον δύο περιπτώσεις το τελευταίο διάστημα, κατά τις οποίες αγρότες βρήκαν στα χωράφια τους αρχαιότητες και τις παρέδωσαν. Και οι δύο αφορούσαν τον αρχαιολογικό χώρο στο Καστρί, μια οχυρωμένη ακρόπολη της πρώιμης βυζαντινής περιόδου, που βρίσκεται ανάμεσα στη Δολίχη και το Λιβάδι Ολύμπου. Το Καστρί περιρρέεται από τον ποταμό Σαραντάπορο και παραποτάμους του, στοιχείο που το καθιστούσε κατά τους βυζαντινούς χρόνους οχυρό τόπο, ο οποίος έλεγχε τις διαδρομές από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλία.

«Σε μία περίπτωση αγρότης βρήκε έναν άγαλμα κατά τις καλλιεργητικές εργασίες σε μισθωμένο χωράφι και είναι χαρακτηριστικό πως αμοιβή δόθηκε τόσο στον ίδιο, όσο και στους ιδιοκτήτες του αγρού», δήλωσε η κ. Σδρόλια. 
Το άγαλμα, σύμφωνα πάντα με την προϊσταμένη της ΕΦΑ Λάρισας, παριστάνει αξιωματούχο -καθώς φορά δαχτυλίδια, κρατά ειλητό-πάπυρο, άρα έχει ανώτερη μόρφωση, στον τύπο του ιματιοφόρου και ίσως είναι ιερέας, φιλόσοφος ή ρήτορας.

«Το άγαλμα χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους, τον 2ο μ.Χ. αιώνα και βρέθηκε στο Καστρί Λιδαβίου/Δολίχης Ελασσόνας σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο στον λόφο Καστρί, στον οποίο η ΕΦΑ έχει φέρει στο φως μια οχυρωμένη παλαιοχριστιανική ακρόπολη και τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Ο χώρος ταυτίζεται, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, με την αρχαία πόλη της Δολίχης, η οποία πιθανολογείται ότι εκτείνεται στον χώρο κάτω από την ακρόπολη της παλαιοχριστιανικής περιόδου», ανέφερε η κ. Σδρόλια.

Σε μια άλλη περίπτωση, από την ίδια περιοχή, έξω από τον αρχαιολογικό χώρο της Δολίχης, παραδόθηκαν από ιδιώτες τμήματα επιτύμβιων στηλών με ανάγλυφες παραστάσεις και επιγραφές, που χρονολογούνται στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή

Το χρυσό στεφάνι της Απολλωνίας – Αρχαιολόγοι σε ρόλο ντετέκτιβ

«Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις», είναι ο τίτλος ενός από τα πιο γνωστά βιβλία του Ουμπέρτο Έκο και ατάκα αγαπημένη των δημοσιογράφων. Αμ δε... Τον Αύγουστο του 2000 μια είδηση έκανε τον γύρο της χώρας, βγήκε έξω από τα ελληνικά σύνορα και εντυπωσίασε αρχαιολόγους και ιστορικούς σε πολλές χώρες.

Η είδηση έλεγε πως ένας αγρότης βρήκε στον πυθμένα νεροτριβής στη Νέα Απολλωνία, έξω από τη Θεσσαλονίκη, ένα ολόχρυσο -από ατόφιο χρυσάφι μάλιστα- στεφάνι από την εποχή του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και το παρέδωσε στην -τότε- ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Από εκεί το χρυσό στεφάνι, βάρους μισού κιλού, με φύλλα και καρπούς κισσού, έφτασε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Ήταν σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης και η αξία του τεράστια, καθώς βρέθηκε σε ένα σημείο, το οποίο αποτελούσε το πέρασμα από τη Θεσσαλονίκη προς την Ανατολική Μακεδονία, από όπου αργότερα περνούσε η Εγνατία Οδός.

