Για πάνω από τεσσεράμισι δεκαετίες, η εξωτερική πολιτική της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν περιστρέφεται γύρω από δύο κεντρικούς στόχους: την εξάλειψη του Ισραήλ και την αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτοί οι δίδυμοι πυλώνες έχουν διαμορφώσει το στρατιωτικό δόγμα και τους στρατηγικούς ελιγμούς τους υπό την ηγεσία του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Τα πρόσφατα γεγονότα αποκάλυψαν τους περιορισμούς της στρατηγικής της Τεχεράνης, καθώς τα βασικά στοιχεία των στρατιωτικών και πολιτικών σχεδίων του Ιράν συνεχίζουν να παραπαίουν εβδομάδα με την εβδομάδα.

Το στρατιωτικό δόγμα του Χαμενεΐ, που έχει τις ρίζες του σε αυτούς τους δύο στόχους, θεμελιώνεται σε τρεις βασικές στρατηγικές: την πυρηνική αποτροπή, τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων και την ανάπτυξη πυραύλων.

Πυρηνική Αποτροπή

Η επιδίωξη πυρηνικών δυνατοτήτων υπήρξε ακρογωνιαίος λίθος της στρατηγικής του Ιράν από τις εισβολές των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ.

«Μετά την αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν και το Ιράκ την εποχή του Τζορτζ Μπους, όταν ήμουν ακόμη στο Ιράν, [η πολιτική ελίτ] είχε λάθος εκτίμηση», δήλωσε στην Jerusalem Post o Ιρανός δημοσιογράφος, πολιτικός αντιφρονών και ιδρυτής του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) Μοχσέν Σαζεγκάρα. «Πίστευαν ότι τώρα οι ΗΠΑ ήρθαν στις περιοχές ανατολικά και δυτικά του Ιράν, έτσι το Ιράν είναι το επόμενο. Ήρθαν εδώ για να επιτεθούν στο Ιράν. Έτσι πιστέψαμε ότι πρέπει πρώτα απ' όλα να πάμε για (την κατασκευή) μιας ατομικής βόμβας για να λειτουργήσει αποτρεπτικά».

Φοβούμενος μια επικείμενη επίθεση, το καθεστώς του Χαμενεΐ υιοθέτησε μια «βορειοκορεατική πολιτική». Αυτή η προσέγγιση, με στόχο την αποτροπή συμβατικών στρατιωτικών επιθέσεων, βασίστηκε σε μια εσφαλμένη εκτίμηση των προθέσεων των ΗΠΑ και της περιφερειακής δυναμικής. Ενώ η ανάπτυξη των πυρηνικών δυνατοτήτων παρείχε μια προσωρινή αίσθηση ασφάλειας, απομόνωσε επίσης διπλωματικά το Ιράν και ενέτεινε τις παγκόσμιες κυρώσεις, πνίγοντας την οικονομία του.

Πόλεμος δι’ αντιπροσώπων 

Ο δεύτερος πυλώνας της στρατιωτικής στρατηγικής του Ιράν είναι ο ασύμμετρος πόλεμος, που διεξάγεται μέσω ενός δικτύου πληρεξουσίων ομάδων σε όλη τη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν. Ο Κασέμ Σουλεϊμανί, ο εκλιπών διοικητής της Δύναμης Κουντς, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικοδόμηση αυτού του δικτύου. Από τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο μέχρι τους Χούθι στην Υεμένη και διάφορες πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία, αυτές οι ομάδες χρησίμευσαν ως προεκτάσεις της ιρανικής επιρροής.

«Κάποτε ο Σουλεϊμανί ισχυρίστηκε ότι ελέγχουμε πέντε αραβικές πρωτεύουσες», θυμάται ο Σαζεγκάρα. «Και η κύρια δύναμη ανάμεσά τους, η μεγαλύτερη στην οποία πραγματικά βασίζονταν, ήταν η Χεζμπολάχ».

