Αλήθεια, τις χρησιμοποιούμε σωστά;

Είναι δύο λέξεις που στους περισσότερους ακούγονται ταυτόσημες. Είναι όμως έτσι και πότε πρέπει να χρησιμοποιούμε την κάθε μία;

Αναφέρονται βέβαια και η δύο λέξεις σε κάποιον που κατείχε μια ιδιότητα στο παρελθόν. Λέμε πρώην πρωθυπουργός, τέως βασιλιάς, πρώην σύζυγος κοκ, ωστόσο σύμφωνα με πολλές πηγές, αυτές οι λέξεις διαφέρουν στη σημασία τους.

Περισσότερο αναλυτικά τα λέει το σχετικό σημείωμα που υπάρχει στο λεξικό Μπαμπινιώτη: Η διαφορά στη χρήση των δύο επιρρημάτων για τον προσεκτικό χρήστη της γλώσσας, είναι ότι το μεν πρώην αναφέρεται σε παρελθοντική κατάσταση που δεν προσδιορίζεται, ενώ το τέως δηλώνει το εγγύς παρελθόν, κάτι που ίσχυε μέχρι πρόσφατα, μέχρι προ ολίγου χρόνου (ημερών, μηνών ή και ετών). Θέλει να πει, αλλά δεν το λέει καθαρά ο Μπαμπινιώτης, ότι «τέως» είναι ο αμέσως προηγούμενος, ενώ «πρώην» είναι ο οποιοσδήποτε προηγούμενος. Έχει όμως κι ένα υποτιθέμενο παράδειγμα χρήσης, που ξεκαθαρίζει τη διαφορά: – Είστε πρώην διοικητής της Τράπεζας; – Δεν είμαι πρώην διοικητής, αλλά ο τέως διοικητής.

Εγώ παρέδωσα στον σημερινό διοικητή της Τράπεζας. Και καταλήγει: Άρα πρώην σημαίνει «παλαιότερος, κάποτε στο παρελθόν», ενώ τέως σημαίνει «τελευταίος, πρόσφατος, μέχρι πριν από λίγο». Βέβαια, ο διάλογος τον οποίο παραθέτει φαίνεται αδύνατον να γίνει με φυσιολογικό άνθρωπο.

Τηρείται άραγε η λεπτή διάκριση στην πράξη; Έτσι κι έτσι. Το «τέως» γενικά το χρησιμοποιούμε λιγότερο ενώ το «πρώην» είναι συχνότερο.

Πολλές φορές ακούμε ο «πρώην υπουργός» ή λιγότερο συχνά ο «τέως υπουργός» χωρίς να γίνεται διαχωρισμός αν αναφερόμαστε στον τελευταίο που κατείχε το αξίωμα ή σε κάποιον προηγούμενο.

Αναφερόμαστε βέβαια πάντα με τη λέξη «τέως» στον Κωνσταντίνο Γλίξμπουργκ χωρίς καν να αναφέρουμε τη λέξη βασιλιάς, αφού το αξίωμα έπαψε να υπάρχει και είναι ο τελευταίος που το κατείχε.

Και βέβαια, όταν κάποιος θέλει να αναφερθεί στο αμέσως προηγούμενο φωτεινό αντικείμενο του πόθου του, λέει «η πρώην μου», δεν λέει «η τέως μου», όπως θα ήθελε ο προσεκτικός ομιλητής του Μπαμπινιώτη. (Φανταστείτε διάλογο:

«Μου είπε η πρώην μου…» «Ποιαν εννοείς;» «Τη Νίτσα» «Η Νίτσα είναι η τέως σου! Οι πρώην σου είναι η Ρίτσα, η Λίτσα, ο Θανάσης…»).

Ας δούμε τι λέει και ο Εμμανουηλίδης:

Το επίρρημα πρώην στην αρχαία ελληνική σήμαινε προχτές, ενώ το τέως είχε πολλές σημασίες: εντωμεταξύ, ως μια χρονική στιγμή, ως τώρα. Με μια φτιαχτή διάκριση, στο επίρρημα πρώην δόθηκε η επιθετική σημασία με την οποία το χρησιμοποιούμε σήμερα, ενώ το τέως αποδιδόταν σ’ εκείνον που είχε ένα αξίωμα αμέσως πριν απ’ αυτόν που το έχει σήμερα (ή που το είχε τελευταίος και δεν τον διαδέχτηκε άλλος γιατί το αξίωμα καταργήθηκε). Έτσι, τέως πρωθυπουργός ήταν αυτός που ήταν πρωθυπουργός πριν απ’ τον σημερινό, ο προκάτοχος του σημερινού. Ωστόσο, γι’ αυτή την περίπτωση σήμερα χρησιμοποιούμε το σαφέστατο ο προηγούμενος ή το ο πρώην. Σήμερα το τέως, πέρα από τη σημασιολογική σύγχυση του παρελθόντος, επικράτησε να το χρησιμοποιούμε είτε χωρίς άρθρο ως συνώνυμο του πρώην, είτε, πιο συχνά, για τους έκπτωτους μονάρχες.