Ανανέωση από 07.10
Επίσκεψη στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης, πραγματοποίησε χτες, Πέμπτη, ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, προκειμένου να ενημερωθεί από τους υπεύθυνους για τις ανασκαφές, τα ευρήματα και την πορεία των αρχαιολογικών εργασιών, αφού ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ασχολείται πλέον καθόλου.
Ο κ. Καραμανλής συνοδευόταν από τον συνονόματό του βουλευτή Σερρών, Κώστα, ενώ για την επίσκεψη αυτή είχε λάβει ειδική άδεια από το υπουργείο Πολιτισμού.
Ο Καραμανλής και οι κρύπτες της Αμφίπολης
Αν και η Αμφίπολη απέχει μόλις 10 χιλιόμετρα από τη γενέτειρα των Καραμανλήδων Πρώτη Σερρών και περίπου τρία χρόνια από τις εκπληκτικές ανασκαφές που εντυπωσίασαν όλον τον πλανήτη, ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής αποφάσισε τώρα να την επισκεφθεί για πρώτη φορά. Μια επίσκεψη επίσημη, αφού προηγουμένως ειδοποίησε και το υπουργείο Πολιτισμού, ώστε να είναι εντάξει με τα πρωτόκολλα.
Η επίσκεψη του πρώην πρωθυπουργού στον αρχαιολογικό χώρο ήταν προγραμματισμένη εδώ και ημέρες , ωστόσο είχε κρατηθεί μυστική καθώς δεν ήθελε να δοθεί δημοσιότητα. Πρόκειται όμως για μία επίσκεψη με ενδιαφέροντες πολιτικούς συμβολισμούς καθώς η ανακάλυψη του τυμβου επί πρωθυπουργίας Σαμαρά και ο χειρισμός του θέματος τότε είχε δώσει λαβή για σχόλια περί πολιτικής εκμετάλλευσης του ευρήματος από την τότε κυβέρνηση.
Γιατί όμως ο κ. Καραμανλής αποφάσισε τώρα να πάει στην Αμφίπολη; Ρώτησα τους «κύκλους» του (γιατί ο ίδιος ως γνωστόν δεν πολυμιλάει) και αυτοί έδωσαν τις παρακάτω εξηγήσεις, τις οποίες ευθύς αμέσως σας μεταφέρω: Πρώτον, θέλει να δει τι γίνεται εκεί, αφού άλλοι (όπως η κυβέρνηση Σαμαρά) έδωσαν τόσο μεγάλη σημασία και άλλοι (όπως ορισμένοι στον ΣΥΡΙΖΑ) πήγαν να υποβαθμίσουν τα ευρήματα, σύμφωνα με τον Βηματοδότη.
Δεύτερον, πληροφορήθηκε από «Το Βήμα της Κυριακής» ότι έχουν ανακαλυφθεί εκεί ορισμένες κρύπτες που ίσως κρύβουν σπουδαία μυστικά και πάει να μάθει τι συμβαίνει. Τρίτον, το έργο των ανασκαφών πρόκειται να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ και ας μην ξεχνάμε ότι κύριος διαχειριστής του στην περιοχή θα είναι ο περιφερειάρχης Απ. Τζιτζικώστας (γνωστός καραμανλικός).
Το μυστικό της Αμφίπολης μέσα σε… κρύπτες
Στα ίχνη μιας σημαντικής ανακάλυψης για την αποκρυπτογράφηση των μυστικών που ακόμα κρύβει ο Τύμβος της Αμφίπολης βρίσκονται οι ανασκαφείς του. Νέα διάσταση δίνουν στην ανασκαφική έρευνα ενδείξεις ότι μέσα σε κρύπτη μπορεί να βρίσκονται παντός είδους αντικείμενα, κτερίσματα ή κάποιο υλικό που να συνδέεται με τον χαρακτήρα του μνημείου και την ταυτότητα του νεκρού ή των νεκρών! Ολα δείχνουν ότι υπάρχουν σημεία με αποκρύψεις, εν είδει κεκαλυμμένων εσοχών, οι οποίες επενδύθηκαν από τους αρχαίους κατασκευαστές με λίθους ή μάρμαρο ώστε να μην είναι διακριτές.
