Το έργο Great Sea Interconnector (GSI), που αφορά την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου και σε δεύτερη φάση με το Ισραήλ, έχει περάσει σε μια νέα φάση. Όχι απλώς τεχνική ή χρηματοδοτική, αλλά πολιτικά τεταμένη και γεμάτη αβεβαιότητες, με σαφείς ενδείξεις ρήξης στις σχέσεις Αθήνας – Λευκωσίας.

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία μπαίνει στο παιχνίδι

Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, ανακοίνωσε ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) ξεκίνησε ποινική διερεύνηση για ενδεχόμενα αδικήματα που σχετίζονται με το έργο. Αν και δεν αναφέρθηκαν ονόματα ή συγκεκριμένες πράξεις, η δήλωση ήταν σαφής: το έργο είναι στρατηγικής σημασίας και η βιωσιμότητά του εξαρτάται από την τήρηση των δεσμεύσεων του ΑΔΜΗΕ.

Ο Χριστοδουλίδης προσπάθησε να μετριάσει το ύφος, λέγοντας πως «δεν υπάρχουν διαφορές με την ελληνική κυβέρνηση», αλλά υπάρχουν υποχρεώσεις που πρέπει να τηρηθούν.

Αντίδραση από την Αθήνα και η «βόμβα» Κεραυνού

Από την πλευρά της Αθήνας, κυβερνητικές πηγές ανέφεραν ότι δεν έχει υπάρξει καμία επίσημη ενημέρωση από την EPPO και ότι θα ζητηθεί περαιτέρω πληροφόρηση από την Κυπριακή Δημοκρατία.

Την ίδια στιγμή, ο Κύπριος Υπουργός Οικονομικών, Μάκης Κεραυνός, σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή Κύπρου», άφησε να εννοηθεί πως δεν θα εγκρίνει την εκταμίευση των €25 εκατομμυρίων προς τον ΑΔΜΗΕ για το 2025, όπως προβλέπει το πλαίσιο συμφωνίας του 2024. Επικαλέστηκε δύο μελέτες από ανεξάρτητους οργανισμούς που, όπως είπε, κρίνουν το έργο μη βιώσιμο.

Η φράση του ότι «η πληρωμή δεν είναι απλή υπόθεση» και ότι «χρειάζεται πρώτα η διασφάλιση σοβαρών παραμέτρων», πυροδότησε την κρίση.

Η ελληνική αντίδραση και το γεωπολιτικό βάθος

Η ελληνική πλευρά αντέδρασε άμεσα. Ο Κωστής Χατζηδάκης, Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, δήλωσε πως «η δέσμευση της Ελλάδας είναι δεδομένη» και ότι «η Κύπρος πρέπει να ξεκαθαρίσει τη στάση της», τονίζοντας πως το έργο είναι ευρωπαϊκή προτεραιότητα και όχι εθνικό σχέδιο της Ελλάδας.

Ο Υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, έστειλε σαφές μήνυμα στην Τουρκία, λέγοντας πως «αν υπάρξει βούληση παρεμπόδισης από τρίτη χώρα, θα υπάρξουν συνέπειες». Παράλληλα, διαβεβαίωσε ότι οι έρευνες ολοκληρώθηκαν σύμφωνα με τον σχεδιασμό και ότι η πόντιση του καλωδίου θα συνεχιστεί, καθώς αφορά κυρίως την Κύπρο και την ενεργειακή της απομόνωση.

Η κρίση εμπιστοσύνης και το ρυθμιστικό πλαίσιο

Η κρίση δεν είναι τυχαία. Εδώ και μήνες, η Λευκωσία δυσκολεύεται να αποφασίσει αν θα καταβάλει στον ΑΔΜΗΕ €25 εκατομμύρια ετησίως για την πενταετία 2025–2029, όπως προβλέπει η ΡΑΕΚ και το πλαίσιο συμφωνίας του 2024. Η απόφαση της ΡΑΕΚ δεν συνδέει την εκταμίευση με την τεχνική πρόοδο, αλλά με ρυθμιστική υποχρέωση.

Ο Μάκης Κεραυνός, με τις δηλώσεις του, αμφισβήτησε ανοιχτά αυτή τη λογική, χωρίς να δώσει στη δημοσιότητα τις μελέτες που επικαλέστηκε. Πληροφορίες αναφέρουν ότι πρόκειται για αμερικανικό συμβουλευτικό οίκο, που προειδοποιεί κατά της συμμετοχής της Κύπρου στο μετοχικό κεφάλαιο του ΑΔΜΗΕ.

Το ερώτημα παραμένει: πώς συνδέονται οι μελέτες με την πληρωμή του 2025, η οποία προκύπτει από ρυθμιστική απόφαση και διακρατική συμφωνία;

Η ευρωπαϊκή στήριξη και οι τουρκικές παρεμβολές

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χρηματοδοτήσει με €657 εκατομμύρια το έργο μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF). Το υποθαλάσσιο τμήμα Κύπρος–Κρήτη, μήκους 898 χιλιομέτρων, έχει ανατεθεί στη γαλλική Nexans, ενώ ο ΑΔΜΗΕ έχει αναλάβει την υλοποίηση μέσω ειδικού φορέα.

Η Τουρκία έχει επιχειρήσει να παρεμποδίσει τις εργασίες, προκαλώντας προσωρινές αναστολές και αναπροσαρμογές. Ωστόσο, οι έρευνες ολοκληρώθηκαν, και η Αθήνα διαμηνύει ότι η Τουρκία δεν μπορεί να ακυρώσει μονομερώς ένα ευρωπαϊκό έργο.

