Σάλο προξενούν οι αποκαλύψεις της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ (CIA), η οποία μέσα από έναν όγκο συνολικά 12 εκατ. αποχαρακτηρισμένων απορρήτων εγγράφων που δόθηκαν στη δημοσιότητα, περιγράφει και αναλύει τα γεγονότα στην Ελλάδα μέσα σε μια περίοδο πενήντα χρόνων, από το 1940 έως το 1990.

Στο πρώτο μέρος  καταπιάνεται με τα όσα περιλαμβάνουν τα πρώην διαβαθμισμένα κείμενα (απόρρητα κείμενα) της μυστικής υπηρεσίας για τις σχέσεις Αθήνας – Άγκυρας στον απόηχο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 έως και λίγο πριν τις αρχές της δεκαετίας του 1990, καθώς και πώς οι πράκτορές της αξιολογούσαν τον ρόλο του τότε πρωθυπουργού και προέδρου του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου.

Όπως προκύπτει από τις πρώην άκρως απόρρητες εκθέσεις των Αμερικανών που περιγράφονται μέσα από μια πλειάδα εγγράφων, η Ουάσιγκτον γνώριζε από πρώτο χέρι τι ακριβώς συνέβαινε στη νοτιοανατολική πλευρά των Βαλκανίων, έχοντας πλήρη στοιχεία για τις στρατιωτικές μονάδες τόσο της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας.

Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι αναλύσεις των πρακτόρων της CIA που δείχνουν ότι η αμερικανική πλευρά έβλεπε πως η πιθανότητα να ξεσπούσε ένας νέος ελληνοτουρκικός πόλεμος με φόντο το Αιγαίο και με αφορμή τη διαμάχη για την υφαλοκρηπίδα ήταν απλώς θέμα χρόνου.
Το επεισόδιο με το «ΧΟΡΑ»

Η πρώτη μεγάλη κρίση έρχεται με την υπόθεση του τουρκικού ωκεανογραφικού σκάφους «ΧΟΡΑ» στις 6 Αυγούστου 1976, όταν παραβίασε τα εθνικά χωρικά ύδατα, με την Τουρκία να αμφισβητεί ανοικτά το θέμα της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο.

Η κρίση αυτή σημαδεύτηκε από την – ιστορική πλέον – φράση του Ανδρέα Παπανδρέου «Βυθίσατε το ΧΟΡΑ» και τους Αμερικανούς να βλέπουν πως η Ελλάδα ήταν έτοιμη να μπει σε πόλεμο ενάντια σε μια χώρα που αμφισβητούσε ανοικτά τα πάντα από τον Έβρο μέχρι το Καστελόριζο.

Υπενθυμίζεται πως για τη φράση αυτή έχουν ακουστεί και γραφτεί πολλά, με τον Τύπο της εποχής να εκτιμά πως υπήρξε μυστική συνεννόηση ανάμεσα στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, παρά το ιδεολογικό χάσμα που τους χώριζε, για μια κοινή γραμμή στα εθνικά θέματα.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής

Παιχνίδια πολέμου και σχέδια επί χάρτου με φόντο το Αιγαίο

Έντεκα χρόνια μετά την κρίση του «ΧΟΡΑ»,  η CIA βρίσκει νέο «πεδίο δόξης λαμπρό», για να αναλύσει τη σοβαρή κρίση που προκάλεσε στις σχέσεις Αθήνας – Άγκυρας η παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων από το τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος «Σισμίκ» τον Μάρτιο του 1987.

