Αρχιμ. Παΐσιος Παπαδόπουλος

Ίσως να μην είναι και τόσο γνωστή  μια πτυχή της πολυσχιδούς προσφοράς του Μεγάλου Βασιλείου στην Εκκλησία από τους περισσοτέρους των πιστών όσον αφορά την συμβολή όχι μόνο στην λεπτή και διακρίνουσα δογματική διατύπωση που αφορά το τριαδολογικό αλλά και στον χειρισμό να χτυπήσει την αίρεση του Αρειανισμού κερδίζοντας στην Ορθοδοξία τους Ομοιουσιανούς. Είναι γνωστό πως ο ιερος αυτός Πατήρ ήθελε την σύμπραξη των Ορθοδόξων με τους Ομοιουσιανούς, με σκοπό την επιτακτική εκκλησιαστική ανάγκη αποδυνάμωσης της αρειανικής παράταξης, σε μία προσπάθεια να αποκαταστήσει την ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος.

Οι Ομοιουσιανοί την εποχή εκείνη μετά την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας ήταν μία απο τις τρείς παρατάξεις του Αρειανισμού. Οι άλλες δύο ήταν οι Όμοιοι και οι Ανόμοιοι. Είχαν ξεκινήσει αρχικά δύο και έγιναν τρεις. Οι Ομοιουσιανοί υποστήριζαν ότι ο Υϊός είναι όμοιος σε όλα με τον Πατέρα, συνεπώς και κατά την ουσία. Όμως ο Μέγας Αθανάσιος από την αρχή της αίρεσης του Αρειανισμού τόνιζε ότι το «ομοούσιος» διαφέρει από το «ομοιούσιος«, γιατί η λέξη «όμοιος» δεν χρησιμοποιείται για τις ουσίες αλλά για τις ποιότητες και τα σχήματα, ενώ μεταξύ των ουσιών δεν υπάρχει ομοιότητα αλλά ταυτότητα. Οι Ομοιουσιανοί ήταν η πιο μετριοπαθής ομάδα γι’ αυτό και ο Μέγας Αθανάσιος υποστήριξε ότι μόνο η ομάδα των Ομοιουσιανών δεν απέχει  ουσιαστικά από την πίστη της Νίκαιας. Εκπρόσωποι της ομάδας αυτής και ηγέτες ήταν κυρίως ο Γεώργιος Λαοδικείας και ο Βασίλειος Αγκύρας.

Το 341 συγκλήθηκε η Σύνοδος της Αντιοχείας, η οποία ήθελε να καταστήσει σαφή τη θεολογική προσέγγιση του συμβόλου Νικαίας και συνέταξε τέσσερα σύμβολα. Μετά τη Σύνοδο αυτή, οι Αρειανοί διασπάστηκαν περισσότερο και τότε ήταν που από δύο παρατάξεις έγιναν τρείς. Οι Όμοιοι και οι Ομοιουσιανοί διαφωνούσαν στον προσδιορισμό της «κατ՚ οὐσίαν» ομοιότητας του Υιού προς τον Πατέρα, αφού οι Ομοιουσιανοί συμπεριελάμβαναν στην ομοιότητα και την ουσία, ενώ οι Όμοιοι την απέκλειαν έμμεσα με αόριστες διατυπώσεις. Όμως και οι δύο απέκλειαν την αποδοχή του όρου «ὁμοούσιος» του συμβόλου Νικαίας με πρόσχημα ότι δεν αναφερόταν στην Αγία Γραφή και ευνοούσε σαβελλιανικές ερμηνείες για τη σχέση του Υιού προς τον Πατέρα. Η Σύνοδος της Αντιοχείας, αποτέλεσε την πηγή της θεολογικής βάσης των Ομοιουσιανών με το δεύτερο σύμβολο, ενώ το τέταρτο σύμβολο υπήρξε η θεολογική βάση των Ομοίων. Οι Ανόμοιοι υποστήριξαν καθαρά τις ακραίες θέσεις της διδασκαλίας του Αρείου και προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη σχέση του αγέννητου Πατρός και του γεννητού Υιού και ν՚ αποδείξουν την «ἑτερουσιότητα» του Υιού προς τον Πατέρα.