Σύμφωνα με πληροφορίες, πυκνώνουν οι ενδείξεις ότι στο εσωτερικό του μνημείου κοιλώματα μη εμφανή, πίσω από αρχιτεκτονικά μέλη, μπορεί να περιέχουν ακόμα και αντικείμενα από μέταλλο! Ο εντοπισμός «κενών» ή κούφιων τμημάτων σε τοίχους δίνει το λάκτισμα για διερεύνηση που μπορεί να επιφυλάσσει εκπλήξεις. Το γεγονός ότι από την ανασκαφή του μνημείου δεν έχουν προκύψει ούτε πολλά ούτε ιδιαιτέρως εντυπωσιακά κινητά ευρήματα είχε προβληματίσει, ακόμα και αν θεωρείται δεδομένο ότι το μνημείο έχει συληθεί. Ετσι, αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον η προοπτική ανεύρεσης κρυμμένων.
Υστερα από τη συστηματική μελέτη των αρχαιολογικών και αρχιτεκτονικών δεδομένων, η ανασκαφική ομάδα δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα σε στοιχεία που προέκυψαν στον πρώτο θάλαμο του μνημείου. Από την έρευνά του, ο υπεύθυνος για την ανασκαφή αρχιτέκτονας κ. Μιχάλης Λεφαντζής διαπίστωσε ότι κάτω από το επιστύλιο στο οποίο βρίσκονται οι σφίγγες υπήρχαν αρχικώς στύλοι (πεσσοί) μαρμάρινοι. Στη συνέχεια οι στύλοι ενσωματώθηκαν σε έναν τοίχο με επίχρισμα, που μιμείται τους ορθοστάτες. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν ψευδότοιχο.
Ιδιαίτερη σημασία έχει ότι ολοκληρώθηκε η γεωφυσική διασκόπηση σε όλο τον τυμβοποιημένο Λόφο Καστά όπου μέσω ηλεκτρικών τομογραφιών εντοπίστηκαν κάτω από το έδαφος περισσότερες των τριών δομές, οι οποίες πιθανόν να αφορούν σε θαμμένες αρχαίες κατασκευές. Παράλληλα έγιναν μετρήσεις και εκτός Τύμβου, στη νότια πλευρά του μνημείου.
Ραντάρ για σκανάρισμα στο εσωτερικό του μνημείου
«Κλειδί» για τις εξελίξεις αποτελεί και η έρευνα των γεωφυσικών οι οποίοι συνεργάζονται με την επικεφαλής της ανασκαφής στον Τύμβο της Αμφίπολης κυρία Κατερίνα Περιστέρη και τον αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Λεφαντζή. Είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρον ότι η επιστημονική ομάδα για τις γεωφυσικές έρευνες στον τυμβοποιημένο Λόφο Καστά, με επικεφαλής τον καθηγητή Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ κ. Γρηγόρη Τσόκα, έχει προχωρήσει σε ειδικό σκανάρισμα μέσα στο ταφικό/λατρευτικό κτίσμα.
Οι ειδικοί σάρωσαν με ραντάρ τους τοίχους στο εσωτερικό του μνημείου. Τα στοιχεία που έχουν συλλέξει θα δώσουν απαντήσεις για το αν είναι ή όχι ισχυρές οι ενδείξεις, από τη μια για ύπαρξη κενών εντός των τοίχων και από την άλλη για ρωγματώσεις ο εντοπισμός των οποίων θα βοηθήσει στη λήψη μέτρων για την προστασία του μνημείου και τη σωστότερη στήριξή του.
Οταν «Το Βήμα» ρώτησε τον κ. Τσόκα αν έχει καταλήξει σε απαντήσεις αναφορικά με «κενά» μέσα σε τοίχο, απάντησε: «Προς το παρόν επεξεργαζόμαστε τα στοιχεία. Χρειάζεται ανάλυση των δεδομένων για να πούμε οτιδήποτε».