Στη Συρία, η σημαντική επένδυση του Ιράν —που εκτιμάται σε πάνω από 50 δισεκατομμύρια δολάρια— απέτυχε να εξασφαλίσει μακροπρόθεσμη σταθερότητα ή στρατηγικά κέρδη. Στο μεταξύ, η Χεζμπολάχ, που κάποτε θεωρούνταν ο πιο τρομερός πληρεξούσιος του Ιράν, έχει υποστεί καταστροφικές απώλειες στην εμπλοκή της στην πρόσφατη σύγκρουση με το Ισραήλ, περιλαμβανομένης της δολοφονίας του μακροχρόνιου αρχηγού της Χασάν Νασράλα. Σύμφωνα με ισραηλινές αναφορές, το 80% της υποδομής και των δυνατοτήτων της Χεζμπολάχ έχουν καταστραφεί, αφήνοντας την οργάνωση παράλυτη. Αυτό άνοιξε την πόρτα για πιο έντονη αντιπολίτευση εντός του Λιβάνου, καθώς άλλες πολιτικές και θρησκευτικές ομάδες προσπαθούν να επωφεληθούν από την απομείωση της Χεζμπολάχ.

«Το IRGC ήταν στη Συρία γιατί ήθελε να ελέγχει τη γραμμή υλικοτεχνικής υποστήριξης προς τη Χεζμπολάχ και να είναι κοντά στο Ισραήλ για να διατηρήσουν αυτή την απειλή. Αυτές οι ομάδες πληρεξουσίων του Ιράν δεν είναι μόνο τρομοκρατικές ομάδες, αλλά αποτελούν μέρος του λαθρεμπορίου ναρκωτικών με ένα δίκτυο από την Καμπούλ μέχρι το Καράκας».

Ανάπτυξη πυραύλων

Η πυραυλική ισχύς ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα της στρατιωτικής στάσης του Ιράν. Το IRGC έχει αναπτύξει ένα εκτεταμένο πυραυλικό οπλοστάσιο, το οποίο ο Χαμενεΐ ισχυρίστηκε ότι θα μπορούσε να καταστρέψει το Τελ Αβίβ και τη Χάιφα μέσα σε λίγες ώρες. Ωστόσο, οι πρόσφατες πυραυλικές συγκρούσεις με το Ισραήλ έχουν αποκαλύψει την αποτελεσματικότητα των πολυεπίπεδων συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας του Τελ Αβίβ. Κατά τη διάρκεια πυραυλικής σύγκρουσης, το Ιράν εκτόξευσε 181 βαλλιστικούς πυραύλους μέσα σε λίγα λεπτά, αλλά πάνω από το 90% αυτών αναχαιτίστηκε και το υπόλοιπο προκάλεσε ελάχιστη ζημιά. Αυτή η αποτυχία όχι μόνο υπονόμευσε την αποτρεπτική ισχύ του Ιράν αλλά ενθάρρυνε επίσης γειτονικές χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να αμφισβητήσουν τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Τεχεράνης.

Έκκληση Τουρκίας και Ιράν για την αποκατάσταση της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας

Πόλεμος με το Ισραήλ

«Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο λάθος του Χαμενεΐ ήταν να πυροδοτήσει τον πόλεμο στη Γάζα», δήλωσε ο Σαζεγκάρα. «Ο κύριος στόχος της υποστήριξης αυτού του πολέμου ήταν να σταματήσει η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή και οι Συμφωνίες του Αβραάμ, καθώς ειδικά τη Σαουδική Αραβία - η πιο σημαντική ισλαμική χώρα στην πραγματικότητα – ήταν έτοιμη να τις υπογράψει. Έτσι, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, πέτυχε».

Η αποτροπή της εξομάλυνσης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας μπορεί να είναι μία από τις λίγες επιτυχίες που μπορεί να πέτυχαν το Ιράν και οι αντιπρόσωποί του από τις 7 Οκτωβρίου. Αντί να αποδυναμώσει το Ισραήλ, η σύγκρουση απέτυχε θεαματικά. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ διέλυσαν τα δίκτυα τούνελ της Χαμάς και εξάλειψαν μεγάλο μέρος της ηγεσίας τόσο της Χαμάς όσο και της Παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ. Αυτές οι ομάδες, ενώ συνεχίζουν να λειτουργούν ως τρομοκρατικές οντότητες, δεν ελέγχουν πλέον εδάφη στη Γάζα, επιφέροντας ένα σημαντικό πλήγμα στην επιρροή του Ιράν στην περιοχή.

