Μαζί με τον συγγραφέα του δοκιμίου με τίτλο ΣΚΙΕΣ ΣΤΟ ΦΩΣ, Δημήτρη Χαβάτζα MD, MS, FACS, Αγγειοχειρουργό, έχουμε μια παλιά γνωριμία που ανάγεται στα χρόνια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, στην προσφυγική γειτονιά της Νέας Ιωνίας.
Νιώθω ιδιαίτερη συγκίνηση διαβάζοντας το βιβλίο του αγαπητού Δημήτρη, γιατί με γύρισε πίσω και ζωντάνεψε μέσα μου τον κόσμο που ζήσαμε κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου με όλες τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα που αντιμετώπισαν οι άξιοι μικρασιάτες γονείς μας, κακουχημένοι μεν αλλά δυναμωμένοι με μεγάλη πίστη στο Θεό και στις δυνάμεις που έκρυβαν στο μυαλό και στην ψυχή τους.
Στέκομαι τώρα και το βλέμμα μου πάει πίσω, στη γενιά που πέρασε, στους ανθρώπους που είναι σήμερα φτασμένοι επιστήμονες, πολιτικοί, βιομήχανοι, άνθρωποι του εμπορίου των γραμμάτων και των τεχνών. Ανάμεσά τους και πολλοί πετυχημένοι Λευίτες με θαυμάσιες οικογένειες, όπως ο Πρωτοπρεσβύτερος πατήρ Ελευθέριος Χαβάτζας, αγαπημένος αδελφός του συγγραφέως, και πολλοί άλλοι που έχουν διαπρέψει στους τομείς εκείνους που έχουν ενδιατρίψει.
Και ανάμεσα σε αυτούς ο Δημήτρης Χαβάτζας, ο γιός της αγαπημένης μου κυρίας Αναστασίας, αυτό το ανήσυχο πνεύμα που στις συζητήσεις μας δεν αρκείτο σε ένα διαπιστωτικό «ότι», αλλά έψαχνε να βρει το αιτιολογικό «διότι». Άλλωστε είναι γνώρισμα του θετικού επιστήμονα, του ανθρώπου με μαθηματική λογική, κάτι τέτοιο, δηλαδή να ψάχνει με τα εργαλεία της φτωχής του λογικής να αναχθεί σε υψηλότερες σφαίρες γνώσης και κατανόησης των πραγμάτων.
Στο πανόραμα των αυτοβιογραφικών αφηγημάτων διαφαίνεται αυτό το στοιχείο της ανησυχίας, με σκοπό την αυτοβελτίωση και αυτογνωσία του ανδρός.
Στο σημείο αυτό να μου επιτραπεί να ανοίξω μία αγκύλη παρατήρησης εκτός του περιθωρίου βιβλιοπαρουσίασης, που μου γεννήθηκε από κάποιες διακριτικές και με πολύ σεβασμό δοσμένες σκέψεις του συγγραφέα σε θέματα που υπερβαίνουν τον λόγο και μένουν στο υπέρλογο. Είναι θέματα με τα οποία ασχολείται η θεολογία και μάλιστα η δογματική θεολογία της Εκκλησίας που έχουν πεδίο αναφοράς όχι το απτό, το κτιστό, το αποδεικτέο αλλά το μυστήριο που μόνο με πίστη αποκαλύπτεται σε ανθρώπους που είναι ανοιχτοί στην Θεία Χάρη όπως λέμε στην Εκκλησία.
Εδώ κλείνει η αγκύλη της φιλικής μου παρέμβασης, για το υπέροχο, καλλιεπές και φροντισμένο βιβλίο του Δημήτρη Χαβάτζα.
Ακολουθεί το κείμενο που ζήτησα εγώ, ο ίδιος να μου γράψει με ευκαιρία αυτήν την βιβλιοπαρουσίαση. Εύκολα θα αντιληφθείτε πως ο ελλόγιμος συγγραφέας και βαθύς επιστήμων είναι μια φωτεινή προσωπικότητα που συγκεντρώνει όλες τις αρετές του πνευματικού ανθρώπου: φιλοπονία, φιλομάθεια, αγαθοσύνη, ειλικρίνεια και αγάπη για τον συνάνθρωπο.
Εισαγωγή στο βιβλίο Σκιές στο φως
Με το άγνωστο δρομολόγιο της ζωής από την Αρχαία Ρώμη, με τον άνθρωπο «Lupus», περάσαμε στον Γερμανικό Ναζισμό με τον άνθρωπο Kτήνος και στη συνέχεια στον άγριο Ελληνικό «Εμφύλιο». Λαοί Χριστιανικοί και μη, γνήσιοι απόγονοι του Κάιν, με δύναμη στη βία και πνευματικό αέρα στα ένστικτα κυριάρχησαν. Το μήνυμα Αγάπης του Χριστού, που λύτρωσε το Εγώ από το υλικό του βάρος, έμοιαζε απόμακρο στο χώρο της ουτοπίας.