Οπως μας εξήγησε: «Χρησιμοποιήσαμε την κλασική μέθοδο του ραντάρ, την οποία εξελίσσουμε, για να εντοπίσουμε μέσα στους τοίχους τυχόν κενά ή και ρωγματώσεις. Βρισκόμαστε στο στάδιο της επεξεργασίας». Δεν έδωσε περισσότερες πληροφορίες όταν επίμονα τον ρωτήσαμε για κάποιο στοιχείο που να συνηγορεί, έστω ως ένδειξη, για κενούς χώρους πίσω από τοίχους ή και με περιεχόμενο. «Εχουμε τις μετρήσεις. Θέλουμε να κάνουμε περαιτέρω επεξεργασία. Δεν ξέρω ακόμα». Πρόσθεσε δε χαριτολογώντας: «Ξέρετε τα στοιχεία είναι… ατίθασα. Δεν μπορείς να πεις κάτι προτού ολοκληρωθεί η επεξεργασία τους» σημείωσε ο κ. Τσόκας.
Πάντως, στην περίπτωση που οι επιστήμονες υποδείξουν κάποιο σημείο σημαντικού ενδιαφέροντος θα πρέπει να καθορισθεί η διαδικασία για να γίνει επέμβαση διάνοιξης από ειδικούς καθώς η αποκάλυψη κάποιου «κούφιου τοίχου» και του περιεχομένου του μπορεί να βοηθήσει την αρχαιολογική έρευνα. Μεταξύ άλλων ο τρόπος κατασκευής του και στοιχεία για τον χρόνο που η «κρύπτη», εφόσον υπάρχει, φτιάχτηκε (κατά τον χρόνο κατασκευής του αρχικού συνόλου ή κατά το στάδιο μετασκευής του) θα δώσουν πιθανόν απαντήσεις για το χαρακτήρα του μνημείου, τον ρόλο του και τη σύνδεσή του με τον τύμβο και τους νεκρούς του.
Αναφορικά με τη μέθοδο του ραντάρ που χρησιμοποιήθηκε για τη διερεύνηση στο εσωτερικό του μνημείου και στους τοίχους του, ο κ. Τσόκας επεσήμανε στο «Βήμα» ότι «την ίδια μέθοδο χρησιμοποιήσαμε για τους τοίχους στο Επταπύργιο και τους τοίχους της Παναγίας των Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη». Αξίζει να σημειώσουμε ότι το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής Ερευνας του ΑΠΘ, στο οποίο προΐσταται ο κ. Τσόκας, έχει υλοποιήσει ανάλογη έρευνα στο Ευπαλίνειο Ορυγμα, το περίφημο υδραγωγείο της αρχαίας πόλης Σάμου και ένα από τα μεγαλύτερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας (σήραγγα μήκους 1.036 μ.). Εκεί εντοπίστηκαν ρωγματώσεις, τμήματα με αυξημένη υγρασία, ενώ επετεύχθη και η μέτρηση του πάχους της επένδυσης της σήραγγας.
Μια είδηση με σημασία είναι ότι η ομάδα Τσόκα ολοκλήρωσε τη γεωφυσική διασκόπηση στον τυμβοποιημένο Λόφο Καστά, ώστε να διερευνηθούν τυχόν ανθρωπογενείς κατασκευές κάτω από το έδαφος. Τον κάλυψε πλήρως με τη μέθοδο της ηλεκτρικής τομογραφίας, που διαμορφώθηκε με καινοτομίες λόγω του μεγέθους του τύμβου από το Εργαστήριο Γεωφυσικής του ΑΠΘ. Παράλληλα, όμως, πραγματοποίησε μετρήσεις και σε μεγάλο μέρος της νότιας πλευράς του, εκτός του τύμβου. «Ψάχνουμε να δούμε τι άλλα κτίσματα συνοδά υπήρχαν, με δεδομένο ότι το μνημείο που έχει ήδη ανασκαφεί δεν θα μπορούσε να είναι μόνο του εκεί, χωρίς άλλα που να το συνοδεύουν» παρατηρεί ο κ. Τσόκας.