28 Μαρτίου 1987: Το «Σισμίκ» συνοδευόμενο από τουρκικό πολεμικό πλοίο βγαίνει από τα Δαρδανέλια

Στις 16 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς κι ενώ οι δύο χώρες βρίσκονται κυριολεκτικά στα πρόθυρα ενός νέου πολέμου, ο τότε αξιωματούχος της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών και Αναλύσεων Απειλών (USAITAC) Χάρι Ντινέλα, αποκαλύπτει μια ιδιόμορφη ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο και αναλύει τα σενάρια σε ένα ενδεχόμενο ξέσπασμα πολέμου ανάμεσα στις δύο χώρες μέσα από ένα απόρρητο έγγραφο – «βόμβα» προς τη διοίκηση των ΗΠΑ, στο οποίο έγραφε:

Α. Σε ό,τι αφορά τη Θράκη, «οι απώλειες σε προσωπικό και εξοπλισμούς θα είναι ιδιαίτερα υψηλές, δίχως αυτό να εξασφαλίζει κάποιο ουσιαστικό πλεονέκτημα ή εδαφικό κέρδος»

Β. Σε περίπτωση εισβολής των τουρκικών στρατευμάτων στα έξι μεγαλύτερα νησιά του Αιγαίου, η Ελλάδα θα κατορθώσει να τα υπερασπιστεί επιτυχώς

Γ. Στο Αιγαίο η Ελλάδα έχει πλεονέκτημα έναντι της Τουρκίας στον αέρα και τη θάλασσα, κάτι που σύμφωνα με τον Ντινέλα αιτιολογεί ένα είδος «τσαμπουκά» με φόντο την κρίση του «Σισμίκ» (σ.σ. χαρακτηριστική είναι η αναφορά της λέξης «bravado» από τον συντάκτη της απόρρητης ανάλυσης, η οποία στα ελληνικά σημαίνει «νταηλίκι» ή τσαμπουκάς).

Δ. Η Τουρκία ίσως καταφέρει να καταλάβει το Καστελόριζο

Ε. Παρά το γεγονός ότι ούτε η Αθήνα αλλά ούτε και η Άγκυρα δείχνουν να θέλουν ένα νέο πόλεμο, «η Ελλάδα», γράφει ο Ντινέλα, «όπως φάνηκε τον Μάρτιο του 1987, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να υποχωρήσει από μια κατάσταση πιθανής σύγκρουσης –ιδιαίτερα στο Αιγαίο– απ’ όσο σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή στο παρελθόν».

Βεβαίως, όλα αυτά δεν ήταν τίποτε περισσότερο παρά σχέδια επί χάρτου και ευτυχώς έμειναν εκεί.

Η χειραψία Παπανδρέου – Οζάλ στο Νταβός και η συμφωνία για εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Τον Ιανουάριο του 1988 οι τότε πρωθυπουργοί της Ελλάδας και της Τουρκίας, Ανδρέας Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ, συμφωνούν για την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων σε μια ιστορική συνάντηση στο Νταβός της Ελβετίας.

Ωστόσο, εκείνο που διαφαίνεται μέσα από το ύφος των απορρήτων εκθέσεων της CIA, είναι πως όλα αυτά δεν ήταν παρά το πρελούδιο της σοβαρότατης ελληνοτουρκικής κρίσης που επρόκειτο να ξεσπάσει οκτώ χρόνια αργότερα, το 1996, στα Ίμια. Βεβαίως, από τα πρώην διαβαθμισμένα έγγραφα των αμερικανικών υπηρεσιών απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά για εκείνο το θερμό επεισόδιο, για το οποίο υπάρχουν μέχρι και σήμερα πολλά αναπάντητα ερωτήματα.

Φόβος για τον Παπανδρέου – Ένα δημοψήφισμα που δεν έγινε ποτέ…

Λίγα χρόνια πριν τη συμφωνία στο Νταβός, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 κι ενώ το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται ήδη στην εξουσία από τις 18 Οκτωβρίου 1981, η CIA αρχίζει να αναλύει – στην αρχή ψηλαφιστά και στη συνέχεια αρκετά επισταμένως – την επίδειξη πυγμής που επιχειρεί ο Ανδρέας Παπανδρέου, με φόντο το ζήτημα των διαπραγματεύσεων για τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα.