Η παρέμβαση της EPPO και η στάση της Λευκωσίας

Η ποινική έρευνα της EPPO ενδέχεται να αφορά διαγωνιστικές διαδικασίες, κακοδιαχείριση κονδυλίων ή διαφθορά, όπως συνέβη στο έργο LNG στο Βασιλικό. Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι «δεν θα επιτρέψει καμία σκιά», δείχνοντας πρόθεση για θεσμική διαφάνεια, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει προσωρινές καθυστερήσεις.

Οι «δύο μελέτες» και η ανάγκη θεσμικής προσέγγισης

Οι μελέτες που επικαλέστηκε ο Κεραυνός δεν έχουν δημοσιοποιηθεί, ενώ δεν σχετίζονται με την εκταμίευση του ρυθμιστικού ποσού. Αν η κυπριακή κυβέρνηση θεωρεί ότι η απόφαση της ΡΑΕΚ είναι προβληματική, οφείλει να την αναθεωρήσει θεσμικά, όχι με πολιτική άρνηση πληρωμής.

Οι υποχρεώσεις του ΑΔΜΗΕ και η πρόοδος του έργου

Από το 2024, ο ΑΔΜΗΕ έχει δημιουργήσει ειδική εταιρεία για την υλοποίηση του έργου. Η Ελλάδα έχει θεσμοθετήσει ρυθμίσεις που λαμβάνουν υπόψη το γεωπολιτικό ρίσκο, ενώ και η κυπριακή ΡΑΕΚ έχει εγκρίνει την ανάκτηση κόστους από το 2025.

Η γαλλική Nexans έχει ήδη προχωρήσει σημαντικά την κατασκευή, ενώ υπήρξε περίοδος προσωρινής αναστολής πληρωμών από τον ΑΔΜΗΕ, λόγω αβεβαιότητας. Όλα αυτά δείχνουν πόσο εύθραυστο είναι το τεχνικό μέρος του έργου, όταν λείπει η πολιτική σαφήνεια.

Η ρήξη στις σχέσεις Αθήνας – Λευκωσίας

Οι δηλώσεις Κεραυνού προκάλεσαν έντονη αντίδραση στην Αθήνα. Η απαίτηση Χατζηδάκη για ξεκάθαρη στάση από τη Λευκωσία δεν είναι απλώς ρητορική. Η Ελλάδα δείχνει αλληλεγγύη στην Κύπρο, αλλά δεν ανέχεται πολιτικούς ακροβατισμούς που εκθέτουν την αξιοπιστία του έργου και φορτώνουν το κόστος στον Έλληνα φορολογούμενο.

Ο Χριστοδουλίδης προσπάθησε να αποσυμπιέσει την κατάσταση, αλλά το κλίμα παραμένει βαρύ, όσο εκκρεμεί η πολιτική έγκριση της πρώτης δόσης των €25 εκατομμυρίων.

Η Ευρώπη πληρώνει, εμείς τσακωνόμαστε

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει χαρακτηρίσει το έργο ως PCI, δηλαδή στρατηγικά αναγκαίο για την εσωτερική αγορά ενέργειας και την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Με απλά λόγια, η Ευρώπη έχει βάλει πλάτη και περιμένει συνέπεια από Ελλάδα και Κύπρο.

Δεν γίνεται χωρίς την Κύπρο

Ο δημόσιος διάλογος στην Κύπρο συγχέει δύο διαφορετικά ζητήματα:

• Τη βιωσιμότητα της συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο του φορέα υλοποίησης.
• Την τήρηση των ρυθμιστικών αποφάσεων για την ανάκτηση κόστους.

Ο Μάκης Κεραυνός φαίνεται να συγχέει τα δύο, επικαλούμενος μελέτες επενδυτικής βιωσιμότητας για να αιτιολογήσει την άρνηση τήρησης μιας συμφωνίας. Αν η Κύπρος θέλει να τροποποιήσει το πλαίσιο, οφείλει να το κάνει θεσμικά. Διαφορετικά, θέτει σε κίνδυνο τις σχέσεις εμπιστοσύνης με Ελλάδα και ΕΕ.

Τι πρέπει να γίνει άμεσα

• Να αποσαφηνιστεί αν οι μελέτες αφορούν τη μετοχική συμμετοχή ή το ρυθμιστικό σκέλος.
• Να υλοποιηθούν οι διοικητικές υποχρεώσεις του ΑΔΜΗΕ.
• Να υπάρξει κοινή στάση Ελλάδας – Κύπρου απέναντι στις τουρκικές παρεμβολές, με ενιαία φωνή προς Βρυξέλλες και Παρίσι.

Καθαρές απαντήσεις για ένα στρατηγικό έργο

Η Κύπρος καλείται να απαντήσει σε ένα απλό ερώτημα: Τηρεί όσα συμφώνησε για το 2025 ή τα ακυρώνει πολιτικά με επίκληση μελετών που αφορούν κάτι άλλο; Αν επιλέξει το δεύτερο, οφείλει να παρουσιάσει τεκμήρια και να επιδιώξει αναθεώρηση. Διαφορετικά, δημιουργείται ρήγμα χωρίς λόγο και χωρίς όφελος για τους Κύπριους καταναλωτές.

Η μπάλα είναι στο γήπεδο της Λευκωσίας. Μόνο με σαφήνεια, συνέπεια και συνεργασία, το GSI θα πάψει να είναι ένα έργο αβεβαιότητας και θα γίνει η ηλεκτρική γέφυρα που συνδέει την Κύπρο με την Ελλάδα και την Ευρώπη.