Η νίκη του φωτός απέναντι στο σκοτάδι και ένα νέο ξεκίνημα της ανθρωπότητας που σηματοδοτείται από το χριστιανικό βάπτισμα και τον αγιασμό του κόσμου κυριαρχούν ως συμβολισμοί στη γιορτή των Θεοφανείων και στα έθιμα που τη συνοδεύουν στη βόρεια Ελλάδα.
Στον αγιασμό των υδάτων και το περιεχόμενο των μεταμφιέσεων που κυριαρχούν και πάλι στα εορταστικά δρώμενα συνυπάρχουν στοιχεία που ξορκίζουν το κακό, συνθήκες που σηματοδοτούν την αύξηση της διάρκειας της ημέρας και τη μείωση της διάρκειας της νύχτας, αλλά και αναπαραστάσεις παραδοσιακού γάμου.
«Σε αυτό το πλαίσιο, το νέο ξεκίνημα της ανθρωπότητας καταλύει μεν τον παγανισμό και τις αρχές ενός ειδωλολατρικού κόσμου, ωστόσο δίνει ένα άλλο πνευματικό νόημα και περιεχόμενο σε πολλά από αυτά τα στοιχεία που διατηρούνται από την εκκλησία» επισημαίνει ο καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μιχαήλ Τρίτος.
«Η γιορτή των Θεοφανείων και το μήνυμά της ξεπερνούν τις στενές χωροχρονικές συναρτήσεις και αποσκοπούν να εντάξουν τον άνθρωπο στο μεγάλο μυστήριο της σωτηρίας. Είναι τομές μέσα στον ιστορικό χρόνο που τον αγκαλιάζουν και τον κάνουν αιωνιότητα, είναι μεγάλα ορόσημα με μοναδική λυτρωτική σημασία για τον πιστό.
Έτσι ο χρόνος για τον άνθρωπο που συμμετέχει στον γιορταστικό κύκλο της Εκκλησίας δεν είναι μια μονότονη ροή ωρών ημερονυκτίων, εβδομάδων, μηνών και ετών, αλλά ενταγμένος στη λυτρωτική διάσταση αυτών των ημερών, του μεταφέρει το μήνυμα της εν Χριστώ αναγεννήσεως» επισημαίνει χαρακτηριστικά ο κ. Τρίτος.
Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι η γιορτή των Θεοφανείων ή Επιφανείων ή Αγίων Φώτων είναι η αρχαιότερη μετά το Πάσχα δεσποτική γιορτή και το θέμα της είναι η βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο στον Ιορδάνη ποταμό, η φωνή του πατέρα για τον υιό και η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος με τη μορφή του περιστεριού.
«Οι εθνικοί της Αιγύπτου και της Αραβίας γιόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο το οποίο κατά τους αρχαίους υπολογισμούς συνέπιπτε με την έκτη Ιανουαρίου και την αρχόμενη - με την αύξηση της ημέρας - νίκη του φωτός κατά του σκότους.
Στις αρχές του 3ου αιώνα πρώτοι οι αιρετικοί οπαδοί του Βασιλείου επιχείρησαν την αντικατάσταση της ειδωλολατρικής αυτής γιορτής με τη γιορτή της βαπτίσεως του Χριστού. Λίγο αργότερα η εκκλησία της ανατολής καθόρισε την 6η Ιανουαρίου ως ημέρα γιορτής των Επιφανείων ή Θεοφανείων. Έτσι στην επιφάνεια των ψευδών θεών και αυτοκρατόρων η χριστιανική Εκκλησία αντέταξε την επιφάνεια του αληθινού θεού και βασιλέως Χριστού» τονίζει.
Σήμερα σε πόλεις και χωριά πραγματοποιείται κάθε χρόνο ο καθιερωμένος αγιασμός των υδάτων, με την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού, σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Αρκετοί τολμηροί κολυμβητές αψηφούν τις χαμηλές θερμοκρασίες και βουτούν σε θάλασσες, ποτάμια και δεξαμενές προκειμένου να πιάσουν το σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου.Τα έθιμα ανά περιοχή
Φέτος την παραμονή των Φώτων, στις 5 Γενάρη, στο Ωραιόκαστρο της Θεσσαλονίκης αναβιώνει για 8η χρονιά το έθιμο των Μωμόγερων στους δρόμους και τα καταστήματα της περιοχής. Η πομπή θα ξεκινήσει στις 11 το πρωί από το Κονταξοπούλειο Δημοτικό Γυμναστήριο, ενώ το έθιμο αναβιώνει από την Ένωση Ποντίων Ωραιοκάστρου και Φίλων σε συνεργασία με τον Ποντιακό Μορφωτικό Σύλλογο Αγίου Δημητρίου Ρυακίου Κοζάνης.
Εκτός από τον αγιασμό των υδάτων αναβιώνουν πολλά ακόμη έθιμα στη Βόρεια Ελλάδα. Τα βλέμματα συγκεντρώνει η πόλη της Καστοριάς και τα «Ραγκουτσάρια», το πρώτο «καρναβάλι» του νέου έτους. Οι κάτοικοι «ξορκίζουν» το κακό και διώχνουν τα κακά πνεύματα των καλικάντζαρων, βάφοντας τα πρόσωπα τους, φορώντας προβιές ζώων και χάλκινα κουδούνια.
