Πως είναι δυνατόν ένας ναζιστής να δουλεύει για λογαριασμό της σοβιετικής Ρωσίας, -αλλά να τον περιφρονεί ο Ιωσήφ Στάλιν– να κοιμάται με τη σύζυγο Γερμανού πρέσβη, -αλλά αυτός να κάνει τα στραβά μάτια- και να… σώζει τον Κόκκινο Στρατό από αφανισμό;
Εάν ήσουν ο Ρίχαρντ Ζόργκε στο πρώτο μισό του 20αιώνα, όλα αυτά τα απίθανα δεν ήταν μόνο πιθανά, αλλά σίγουρα.
Ο τρόμος θα ήταν ίσως η ιδανική λέξη για να περιγράψει κανείς αυτό που ένιωθαν το καλοκαίρι του 1941 οι σοβιετικοί επιτελείς, το κόμμα και φυσικά ο ίδιος ο ισχυρός άνδρας του καθεστώτος, Ιωσήφ Στάλιν.
Σχεδόν 4 εκατ. σιδηρόφρακτα γερμανικά στρατεύματα, με τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό της εποχής, είχαν εισβάλει στην ΕΣΣΔ και προωθούνταν ακάθεκτα προς τη Μόσχα για τη χώρα. Οι σοβιετικοί εκείνη τη χρονική στιγμή δεν μπορούσαν να νικήσουν 153 μεραρχίες, την ισχυρότερη δύναμη εισβολής στην ιστορία.
Το χειρότερο όμως, δεν είχε έρθει ακόμα για τους σοβιετικούς. Στα ανατολικά της αχανούς χώρας παραμόνευε ένας άλλος δεινός αντίπαλος, η Αυτοκρατορική Ιαπωνία. Μόσχα και Τόκιο δεν ήταν επίσημα σε πόλεμο, αλλά το Κρεμλίνο έτρεμε ότι οι Ιάπωνες θα ενθαρρύνονταν να επιτεθούν στα νώτα της ΕΣΣΔ, όσο αυτή ήταν απασχολημένη με τους Γερμανούς στο ευρωπαϊκό θέατρο.
Το θέμα ήταν το εξής: εάν η Ιαπωνία αποφάσιζε να επιτεθεί στη Σοβιετική Άπω Ανατολή, μια σοβαρή κατάσταση θα μετατρεπόταν σε ένα μοιραίο ιστορικό γεγονός. Γι’ αυτό εξάλλου, το Βερολίνο έδωσε εντολή στον Γερμανό Πρέσβη στρατηγό στο Τόκιο, Ευγένιο Οτ να βάλει τα δυνατά του και να πείσει την Ιαπωνία να χτυπήσει αμέσως την ΕΣΣΔ.
Μια ταυτόχρονη επίθεση από Γερμανία και Ιαπωνία θα οδηγούσε τη σοβιετική Ρωσία, πιθανότατα, στη καταστροφή.
Έτσι, το σοβιετικό επιτελείο έπρεπε να γνωρίζει τάχιστα τα ιαπωνικά σχέδια: θα επιτεθούν ή όχι κατά της ΕΣΣΔ.
Η σημαντικότερη ίσως πληροφορία του πολέμου
Ο άνθρωπος που θα αναλάμβανε να βρει την απάντηση θα ήταν ο πράκτορας Ρίχαρντ Ζόργκε. O 46χρονος Ζόργκε ήταν γερμανορωσικής καταγωγής, ο οποίος αν και Γερμανός εθνικιστής στα νιάτα του, ασπάστηκε τις ιδέες του κομμουνισμού μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αφού απέκτησε ένα διδακτορικό στις πολιτικές επιστήμες, αλλά δεν μπορούσε να βρει εργασία στη Γερμανία λόγω των αριστερών του πεποιθήσεων, στρατολογήθηκε από τις σοβιετικές υπηρεσίες, οι οποίες εκτίμησαν την ευφυΐα του ήδη στις αρχές της δεκαετίας του 1920.
