Ο πιθανός μετασχηματισμός της Μεσογείου σε κλειστή θάλασσα επανέρχεται στο προσκήνιο, με αφορμή μια νέα μελέτη για τη δυναμική των τεκτονικών πλακών. 

Μια πρόσφατη δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό Geology αναζωπύρωσε τη συζήτηση, υποστηρίζοντας ότι η ζώνη καταβύθισης κάτω από το Γιβραλτάρ ίσως δεν είναι τόσο αδρανής όσο θεωρούνταν. Τα νεότερα μοντέλα δείχνουν ότι το σύστημα αυτό μπορεί να μετακινηθεί προς τον Ατλαντικό, προκαλώντας βαθιές αλλαγές στη διάταξη των ωκεανών και στη γεωλογική ισορροπία της περιοχής.

Ένας ωκεανός που επίσης «γεννιέται» και «πεθαίνει»

Όσο σταθερός κι αν φαίνεται, ο Ατλαντικός ακολουθεί τον ίδιο κύκλο δημιουργίας και κλεισίματος που χαρακτήρισε και παλαιότερες θάλασσες. Η τεκτονική δραστηριότητα βρίσκεται σε μόνιμη εξέλιξη, διαμορφώνοντας και εξαφανίζοντας ωκεανούς μέσα σε εκατομμύρια χρόνια. Κάπως έτσι χάθηκε και η Τηθύς, και κάτι ανάλογο μπορεί να συμβεί και με τον Ατλαντικό, σε έναν μηχανισμό γνωστό ως κύκλος του Wilson.

Σύμφωνα με ερευνητές από ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, ο μηχανισμός αυτός έχει ήδη τεθεί σε κίνηση. Το νέο μοντέλο δείχνει ότι η καταβύθιση στη δυτική Μεσόγειο τείνει να μετατοπίζεται προς τα δυτικά, εισχωρώντας στον Ατλαντικό και ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στο γεωλογικό αυτό σενάριο.

Τι σημαίνει αυτό για το Στενό του Γιβραλτάρ

Αν η καταβύθιση πράγματι κινηθεί προς τον Ατλαντικό, το στενό που χωρίζει την Ιβηρική από τη βόρεια Αφρική μπορεί να πάψει να υπάρχει. Οι επιστήμονες εξηγούν ότι η συνεχής σύγκλιση των αφρικανικών και ευρασιατικών πλακών θα οδηγήσει τελικά στην καταβύθιση της ωκεάνιας λιθόσφαιρας κάτω από τη γειτονική πλάκα, ανεβάζοντας το έδαφος και σταδιακά κλείνοντας τη θαλάσσια δίοδο.

Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα θύμιζε όσα συνέβησαν πριν από περίπου 5,9 εκατ. χρόνια, κατά την περίοδο της Μεσσήνιας κρίσης αλατότητας, όταν η Μεσόγειος σχεδόν αποξηράνθηκε, δημιουργώντας χερσαία γέφυρα ανάμεσα στις δύο ηπείρους και επιτρέποντας τη μετακίνηση ειδών για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Μια αργή αλλαγή, αλλά ήδη σε εξέλιξη

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι η διαδικασία δεν είναι άμεση. Η πιο ευρέως αποδεκτή εκτίμηση κάνει λόγο για έναρξη σε περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια, διάστημα τεράστιο για τα ανθρώπινα δεδομένα, αλλά μικρό στη γεωλογική κλίμακα. Από εκεί και πέρα, η εξάπλωση της καταβύθισης μπορεί να επιταχυνθεί, οδηγώντας τον Ατλαντικό σε ένα περιβάλλον παρόμοιο με το «δαχτυλίδι της φωτιάς» του Ειρηνικού, γνωστό για την έντονη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητά του.

Για πολλά χρόνια, η περιοχή του Γιβραλτάρ θεωρούνταν σχεδόν αδρανής, αφού η κίνηση των πλακών είχε εμφανώς επιβραδυνθεί. Όμως το νέο τρισδιάστατο μοντέλο, βασισμένο σε πρόσφατα δεδομένα και μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ, υποδεικνύει ότι η επιβράδυνση αυτή ίσως ήταν απλώς μια παύση πριν από νέα δραστηριότητα.

Ένας πλανήτης που δεν σταματά να μεταμορφώνεται

Μελόνι: «Δεν έχουν ραγίσει οι σχέσεις ΗΠΑ -Ευρώπης»

Η πιθανότητα ο Ατλαντικός να αναπτύξει ένα δικό του «δαχτυλίδι της φωτιάς» δείχνει πόσο έντονα μπορούν οι εσωτερικές διεργασίες της Γης να αλλάξουν το τοπίο. Ήρεμες σήμερα ζώνες μπορεί να γίνουν ενεργές στο μέλλον, με σεισμικές και ηφαιστειακές συνέπειες δύσκολο να προβλεφθούν από τόσο μεγάλη χρονική απόσταση. Πρόκειται για μια πραγματική «τεκτονική καταιγίδα», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται.

Οι ερευνητές επισημαίνουν πάντως ότι οι προβλέψεις βασίζονται σε μοντέλα τα οποία, όσο ακριβή κι αν είναι, εξαρτώνται από πλήθος μεταβλητών. Οι τεκτονικές πλάκες μπορούν να αλλάξουν συμπεριφορά, μεταβάλλοντας τα χρονοδιαγράμματα ή ακόμη και το τελικό αποτέλεσμα.

Γιατί μας αφορά σήμερα

Η ιδέα ότι το Γιβραλτάρ μπορεί να εξαφανιστεί και ότι οι ήπειροι θα ενωθούν ξανά, μοιάζει μακρινή σε σχέση με την καθημερινότητά μας. Ωστόσο, τέτοιες προβολές υπενθυμίζουν ότι ζούμε σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο πλανήτη. Οι χάρτες που θεωρούμε δεδομένους αποτυπώνουν μόνο στιγμές μέσα στη μακρά ιστορία της Γης.

Θάλασσες αποξηράνθηκαν, βουνά υψώθηκαν, ήπειροι αποσχίστηκαν και ξανα ενώθηκαν — όλα στοιχεία του αέναου κύκλου που διαμορφώνει τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε. Οι νέες έρευνες δεν στοχεύουν στην ανησυχία, αλλά στην κατανόηση ότι η Γη δεν μένει ποτέ ίδια, ακόμη κι όταν οι αλλαγές ξεπερνούν κατά πολύ την ανθρώπινη κλίμακα.