Στην συνέχεια η εκκλησιαστική και θεολογική προϋπόθεση για την ένωση Ομοιουσιανών και Ορθοδόξων δημιουργήθηκε και με τη σύνοδο της Αλεξάνδρειας το 362 μ.Χ. Στη σύνοδο αυτή αναγνωρίστηκε ως Ορθόδοξη η έκφραση «τρεις υποστάσεις», που ήταν προσφιλής στους Ομοιουσιανούς, υπό τον όρο όμως ότι δεν θα εκλαμβάνονταν ως τρεις διαφορετικές ουσίες, ώστε να υπάρχει κίνδυνος τριθεϊσμού. Ως Ορθόδοξη επίσης θεωρήθηκε και η φράση «μια υπόσταση» υπό τον όρο ότι δεν θα εκλάμβάνονταν ως ταυτόσημη με τη φράση «μια ουσία». Έτσι δημιουργήθηκαν οι θεολογικές και οι εκκλησιαστικές προϋποθέσεις για τη διάκριση των όρων ουσία και υπόσταση που θα αναλάβουν λίγο αργότερα οι Καππαδόκες Πατέρες.

Η αδύνατη όμως σύμπραξη Ομοιουσιανών και Ομοίων ήταν εκείνη η ιστορική προϋπόθεση που διευκόλυνε την προσέγγιση των Ομοιουσιανών και Ορθοδόξων. Ο Μέγας Βασίλειος ήταν εκείνος που με θεοφώτιστη ευελιξία την αξιοποίησε, κάτι που ίσως συνιστά την στρατηγική του αυτή ως την μεγαλύτερη προσφορά του στην Εκκλησία. Υπήρξε  λοιπόν ο Μέγας της Καισαρείας Πατήρ κύριος υπέρμαχος της ανάγκης σύμπραξης των Ορθοδόξων με τους Ομοιουσιανούς, με σκοπό την επιτακτική εκκλησιαστική ανάγκη αποδυνάμωσης της αρειανικής παράταξης, σε μία προσπάθεια να αποκαταστήσει την ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος. Πόσο μακρυά έβλεπε! {Κρατήστε σας παρακαλώ αδελφοί και πατέρες του παλαιού και νέου ημερολογίου την επισήμανση αυτή διότι αποτελεί ιστορικό παράλληλο με αυτό που γίνεται σήμερα με τον Οικουμενισμό}!

Ο Μέγας Βασίλειος λοιπόν απηχώντας την προηγούμενη Παράδοση της Εκκλησίας κράτησε το «Πνεύμα» της, την ορθόδοξη διδαισκαλία ως περιεχόμενο και διέκρινε τους όρους της για την διατύπωση του ορθού δόγματος χωρίς να κολλήσει στις προηγούμενες σημασίες που είχαν οι όροι αυτοί. Προχώρησε δηλαδή στην διάκριση των όρων «οὐσία» και «ὑποστάσις» αλλά και την ταύτιση της «οὐσίας» και «φύσεως» καθώς και στη διάκριση «οὐσίας» και «ὀνομάτων» αλλά και την ταύτιση «ὑποστάσεων» και «ὀνομάτων». Επιπλέον, οι χαρακτηρισμοί Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο προσδιορίζουν όχι την ουσία αλλά την ετερότητα των υποστατικών ιδιωμάτων των τριών προσώπων της μιας Θεότητος, το ότι δηλαδή, ο Πατήρ γεννά, ο Υιός γεννάται και το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται.Έτσι οι Ομοιουσιανοί αποδέχτηκαν τον όρο μία οὐσία-τρεις ὑποστάσεις με αποτέλεσμα να πάψουν να ταυτίζουν την ουσία με την ὑπόσταση και τελικά να συνταχθούν με την Ορθόδοξη πίστη και να ανακτήσει η Εκκλησία τα παιδιά της.