Υπό την κάλυψη του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και φροντίζοντας να ενταχτεί στο ναζιστικό κόμμα, ο Ζόργκε θα κατασκόπευε στη Γερμανία με καταπληκτική αποτελεσματικότητα, για λογαριασμό των υπηρεσιών του Κόκκινου Στρατού.
Μετά την αλλαγή πυρηνικού δόγματος της Μόσχας κατασκοπευτικά του ΝΑΤΟ από Βαλτική-Ελλάδα-Ιταλία χτενίζουν το ρωσικό FIR (Χάρτης)
Ο θρίαμβος όμως της καριέρας του θα ξεκινούσε μετά το 1933, όταν θα πήγαινε στην Ιαπωνία ως ανταποκριτής της γερμανικής εφημερίδας που εργαζόταν. Εκεί θα αποκτούσε τη φήμη μοναδικού γνώστη της περιοχής, ενώ θα ασκούσε σπάνια επίδραση στην γερμανική πρεσβεία και στην… σύζυγο του Γερμανού πρέσβης, Ευγένιου Οτ. Έχοντας στήσει από το μηδέν ένα εκπληκτικό δίκτυο πληροφοριοδοτών γνώριζε τις πιο ευαίσθητες πληροφορίες.
Όταν λοιπόν επιτέθηκε η Γερμανία στην ΕΣΣΔ (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα) η Ιαπωνία βρέθηκε μπροστά σε ένα τεράστιο δίλημμα: Οι νίκες της Γερμανίας στη Δυτική Ευρώπη άνοιξαν την πόρτα στην Ιαπωνία να προχωρήσει στις πλούσιες σε πόρους γαλλικές, ολλανδικές και βρετανικές αποικίες στη Νοτιοανατολική Ασία. Από την άλλη πλευρά, η συμμαχική Γερμανία παρακαλούσε την Ιαπωνία να χτυπήσει τη Ρωσία βόρεια στη Σιβηρία και τη Σοβιετική Άπω Ανατολή. Με τον Αυτοκρατορικό Ιαπωνικό Στρατό να είναι ήδη άσχημα μπλεγμένος στην Κίνα, δεν μπορούσε να ανοίξει δύο μέτωπα σε βορά και νότο, οπότε έπρεπε να επιλέξει γρήγορα μια επιλογή.
Λιγότερο από μια εβδομάδα μετά τη γερμανική επίθεση, ο Ζόργκε συνόψισε με ακρίβεια την κατάσταση για τη Μόσχα. Ανέφερε ότι η Ιαπωνία είχε αποφασίσει να στείλει στρατεύματα στη γαλλική Ινδοκίνα, ότι θα επιτεθεί βόρεια εάν ο Κόκκινος Στρατός συντριβεί γρήγορα. Ο Γερμανός πρέσβης πίστευε ότι η Ιαπωνία δεν θα επιτεθεί προς το Βορρά προς το παρόν.
Πράγματι, στις 2 Ιουλίου, η ιαπωνική ηγεσία κατέληξε: Θα έστελνε στρατεύματά της στη Γαλλική Ινδοκίνα, αλλά επίσης θα συγκέντρωνε τη δύναμή της στη βόρεια Ιαπωνία και τη Μαντζουρία για να προετοιμαστεί να χτυπήσει βόρεια εάν ο Κόκκινος Στρατός ηττηθεί. Ο Ζόργκε ενημέρωσε αμέσως τη Μόσχα.
Τα πράγματα όμως εξελίσσονταν σε μεγαλύτερη σπαζοκεφαλιά όμως, καθώς το εμπάργκο πετρελαίου που επέβαλαν ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία στην Ιαπωνία, ανάγκαζαν το Τόκιο να κινηθεί προς τις πλούσιες σε πετρέλαιο Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες. Βέβαια, την ίδια στιγμή, οι εντυπωσιακές γερμανικές νίκες στο ρωσικό μέτωπο έβαζαν τους Ιάπωνες σε πειρασμό.