«Η είδηση για το χρυσό στεφάνι του 4ου π.Χ. αιώνα δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες και προκάλεσε μεγάλη εντύπωση. Συγκροτήθηκε άμεσα ειδική επιτροπή, προκειμένου να εκτιμήσει την αξία του και να αποδοθεί ένα μέρος αυτής στον αγρότη που το βρήκε και μας το παρέδωσε, όπως ακριβώς ορίζει ο Αρχαιολογικός Νόμος. Κι ενώ βρισκόμασταν όλοι σε μια ευφορία, δύο μέρες μετά, έρχεται στο γραφείο μου ένας αστυνομικός της ασφάλειας, κλείνει την πόρτα και λέει πως θέλει να μου πει κάτι άκρως εμπιστευτικό», θυμάται η Πολυξένη Αδάμ- Βελένη, επικεφαλής τότε της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Ο υψηλόβαθμος αξιωματικός της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, της αποκάλυψε ότι ο αγρότης βρισκόταν σε διαπραγματεύσεις τους τελευταίους 6 μήνες με αστυνομικό, ο οποίος εμφανίστηκε ως συλλέκτης, προκειμένου να του πουλήσει το χρυσό στεφάνι για 60.000.000 δραχμές. Ο αστυνομικός κατάφερε να διεισδύσει σε κύκλωμα αρχαιοκάπηλων και οι συζητήσεις προχωρούσαν, αλλά αίφνης ο αγρότης υπαναχώρησε και το παρέδωσε στους αρχαιολόγους -λέγεται πως είχε αντιληφθεί την ανάσα της αστυνομίας στην πλάτη του. Ο αγρότης συνελήφθη, μαζί και δύο συνεργοί του, δικάστηκε, καταδικάστηκε και πέρασε 5 χρόνια στη φυλακή.

Στην πολύχρονη καριέρα της η κ. Βελένη κλήθηκε αρκετές φορές από την υπηρεσία να εκτιμήσει αρχαιότητες. Κάποιες άλλες, χρειάστηκε να γίνει ντετέκτιβ για να βοηθήσει την αστυνομική έρευνα.

«Θυμάμαι πριν από χρόνια, ένα βράδυ με καλούν στο σπίτι μου από την ασφάλεια Θεσσαλονίκης και μου λένε πως πρέπει να πάω σε μία συνάντηση. Τους απαντώ πως ο σύζυγός μου λείπει και δεν μπορώ να αφήσω τέτοια ώρα, μόνα τους τρία μικρά παιδιά. Η ιστορία εξελίχθηκε ως εξής: Φόρεσα τα καλά μου, έβαλα και ένα εντυπωσιακό καπέλο και συνόδευσα έναν επίσης καλοντυμένο αστυνομικό στο ραντεβού που είχαμε σε ένα μικρό, σκοτεινό μπαράκι στην περιοχή της Χαριλάου. Όταν ήρθε το αυτοκίνητο της ασφάλειας για να με παραλάβει, μία αστυνομικός ανέβηκε στο σπίτι και κράτησε τα παιδιά, όση ώρα θα έλειπα. Εμφανιστήκαμε στο ραντεβού ως ζευγάρι, πλούσιων συλλεκτών νομισμάτων, θυμάμαι μάλιστα πως μπήκαμε στο μπαρ, αγκαζέ. Ο τύπος με τον οποίο είχαμε ραντεβού και υποτίθεται θα μας πουλούσε σπάνια και ιδιαίτερης αξίας νομίσματα, έδειξε το ... υλικό σε φωτογραφίες. Έκανα νεύμα στον αστυνομικό-συνοδό μου, πως τα νομίσματα ήταν κίβδηλα».

Πολλές αρχαιότητες που κοσμούν τις προθήκες των μουσίεων όλης της χώρας, προήλθαν από την ευαισθησία και την αγάπη προς την πατρίδα, ανθρώπων που τις βρήκαν τυχαία ή τις κληρονόμησαν ή ακόμη και από συλλέκτες που τις είχαν αγοράσει στο παρελθόν και μετά τις επέστρεψαν εκεί όπου ανήκουν. Άλλες πάλι βρίσκονται ακόμη στην κατοχή κάποιων, οι οποίοι αναζητούν τρόπους να τις διοχετεύσουν μέσα από τα παράνομα, δαιδαλώδη κανάλια σε συλλέκτες του εξωτερικού, αποκομίζοντας μεγάλα χρηματικά. Αν δεν ανησυχούν πως μπορεί να πιαστούν την τσιμπίδα του νόμους, ας έχουν τουλάχιστον το βάρος της κλοπής της ιστορίας... Κι ας αλλάξουν ρότα...