Επισημάναμε πιο πάνω ότι υπάρχει ιστορικό παράλληλο! Ποιό; Άραγε, δεν απαιτεί η κρισημότητα των περιστάσεων στα πλαίσια της Νέας Ταξης Πραγμάτων, να συστρατευθούμε παλαιό και νέο μαζί για να αποδυναμωθεί ο Οικουμενισμός, ώστε να αντιμετωπίσθεί η προώθηση της Νέας Τάξεως πραγμάτων στο θρησκευτικό επίπεδο; Τί σας εμποδίζει εσάς με το παλαιό να κάνετε ότι δεν έκανε το νέο ημερολόγιο; Η αίρεσις τότε ήταν ο Αρειανισμός ενώ τώρα είναι ο Οικουμενισμός! Τότε αίρεσις < παναίρεσις τώρα, διότι συγκεφαλαιώνει πολλές αιρέσεις, επομένως, τα πράγματα είναι πιο σοβαρά. Τότε και τώρα υπήρχαν και υπάρχουν ορθόδοξοι. Τότε και τώρα κακοπροαίρετοι και καλοπροαίρετοι μπερδεμένοι. Ανόμιοι και όμοιοι τότε όπως οικουμενιστές σήμερα. Ομοιουσιανοί τότε, κοινωνοί των οικουμενιστών τώρα. Οι ομοιουσιανοί τότε φεύγοντας από τον Αρειανισμό τον αποδυνάμωσαν, οι καλοπροαίρετοι νεοημερολογίτες τώρα, μολονότι δεν είναι αιρετικοί διότι διέκοψαν κοινωνία με την αίρεση και όσοι ακόμη δεν έκαναν αποτείχιση αλλά έχουν καλή προαίρεση πρέπει να αποδυναμώσουν τον οικουμενισμό, αφού όμως εσείς πρώτα δράξετε την ευκαιρία δημιουργώντας εκκλησιολογικά τις προϋποθέσεις εκείνες ώστε να αξιοποιείσετε την αδύνατη σύμπραξη των αντιοικουμενιστών του νέου ημερολογίου με τους οικουμενιστές. Χρειάζεται όμως να οργανωθείτε συνοδικά όλοι μαζί και βέβαια και ΄με όσους εκ του νεεόυ το θέλουν για να υπάρχει συνοδική καταδίκη Τους. Το ζητά ο Θεός όλοι μαζί να βοηθήσουμε όσους καλοπροαίρετους δεν έχουν ακόμη την τόλμη να βγουν στην μάχη δίνοντάς τους όχι ψεύτικες ελπίδες για κάτι που θα αποτύχει αλλά για κάτι ρηξικέλευθο μεν όχι όμως και ανέφικτο. “ Στῶμεν καλῶς·  στῶμεν μετὰ φόβου”, ή θα αγωνισθούμε τώρα ή χάσαμε πλέον την αγία μας  πίστη και πάθαμε αυτό που ποτέ δεν θέλησε να πάθει ποτέ αιώνες τώρα το ευσεβές γένος μας! Είναι, λοιπόν, κοινό μας χρέος απέναντι στην αγία μας Ορθοδοξία, απέναντι στους  αγώνες και αίματα αγίων αιώνων πλέον να κρατήσουμε την ορθόδοξη πίστη. Αν δεν θέλουμε να είμαστε επιλήσμονες της Ορθόδοξης Παρακαταθήκης μας ας μην περιοριζόμαστε να την κρατούμε σε τίτλους περιοδικών, σε λιτανείες και τυπικά. Αλλά ας ξυπνήσουμε την κοιμωμένη συνείδησή μας με τον ευσεβή και φιλόθεο λογισμό και ας συστρατευθούμε στον αγώνα για τα άγια και ιερά της φυλής μας.