Σε ένα τέτοιο ζοφερό κόσμο άρχισε η ζωή μου, που βγήκε μόνη, χωρίς τη μούσα του πολύτροπου Οδυσσέα στην πάμφωτη σκηνή της δημοσιότητας. Το πρόβλημα της ζωής δεν είναι ότι τελειώνει πολύ νωρίς, αλλά ότι αργεί πολύ να αρχίσει. Μετά την απόκτηση πτυχίου Ιατρικής από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η ανάγκη για ανώτερη εξειδίκευση με οδήγησε στην υγρή Αγγλία, όπου και το μπαστούνι σου ακόμα να ακουμπήσεις, θα βλαστήσει όπως γράφει ο Καζαντζάκης.
Για οκτώ χρόνια, άσκησα αρχικά την Γενική Χειρουργική και μετά την Αγγειοχειρουργική σε μεγάλα νοσοκομειακά κέντρα του Λονδίνου, του Μπέρμιγχαμ, του Εδιμβούργου, όπου αργότερα, έγινα δεκτός ως επισκέπτης καθηγητής Αγγειοχειρουργικής. Συνέχισα στις ΗΠΑ, στο Χιούστον, την Ατλάντα και το Σαν Φρανσίσκο.
Σε έναν ανταγωνιστικό κόσμο, σε έναν κόσμο «δεινοσαύρων» για πρώτη φορά στάθηκα αυτόνομα απέναντι στο υπερπροστατευτικό περιβάλλον της παρέας, της εντοπιότητας, της οικογένειας, απαλλαγμένος από τον Οιδιπόδειο ευνουχισμό του Έλληνα. Όταν υψώνεις τα χέρια σου για να φτάσεις τα αστέρια μπορεί να μην τα καταφέρεις, αλλά δεν πρόκειται να μείνεις ποτέ με άδεια χέρια. Τα δικά μου γέμισαν με γνώσεις, εμπειρίες, γνωριμίες με επιφανείς γιατρούς και άλλους, όπως τον Πρίγκηπα Φίλιππο, Δούκα του Εδιμβούργου, και τον Βρετανό Πρέσβη στην Αγγλική Πρεσβεία της Αθήνας, όπου ήμουν προσκεκλημένος ως πρόεδρος της Ελληνοβρετανικής Ιατρικής Εταιρείας.
Τελικά με πολλά εφόδια επέστρεψα στην Αθήνα, την μεταοθωμανική Ελλάδα της μικροπολιτικής των ημετέρων και του ρουσφετιού. Κατά την διεκδίκηση μιας θέσης Διευθυντού Αγγειοχειρουργού σε κρατικά νοσοκομεία οι αρνητικές συμπεριφορές των κρατούντων ήταν πολλές σε βαθμό πνευματικού και ηθικού ξεπεσμού. Παρά την πεποίθησή μου ότι η εμμονή στο παρελθόν στεγνώνει την φαντασία, μου έλειπε η Αγγλία με τα αξιοκρατικά της κριτήρια. Πάντα κάτι μας λείπει.
Ακόμα και στο άπειρο λείπει το τέλος. Όμως στην ζωή τρία πράγματα δε γυρίζουν πίσω: ο χρόνος, τα λόγια που είπες και οι ευκαιρίες που έχασες. Ενώ στα βιολογικά συστήματα, ο αυτοκανιβαλισμός του Ιάπωνα Yoshimori Ohsumi, τιμημένου με βραβείο Nobel Ιατρικής-φυσιολογίας, είναι χρήσιμος, σε κοινωνικό επίπεδο είναι ολέθριος και επώδυνος. Βιώνοντας έντονα τους πόνους της απόρριψης αλλά και τους πόνους της γέννας μια καινούριας ζωής αποφάσισα για πρώτη φορά να ιδιωτεύσω.
Όπως από ένα σβόλο με το Big Bang προέκυψε το σύμπαν, έτσι από ένα ασθενή σιγά-σιγά έψαχνα καθίσματα για τους ασθενείς που περίμεναν. Όταν έχεις να πεις κάτι καινούριο και ειλικρινές προχωράς.
Παράλληλα με τις δραστηριότητες μου, αρθρογραφούσα στα ΝΕΑ, τη Μεσημβρινή, την Καθημερινή, όπως και στην Guardian του Λονδίνου, όπου καυτηρίασα την Τούρκικη εισβολή στην Κύπρο. Με τα οδικά ταξίδια μου στην Ευρώπη, Λονδίνο-Αθήνα και αντίστροφα, περνώντας δέκα φορές από διαφορετικά περάσματα τον όγκο των Άλπεων, γνώρισα ένα Ευρωπαϊκό πατριωτισμό να εμπνέει τους λαούς της Ηπείρου μας.