Η εμπλοκή της Χεζμπολάχ στη σύγκρουση της Γάζας επιδείνωσε περαιτέρω τα δεινά του Ιράν. Λίγοι περίμεναν το Ισραήλ να καταφέρει ένα τόσο αποφασιστικό πλήγμα στη Χεζμπολάχ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Παραλύοντας τη Χεζμπολάχ, το Ισραήλ έχει ουσιαστικά εξουδετερώσει έναν από τους πιο ισχυρούς πληρεξούσιους του Ιράν, υπονομεύοντας τον λεγόμενο «Άξονα της Αντίστασης».

«Ένα άλλο σημαντικό λάθος του Χαμενεΐ ήταν να φέρει στο φως τον σκιώδη πόλεμο με το Ισραήλ», είπε ο Σαζεγκάρα στην Post. «Υπήρχε για αρκετά χρόνια ένας σκιώδης πόλεμος με το Ισραήλ, σαμποτάζ ή δολοφονίες, αλλά όταν επιτέθηκαν απευθείας στο Ισραήλ, αυτό άναψε το πράσινο φως στο Τελ Αβίβ, πρώτον να επιτεθεί απευθείας στο Ιράν, και δεύτερον, εξαιτίας αυτού το Ιράν να βρίσκεται στην πραγματικότητα σε κατάσταση του πολέμου με το Ισραήλ».

Αυτή η μετατόπιση επέτρεψε στο Ισραήλ να αντεπιτεθεί άμεσα κατά των ιρανικών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των πυραυλικών εγκαταστάσεων και των βάσεων των πληρεξούσιων. Παρείχε επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τη δικαιολογία για να αυξήσουν τη στρατιωτική υποστήριξη προς το Ισραήλ. Η αποκάλυψη των τρωτών σημείων του Ιράν ενθάρρυνε τα αραβικά κράτη, με τη Σαουδική Αραβία να προειδοποιεί την Τεχεράνη για περαιτέρω πυραυλικές επιθέσεις μέσω των πληρεξουσίων της.

Οι επιπτώσεις αυτών των σφαλμάτων γίνονται αισθητές στο Ιράν. Τα 50 δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανήθηκαν μόνο για τη Συρία έχουν προκαλέσει κριτική από δημοσιογράφους, πρώην βουλευτές και απλούς πολίτες. Το πρόσφατο διάταγμα του Γενικού Εισαγγελέα που ποινικοποιεί την κριτική για την ανάμειξη του Ιράν στη Συρία υπογραμμίζει τον φόβο του καθεστώτος για τη δημόσια διαφωνία. Με μια οικονομία ακρωτηριασμένη από κυρώσεις, διαφθορά και κακοδιαχείριση, οι δαπανηρές περιπέτειες του Ιράν στο εξωτερικό γίνονται όλο και πιο μη βιώσιμες.

«Ο Χαμενεΐ είναι στην πραγματικότητα ίδιος με τον Μπασάρ Άσαντ - ένας βάναυσος δικτάτορας που έχει στα χέρια του εγκλήματα πολέμου», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Σαζεγκάρα. «Ο Χαμενεΐ προσπάθησε να συγκαλύψει τον (πολιτικό) σεισμό στη Συρία με θεωρίες συνωμοσίας. Λέει ότι αυτή ήταν μια συνωμοσία που σχεδιάστηκε από ΗΠΑ και Σιωνιστές».

Το «στοίχημα» του Χαμενεΐ για μια επιθετική, ιδεολογικά καθοδηγούμενη εξωτερική πολιτική ξετυλίγεται. Οι αποτυχίες του στρατιωτικού δόγματος του Ιράν, σε συνδυασμό με τα οικονομικά του προβλήματα και την εντεινόμενη εσωτερική αναταραχή, σηματοδοτούν ένα σημείο καμπής για την Ισλαμική Δημοκρατία. Δίνοντας προτεραιότητα στους επαναστατικούς του στόχους έναντι της πραγματιστικής διακυβέρνησης, το καθεστώς όχι μόνο έθεσε σε κίνδυνο τις περιφερειακές του φιλοδοξίες αλλά και τη δική του επιβίωση. Με τον Χαμενεΐ να αντιμετωπίζει αυξανόμενες προκλήσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, οι ρωγμές στα θεμέλια της ηγεσίας του γίνονται αδύνατο να αγνοηθούν.