Νέα στοιχεία για άλλα μνημεία εντός και εκτός τύμβου
Είναι γνωστό, με βάση τις επιστημονικές ανακοινώσεις που έχει κάνει ο κ. Τσόκας μέχρι το τέλος του 2016, ότι έχουν εντοπιστεί δύο σημεία ενδιαφέροντος επάνω στον τύμβο, με πιθανή εκεί την ύπαρξη ανθρωπογενών κατασκευών, ένα δυτικά και ένα βορειοανατολικά. Στα δύο αυτά σημεία, επί του τύμβου, τα οποία ανέδειξαν οι γεωφυσικές έρευνες το 2015 πρέπει να γίνει ανασκαφή για να δώσει απαντήσεις η σκαπάνη περί τίνος πρόκειται.
Ομως τώρα προκύπτουν και νέα στοιχεία καθώς, όπως λέει στο «Βήμα» ο κ. Τσόκας: «Η γεωφυσική έρευνα έχει εντοπίσει κι άλλα σημεία, όπου πιθανόν να υπάρχουν μνημεία, επάνω στον τύμβο, βόρεια και ανατολικά από το ανασκαφέν μνημείο». Επίσης, εκτός τύμβου, σε χωράφι με αμυγδαλιές έχουν εντοπισθεί ενδιαφέροντα σημεία εξηγεί. Η γεωφυσική έρευνα, εκτός τύμβου έγινε στον χώρο που εκτείνεται μπροστά από την είσοδο του ήδη ανασκαφέντος μνημείου, στο χωράφι που βλέπει κάποιος όταν έχει την πλάτη στη θόλο και κοιτά προς την Αμφίπολη…
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο κ. Τσόκας ασχολείται 35 χρόνια με γεωφυσικές έρευνες, χρησιμοποιώντας καινοτόμες τομογραφικές τεχνικές, για εντοπισμό και χαρτογράφηση θαμμένων αρχαιοτήτων, όπως μνημείων μέσα σε τύμβους, ή άλλων αρχαιολογικών λειψάνων κάτω από το έδαφος κ.ά.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στο αρχαιολογικό συνέδριο στη Θεσσαλονίκη (9-11 Μαρτίου 2017) η επιστημονική ομάδα του τομέα Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής στο ΑΠΘ που αποτελείται από τους καθηγητές κ.κ. Γρηγόρη Τσόκα και Παναγιώτη Τσούρλο και τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Γεώργιο Βαργεμέζη είχε προγραμματισμένη ανακοίνωση σχετικά με τη μεθοδολογία των πολυετών ερευνών της στη Βόρεια Ελλάδα. Ο τίτλος της είναι «Γεωφυσική διασκόπηση αρχαιολογικών χώρων στη Μακεδονία και τη Θράκη στη δεκαετία 2007-2016: βασική έρευνα και εφαρμογές».
Ο μακεδόνας στρατηγός, οι χρησμοί και η ιέρεια
Τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης, τα αρχιτεκτονικά δεδομένα και η μελέτη τους δείχνουν ότι το μνημείο λειτούργησε αρχικά ως λατρευτικός χώρος, ηρώο προς τιμήν ενός υψηλά ισταμένου αξιωματούχου της Μακεδονίας. Είχε ρόλο χρηστηρίου, με κομβική την παρουσία σημαντικής ιέρειας η οποία ήταν η τελετάρχης. Αρχικώς το μνημείο διέθετε δευτερογενείς τελετουργικές ταφές με σκοπό τη χρησμοδοσία. Στην κιβωτιόσχημη θήκη υπήρχαν δυο θέσεις – μια για τεφροδόχο και χώρος για ταφή όπου βρέθηκαν οστά άνδρα, ηλικίας 30-40 ετών. Επάνω από τη θήκη βρέθηκαν μεταξύ άλλων οστά άνδρα περίπου της ίδιας ηλικίας και πάνω πάνω ο μόνος ολόκληρος σκελετός, μιας ηλικιωμένης γυναίκας. Ολα κατατείνουν, κατά την ανασκαφική ομάδα, στο ότι μετά την τοποθέτηση του σώματος της 60χρονης, κυριάρχησε η ταφική χρήση στον τελευταίο χώρο (νεκρικό). Εγινε επίχωση στη στάθμη του δαπέδου και σφράγιση του νεκρικού θαλάμου με τη μαρμάρινη θύρα. Οι λατρευτικές δραστηριότητες του τελευταίου χώρου μεταφέρθηκαν πιο μπροστά, στους άλλους θαλάμους και είναι εμφανείς, κατά τον αρχιτέκτονα, οι οικοδομικές επεμβάσεις που έγιναν.
Η χρονολόγηση στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα αφορά στην αρχική κατασκευή του μνημείου/ηρώου με την κιβωτιόσχημη θήκη και στον περίβολο του τύμβου. Στην ίδια εποχή, αλλά μετανεγενέστερα τοποθετείται, κατά τους ανασκαφείς, η μετασκευή του ταφικού μνημείου και η επίχωση στο επίπεδο της στάθμης του δαπέδου στον τελευταίο θάλαμο, η οποία πραγματοποιήθηκε μετά την απόρριψη του σκελετού της γυναίκας. Η κατάχωση του μνημείου έγινε, σύμφωνα με εκτιμήσεις, είτε την εποχή των τελευταίων μακεδόνων βασιλέων είτε στα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε υπήρξαν και οι καταστροφές στον περίβολο και στον τύμβο.
Τι ανακοινώθηκε στο συνέδριο της Θεσσαλονίκης
Στο 30ό Συνέδριο «Το Αρχαιολογικό Εργο στη Μακεδονία και Θράκη», από τις 89 ανακοινώσεις σχετικές με την αρχαιολογική έρευνα που διεξάγεται στον βορειοελλαδικό χώρο, πέντε αφορούν την Αμφίπολη. Το βράδυ της Παρασκευής, στην αίθουσα τελετών του παλαιού κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, παρουσιάστηκε, εκτός από αυτήν της ομάδας Τσόκα, ανακοίνωση από την κυρία Κατερίνα Περιστέρη που αποτελεί απολογισμό της ανασκαφικής έρευνας στον τύμβο Καστά από το 2010 ως το 2015 – «από την αρχαϊκή νεκρόπολη στον μνημειακό μακεδονικό τάφο με τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο».
Ο κ. Λεφαντζής παρουσίασε στοιχεία για τις οικοδομικές φάσεις του ταφικού μνημείου, στο πλαίσιο της ανακοίνωσης για το ανασκαφικό έργο από το 2014-2016. Εστίασε μεταξύ άλλων στις επεμβάσεις που υπήρξαν, κατά την αρχαιότητα, στην πρόσοψη του μνημείου, με το εξωτερικό κέλυφος του πρώτου χώρου του τάφου (με τις Σφίγγες και τη μνημειώδη σκάλα) και την είσοδο του μνημείου όπου υπήρχε πρόπυλο (δίστυλο εν παραστάσι). Μάλιστα, προχώρησε σε ταύτιση μαρμάρινων γλυπτών.
Ποιοι και γιατί διαφώνησαν
Η ανακοίνωση με θέμα «Λόφος Καστά Αμφίπολης – Ταφικό μνημείο / διαχρονικές έρευνες 1964-2016» είχε την υπογραφή του γεωλόγου και πρώην συνεργάτη της κυρίας Περιστέρη κ. Ευάγγελου Καμπούρογλου, του επίκουρου καθηγητή του τομέα Οικονομικής Γεωλογίας και Γεωχημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννη Μήτση και της γεωλόγου-σπηλαιολόγου κυρίας Ευδοκίας Καμπούρογλου. Στην ανακοίνωση δόθηκε έμφαση στις έρευνες που είχε κάνει στον λόφο Καστά ο αείμνηστος αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης. Υπήρξαν διαφωνίες με την ανασκαφική ομάδα, μεταξύ άλλων σχετικά με τη στρωματογραφία και τα δεδομένα των γεωφυσικών ερευνών, εμμένοντας στην άποψη ότι ο λόφος Καστά είναι φυσικός, σε αντίθεση με τους ανασκαφείς που μιλούν για γήλοφο που τυμβοποιήθηκε.