Ο εικοστός αιώνας άφησε το στίγμα του. Δύο Παγκόσμιους Πολέμους, τα ταξίδια στο διάστημα, η έρευνα στα βάθη των ωκεανών, η πληροφορική, η περιγραφή του ανθρώπινου γονιδιώματος, οι νέοι μουσικοί ρυθμοί του Elvis Presley και των Beatles και άλλα πολλά αξιοσημείωτα γεγονότα. Πετώντας οι χρυσόφτερες σκέψεις υμνούν αξίες, σύμβολα και τους Αρχαίους Έλληνες που αενάως σαγηνεύουν την οικουμένη.
Άγγιξα τη μνήμη ηρώων και αγίων που διαφέρουν μεταξύ τους, γιατί οι πρώτοι θυσιάζονται χωρίς ανταμοιβή, ενώ οι δεύτεροι θυσιάζονται με την ελπίδα ότι κάποτε θα δικαιωθούν.
Σύμφωνα με την έκκληση του Καρόλου Μαρξ, οι προλετάριοι του κόσμου ενώθηκαν χωρίς όμως το επιθυμητό αποτέλεσμα. Στις ανθρώπινες κοινωνίες, ακόμα εκείνοι που δουλεύουν δεν κερδίζουν και εκείνοι που κερδίζουν δεν δουλεύουν. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός κατέρρευσε όταν η δόξα του ξεπέρασε τα όρια που μπορούσε να αντέξει. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται. Πόλεμος ο πάντων πατήρ κατά τον Ηράκλειτο. Αλλά αν ο άνθρωπος δεν δώσει ένα τέλος στον πόλεμο, τότε ο πόλεμος θα δώσει ένα τέλος σε αυτόν.
Για τα εσωτερικά μας ανησυχώ. Η διεθνοποίηση της εθνικής ζητιανιάς, κορυφώθηκε χωρίς το κοινωνικό και ψυχολογικό μέγεθος της ντροπής. « Μέτρον άριστον » κατά τον Κλεόβουλο τον Λίνδιο και μέτρο είναι να μιλάς ανάλογα με το μέγεθός σου.
Η διχόνοια στο έπακρο. Μας ταλαιπωρεί από τα χρόνια της Εθνικής Παλιγγενεσίας με θύμα τότε τον μεγάλο διπλωμάτη και εθνομάρτυρα Ιωάννη Καποδίστρια. Κατανοούμε την ενότητα στη διαίρεση και όχι στην ευρυχωρία του όλου.
Ο ξενιτεμός των νέων μας ανεξέλεγκτος. Αντίβαρο στο ασταθές κράτος έγινε πια το εξιδανικευμένο έθνος όπου γης, σε έναν κόσμο που σοφός δεν είναι αυτός που ξέρει πολλά αλλά αυτός που ξέρει χρήσιμα.
Με ικανοποίηση διαβάζω τις πολλές αναφορές του ονόματός μου στη διεθνή βιβλιογραφία και τις 376 επιστολές με ευμενή σχόλια, που έλαβα από μεγάλα πανεπιστημιακά κέντρα των πέντε ηπείρων του πλανήτη για δημοσιευμένες μελέτες μου σε ιατρικά περιοδικά της Βρετανίας, της Ευρώπης και της Αμερική. Με τιμά ιδιαίτερα ο Διευθυντής Αγγειοχειρουργικής Crawford Jamieson που με επιστολή του μου ζητά να στηρίξω την ύπαρξη της χειρουργικής Κλινικής του Νοσοκομείου Hammersmith αποστέλλοντας δημοσιευμένες μελέτες μου (σελ. 291).
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μου παραθέτω περιλήψεις ορισμένων δημοσιεύσεών μου για ενημέρωση των νέων συναδέλφων.
Δεν άφησα να ξεθωριάσουν στο μυαλό μου τα σημαντικά. Όταν κανείς ξεχνά τις εμπειρίες του, υπονομεύει την εξελιξή του.
Προσπάθησα να επισημάνω τις σκιές, τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και να αναδείξω το φως, το τάλαντο και τον εξευγενισμένο κάματο κάθε άξιου ανθρώπου. Με τους άξιους οι ανά τον κόσμο πνευματικές αποικίες των Αρχαίων Ελλήνων ευημερούν, γιατί στη διοίκησή τους, στο ανθρώπινο μέτρο του εφικτού, «οι βασιλείς φιλοσοφούν και οι φιλόσοφοι βασιλεύουν», όπως ήθελε ο Πλάτων.
Τελικά το σεργιάνι μου αυτό στον κόσμο και στη γνώση άφησε ένα ίζημα νομίζω γόνιμο, πολύ διαφορετικό από εκείνο του Φάουστ. Ο ήρωας του Γκαίτε στο ασφυκτικό εργαστήρι του έκανε τον δικό του μελαγχολικό απολογισμό:
«Σπούδασα Φιλοσοφία, Νομική, Ιατρική, Θεολογία…
και να ’μαι ’δώ με τόσα φώτα, εγώ μωρός, όπως και πρώτα»
Δημήτρης Χαβάτζας
*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι Δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος
