«Η όλη ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη εναντίον των Ελλήνων, ότι κάτι θα συμβεί. Βρισκόμουν στις 5 το απόγευμα στον Τοπχανά, κοντά στην προκυμαία του Γαλατά. Εκεί, στο δρόμο που ανεβαίνει προς τα Ιταλικά Νοσοκομεία, βλέπω στρατιωτικά αυτοκίνητα και φορτηγά. Βλέπω να βγαίνουν άνθρωποι από μέσα, άλλοι με στρατιωτικά και άλλοι με πολιτικά.
»[…] Κάπου στο άγαλμα του Ατατούρκ έβγαζαν πύρινους λόγους, οι οποίοι κατέληξαν μ’ αυτό το κάλεσμα: “Τώρα που χτυπήσαν και κατέστρεψαν το σπίτι του Πατέρα μας, κι εμείς να τους καταστρέψουμε τα σπίτια τους και τα μαγαζιά τους”. Δόθηκε το σύνθημα και όρμησαν αμέσως επάνω στα καταστήματα».
Με αυτά τα λόγια περιέγραφε το 2006 την απαρχή των θλιβερών γεγονότων που έμειναν στη συλλογική συνείδηση ως «Σεπτεμβριανά» ο Δημήτρης Καλούμενος, ο φωτορεπόρτερ που έδωσε εικόνα στη φρίκη του τουρκικού φανατισμού. Στη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει τότε σε έναν από τους διαδόχους του στη θέσεη του επίσημου φωτογράφου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τον Νικόλαο Μαγγίνα, ο Καλούμενος περιέγραφε λεπτομερώς όσα έζησε εκείνη τη νύχτα, αλλά και το πώς κατόρθωσε να φυγαδεύσει τα φιλμ με τα πολύτιμα ντοκουμέντα.
Στο βιβλίο του Το θαύμα – Μια πραγματική ιστορία, ο Λεωνίδας Κουμάκης περιγράφει: «Το πρώτο κατάστημα που δέχθηκε επίθεση ήταν το καφενείο “Επτάλοφος” στην Πλατεία Ταξίμ. Ο όχλος εισέβαλε στο καφενείο σαν αγέλη μαινόμενων ταύρων και ισοπέδωσε τα πάντα: τζάμια, τραπέζια, καρέκλες, μπουφέδες, ποτήρια, φλιτζάνια. […]
»Ο όχλος όρμησε επάνω του, σε λίγα λεπτά το μαγαζί του είχε διαλυθεί και ο γέρος ήταν το πρώτο θύμα της εφιαλτικής εκείνης νύχτας. Η γυναίκα του διασώθηκε κουρνιασμένη σε μια γωνιά, για να πεθάνει λίγο αργότερα από το σοκ που δέχθηκε εκείνο το βράδυ».
Πρόσφατα, και χάρη στο «Μωσαϊκό» του Δήμου Καλαμαριάς, είδαν το φως της δημοσιότητας και άλλες φωτογραφίες από εκείνες τις τραγικές ώρες, με αντικείμενο κυρίως τις ελληνικές εκκλησίες που βρέθηκαν στο διάβα του αφηνιασμένου όχλου.
Σπασμένα μανουάλια, καμένες εικόνες, κατεστραμμένα τέμπλα και ιερά σκεύη μαρτυρούν τα όσα συνέβησαν. Η δημοσιοποίησή τους αποτελεί τεράστια συμβολή της Ενώσεως Ομογενών εκ Κωνσταντινουπόλεως Βορείου Ελλάδος. Επιλέξαμε κάποιες, μπορείτε όμως να τις βρείτε στο The Hellenic Mosaic μαζί με χιλιάδες άλλες ιστορικές φωτογραφίες από το 1821 έως σήμερα.