Τον Ιούλιο, τα ιαπωνικά στρατεύματα κατέλαβαν τη γαλλική Ινδοκίνα. Την ίδια στιγμή, η Ιαπωνία έστειλε εκατοντάδες χιλιάδες επιπλέον στρατεύματα στη Μαντζουρία, κοντά στα σοβιετικά σύνορα.
Ο Ζόργκε ήταν πραγματικά μπερδεμένος για το τι θα έκαναν οι Ιάπωνες. Η λύτρωση για τον ίδιο, και τη Μόσχα, ήρθε στα τέλη Αυγούστου. Ο Ζόργκε ενημέρωσε τη Μόσχα ότι πηγές που βρίσκονταν κοντά τον Ιάπωνα Πρωθυπουργό τον ενημέρωναν ότι στο Τόκιο «Αποφάσισαν να μην ξεκινήσουν τον πόλεμο μέσα σε αυτό το έτος, επαναλαμβάνω, να μην ξεκινήσουν τον πόλεμο φέτος».
Λίγες μέρες αργότερα μάλιστα ο ίδιος ο Γερμανός πρέσβης πληροφορούσε τον φίλο του Ζόργκε ότι απέτυχε παταγωδώς να πείσει την Ιαπωνία να επιτεθεί στη Ρωσία. «Κατά την προσεκτική κρίση όλων μας εδώ… η πιθανότητα [η Ιαπωνία] να εξαπολύσει μια επίθεση, που υπήρχε μέχρι πρόσφατα, έχει εξαφανιστεί…» θα ανέφερε στις 14 Σεπτεμβρίου, ο Ζόργκε στους προϊσταμένους του. Η ειρωνεία είναι ότι η πίστη και ο θαυμασμός του Γερμανού πρέσβη για τον Ζόργκε ήταν τέτοια που έκανε ακόμα και τα στραβά μάτια ότι έμαθε ότι κοιμόταν με τη γυναίκα του, «ήταν ακαταμάχητος» έλεγε χαρακτηριστικά.
Αυτό ήταν. Η Μόσχα που πολιορκούνταν από τους Γερμανούς κατάφερε να αποδεσμεύσει τάχιστα από την ασφαλή Άπω Ανατολή και Σιβηρία 30 εμπειροπόλεμος μεραρχίες, 1.000 άρματα μάχης και 1.000 αεροσκάφη. Ο στρατός του Χίτλερ έχοντας έρθει και αυτός στα όριά του, βρήκε απέναντί του φρέσκα στρατεύματα, καταλήγοντας η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα σε αποτυχία.
Μη πειράξετε τις γυναίκες μας
Οι μέρες όμως που θα πανηγύριζε ο Ζόργκε τον θρίαμβό του τελείωσαν πολύ γρήγορα. Τον Οκτώβριο, η ιαπωνική αστυνομία αφού ανέκρινε ένα μόδιστρο που δούλευε στο δίκτυο πληροφοριών του Ζόργκε., κατάφερε φτάσει στον ίδιο και να τον συλλάβει στις 18 Οκτωβρίου.
Ο Ζόργκε άντεξε στα βασανιστήρια μια εβδομάδα και συμφώνησε να ομολογήσει τις δραστηριότητές του στην Ιαπωνία, με ένα αντάλλαγμα: Να μην τιμωρηθεί η γιαπωνέζα ερωμένη του Χανάκι Ίσι, καθώς και οι σύζυγοι των συναδέλφων του καθώς ήταν αθώες, όπως επέμενε.
