Τακτοποιώντας τα παλαιά της αρχεία, η φωτογράφος και φίλη της στήλης Λίζυ Μανωλά, μου έστειλε πριν από λίγες ημέρες λήψεις που είχε τραβήξει σε εκκλησίες της Αρμενίας. Οι εναργείς εικόνες των πιστών στο ημίφως, της ανυπόκριτης κατάνυξης, των ακατάλυτων δεσμών μεταξύ της ορθόδοξης πίστης και των απλών ανθρώπων, ταυτίζονταν με τα πρόσφατα στιγμιότυπα που έδειξαν τα τηλεοπτικά δίκτυα από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Εκεί, οι Αρμένιοι σχημάτισαν ανθρώπινες αλυσίδες προσευχής στους ναούς που άφησαν πίσω. Κράτησαν τα κειμήλια, τις εικόνες, καμιά φορά και τα κεραμίδια, σε μια σπαρακτική «τελετουργία» αποχωρισμού, γνώριμη, δυστυχώς, στον λαό αυτόν, όπως γράφει η Μαργαρίτα Πουρνάρα για την "Καθημερινή".

^{Ο Θεσσαλονικιός άρχοντας Καραμπέτ Καλφαγιάν}

Θυμήθηκα τη συγκλονιστική αφήγηση που έκανε ο αείμνηστος Καραμπέτ Καλφαγιάν, αυτός ο Θεσσαλονικιός Αρμένης άρχοντας που χρημάτισε πρώτος επιτετραμμένος του υπουργείου Εξωτερικών της Αρμενίας στην Ελλάδα, αφότου η χώρα κήρυξε την ανεξαρτησία της, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Ηταν το 2002, σε μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της Κουμπάρη με εκκλησιαστικά αντικείμενα από την Κιλικία που κατάφεραν να διασώσουν οι Αρμένιοι κατά την αποχώρησή τους, στον διωγμό του 1915. Συγκεκριμένα, ήταν τα κειμήλια που υπήρχαν στον πατριαρχικό ναό της περιοχής του Σις, την Αγία Σοφία, του λεγόμενου βασιλείου της Μικράς Αρμενίας, που είχε ιδρυθεί τον 11ο αιώνα και άντεξε άλλους εννιά. Οσο για το αφιέρωμα στο Μπενάκη, είχε γίνει με αφορμή τα 1.700 χρόνια από τότε που η Αρμενία έγινε η πρώτη χώρα που ασπάστηκε επισήμως τον χριστιανισμό.

^{Πιστοί στο μοναστήρι Geghard, στην Αρμενία}

Όμορφος στα νιάτα και στα γεράματά του, βαθιά καλλιεργημένος, αριστοκρατικός, ευγενής, ο Καλφαγιάν δάκρυσε την ώρα που διηγείτο σε εμάς τους δημοσιογράφους τις μαρτυρίες των προγόνων του: ολόκληρα καραβάνια κατατρεγμένων πεζοπορούσαν επί ημέρες, παπάδες κουβαλούσαν τις εικόνες περνώντας ποτάμια και λάσπες, άνθρωποι εγκατέλειπαν σταδιακά την προσπάθεια της επιβίωσης, άλλοι θυσιάζονταν για να διασωθούν αυτά τα πολύτιμα τεκμήρια που παρουσιάζονταν στην έκθεση. Οσο κρατούσε η διήγησή του, ο ίδιος ο άνθρωπος είχε γίνει η ιστορία του λαού του και εμείς είχαμε την τύχη να τον ακούμε. Να μερικά από τα μοναδικά καλά του επαγγέλματος, που δεν τα ξαναζείς.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Την ώρα κατά την οποία οι Αρμένιοι ζουν αυτόν τον πικρότατο συμβιβασμό της αιφνίδιας αλλαγής του χάρτη του Καυκάσου, εμείς οι Ελληνες οφείλουμε να σταθούμε δίπλα τους. Διότι συνοδοιπορήσαμε μέσα στους αιώνες. Και κυρίως, διότι πολλά εκλεκτά μέλη της διασποράς τους επέλεξαν να κάνουν τη χώρα μας πραγματικά πατρίδα τους, όπως ο Καλφαγιάν, που ήταν πάντοτε υπερήφανος για τη διπλή του υπηκοότητα. Η πανδημία θα φύγει μια ημέρα, τα κεφάλαια της Ιστορίας που γράφονται μπροστά στα μάτια μας, όμως, δεν θα σβήσουν.