Μέσα από ένα έγγραφό του προς την Υπηρεσία με ημερομηνία 10 Μαΐου 1983, ο τότε «σταθμάρχης» της CIA στη δυτική Ευρώπη, Μίλτον Κόβνερ, δεν κρύβει την ιδιαίτερη ανησυχία του για τις προθέσεις του τότε Έλληνα πρωθυπουργού, στον οποίο αποδίδει χαρακτηριστικά ακραίου επικοινωνιακού και πολιτικού εντυπωσιασμού.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Κόβνερ: «Οι πρώιμες ενδείξεις πως οι ΗΠΑ εξετάζουν το ενδεχόμενο “εναλλακτικών εγκαταστάσεων” εκτός Ελλάδας, ιδιαίτερα στην Τουρκία, απλώς θα οδηγούσε στην επιδείνωση της κατάστασης και θα προσέθετε περισσότερη υποστήριξη στην κυβέρνηση στην υποτιθέμενη υπεράσπιση των ελληνικών εθνικών συμφερόντων».

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρήγκαν (1911-2004)

Ο «σταθμάρχης» της CIA προειδοποιούσε, μάλιστα, την τότε Ρεπουμπλικανική κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου, Ρόναλντ Ρήγκαν, πως θα ήταν προτιμότερο να υποχωρήσει από «συγκεκριμένες θέσεις» (σ.σ. στο συγκεκριμένο έγγραφο έχουν σβηστεί αρκετές παράγραφοι, στις οποίες κατά πάσα πιθανότητα αναλύονται οι δομές και δυνατότητες των στρατιωτικών βάσεων στην Ελλάδα), καθώς σε διαφορετική περίπτωση ο Παπανδρέου θα μπορούσε να ζητήσει από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Καραμανλή, «Εθνικό Δημοψήφισμα για το θέμα, δηλώνοντας ότι η κυβέρνησή του θα συναινέσει στη λαϊκή βούληση».

Οι σχέσεις Παπανδρέου – στρατού και ο εκνευρισμός των ΗΠΑ για τον Γιάννη Καψή

Γιάννης Καψής και Ανδρέας Παπανδρέου

Λίγο νωρίτερα, τον Απρίλιο του 1983, η CIA, μέσω άλλου άκρως απόρρητου εγγράφου εμφανίζεται νευρική από τον τρόπο, με τον οποίο ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετωπίζεται από αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού.

Στο σχετικό σημείωμα υπό τον τίτλο «Ο Παπανδρέου και ο στρατός», η αμερικανική μυστική υπηρεσία διαβλέπει «βαθιά ανησυχία» στις τάξεις της τότε ηγεσίας του ελληνικού στρατεύματος.

Ο πρωθυπουργός επιχειρεί να πείσει, σύμφωνα πάντα με την Υπηρεσία, τους στρατιωτικούς πως η Ελλάδα δεν πρόκειται να φύγει από το βλέμμα της Δύσης, παρά τα κατά καιρούς συνθήματα που ακούγονταν από την πλευρά του όπως το γνωστό «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο». Ωστόσο, αναγνωρίζεται ότι η σκληρή στάση του Παπανδρέου στο θέμα του ΝΑΤΟ και των βάσεων απολαμβάνει τη στήριξη του στρατού, που είναι «πάνω από όλα σθεναρά εθνικιστικός στην πολιτική του κοσμοθεωρία».

Παράλληλα, οι Αμερικανοί δεν κρύβουν τον εκνευρισμό τους και σε έτερο σημείωμα του 1984 για την «ασυνεννοησία», όπως λένε χαρακτηριστικά ότι υπάρχει με τον τότε αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών Γιάννη Καψή. Επισημαίνουν, μάλιστα τη «μη συνεργάσιμη στάση» του απέναντι στην απαίτησή του να απελαθούν από την Ελλάδα δύο Αμερικανοί στρατιώτες που είχαν κατηγορηθεί για κατασκοπεία, επειδή φωτογράφιζαν παράνομα στρατιωτικές εγκαταστάσεις.