Ο ίδιος ήταν σίγουρος ότι η Μόσχα θα τον αντάλλαζε με Ιάπωνες αιχμαλώτους, αλλά έκανε τραγικό λάθος. Πράγματι, το Τόκιο προσπάθησε επανειλημμένα να κανονίσει ανταλλαγή κρατουμένων, αλλά η σοβιετική απάντηση ήταν πάντα ίδια: «Ο άνθρωπος που λέγεται Ρίχαρντ Ζόργκε μας είναι άγνωστος».
Γιατί όμως η Μόσχα να μην σώσει τον άνθρωπο που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη σωτηρία του έθνους το καλοκαίρι του 1941; Σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό Στιούαρντ Γκόλντμαν, που έφερε στο φως τη ζωή και το έργο του Ζόργκε σε πρόσφατο βιβλίο του, ο Ζόργκε ήταν καταδικασμένος για έναν βασικό λόγο: ήταν μια ενοχλητική υπενθύμιση ότι ο Στάλιν είχε αγνοήσει προηγούμενες προειδοποιήσεις του για την επικείμενη γερμανική επίθεση του 1941!
Θύμα της επιτυχίας του
Πριν ακόμα ο Ζόργκε στείλει αναφορά ότι η Ιαπωνία δεν θα επιτεθεί στην ΕΣΣΔ, είχα καταφέρει να ενημερώσει με τρομερή ακρίβεια την Μόσχα ότι οι Γερμανοί θα επιτεθούν σύντομα, κάπου στον Ιούνιο, όπως και έγινε. Ωστόσο, οι προϊστάμενοί του και ο ίδιος ο Στάλιν ειδικά δεν τον πίστεψαν!
Ειδικότερα, σε αναφορά του την 1η Ιουνίου 1941 είχε αναφέρει στην υπηρεσία του: «Η αναμενόμενη έναρξη του γερμανοσοβιετικού πολέμου γύρω στις 15 Ιουνίου βασίζεται σε πληροφορίες που έφερε μαζί του ο Αντισυνταγματάρχης Scholl από το Βερολίνο…για τον Πρέσβη Οτ», είχαν γράψει οι ανώτεροι του Ζόργκε στη Μόσχα. , «Ύποπτο. Να συμπεριληφθεί στα τηλεγραφήματα που προορίζονται ως προβοκάτσια».
Ο Στάλιν μάλιστα είχε σημειώσει περιφρονητικά για τις προειδοποιήσεις αυτές του Ζόργκε ότι προέρχονται από «ένα σκατό που έχει φτιαχτεί με μερικά μικρά εργοστάσια και μπουρδέλα στην Ιαπωνία».
Έτσι, πώς θα φαινόταν να επιστρέψει ήρωας στη Μόσχα ο άνθρωπος που ενημέρωσε τον Στάλιν για την επίθεση, αλλά εκείνος έθαψε την αναφορά του;
Τελικά ο Ζόργκε εκτελέστηκε το 1944 από τους Ιάπωνες, και μέχρι το 1964 η ΕΣΣΔ θα αρνούνταν τον ρόλο του στις μυστικές της υπηρεσίες. Αυτό ήταν το τέλος του πιο «τρομερού κατασκόπου στην ιστορία, όπως θα έλεγε ο Ίαν Φλέμιγκ που αποτέλεσε ένα «συγκλονιστικό παράδειγμα λαμπρής επιτυχίας της κατασκοπίας», σύμφωνα με τον Αμερικανό στρατάρχη Ντάγκλας Μακάρθουρ.
Η ιαπωνέζα σερβιτόρα και όπως φαίνεται η μεγαλύτερη σχέση της ερωτικά άσωτης ζωής του, όμως, δεν τον ξέχασε ποτέ: Θα αναλάμβανε με δικά της έξοδα να μεταφερθούν τα λείψανά του το 1949 από το νεκροταφείο της φυλακής σε ένα νεκροταφείο με πράσινο στα προάστια του Τόκιο. Θα φρόντιζε το μνήμα του μέχρι το 2000 που πέθανε και εκείνη…
