«Εξερράγη στρατιωτικόν κίνημα – Συνελήφθησαν πολιτικοί άνδρες», είναι ο τίτλος που έδινε η «Καθημερινή» σε ένα μικρό μεσόστηλο, το οποίο δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 21ης Απριλίου 1967. «Την 2.30 πρωινήν δύναμις τεθωρακισμένων κατέλαβεν το κέντρον των Αθηνών. Υπό τα έκπληκτα βλέμματα των ολίγων Αθηναίων, που εκυκλοφόρουν, την προκεχωρημένην αυτήν ώραν, τεθωρακισμένα απέκλεισαν τα Παλαιά Ανάκτορα, ενώ στρατιωτικαί δυνάμεις κατελάμβανον τον ΟΤΕ, τους ραδιοφωνικούς θαλάμους του ΕΙΡ, εις το Ζάππειον και τα υπουργεία», συνέχιζε. Ταυτόχρονα, η εκδότρια της «Καθημερινής», Ελένη Γ. Βλάχου, βρισκόταν στο γραφείο της –στα τότε κεντρικά της εφημερίδας στην οδό Σωκράτους– και από το παράθυρό της έβλεπε τα άρματα στους δρόμους της Αθήνας.
Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967, η Ελλάδα ξυπνούσε σε μια νέα πραγματικότητα: η δημοκρατία έχει καταλυθεί, το Σύνταγμα έχει ανασταλεί και μια ομάδα αξιωματικών του στρατού, με επικεφαλής τους συνταγματάρχες Γεώργιο Παπαδόπουλο και Νικόλαο Μακαρέζο και τον ταξίαρχο Στυλιανό Παττακό, έχει καταλάβει την εξουσία. Ενα πραξικόπημα που αιφνιδίασε σχεδόν τους πάντες και έμελλε να οδηγήσει τη χώρα σε μια επταετή δικτατορία με βαρύ κόστος για τη δημοκρατία και την κοινωνία.
Η τουρκική αντιπολίτευση κατηγορεί την ΕΕ: Στηρίζετε μια κυβέρνηση χούντας
Η αστάθεια, η δυσπιστία απέναντι στο Παλάτι και η ενίσχυση του ρόλου του Ανδρέα Παπανδρέου πολλαπλασίασαν τους φόβους της συντηρητικής ελίτ και των παρασκηνιακών κέντρων εξουσίας.
Η δικτατορία των συνταγματαρχών δεν ήρθε, όμως, από το πουθενά. Ηταν το αποκορύφωμα μιας βαθιάς θεσμικής και πολιτικής κρίσης που είχε τις ρίζες της στο μεταπολεμικό ελληνικό κράτος, τον Ψυχρό Πόλεμο και τις χρόνιες αντιθέσεις ανάμεσα στη δημοκρατική νομιμότητα και στο «βαθύ κράτος» των ενόπλων δυνάμεων, της ΚΥΠ και του Παλατιού. Μετά τη νίκη της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές του 1964 και τα δραματικά γεγονότα του Ιουλίου του 1965 –που έμειναν γνωστά ως «Αποστασία»– η Ελλάδα μπήκε σε ένα συνεχές πολιτικό αδιέξοδο. Η αστάθεια, η δυσπιστία απέναντι στο Παλάτι και η ενίσχυση του ρόλου του ανερχόμενου Ανδρέα Παπανδρέου πολλαπλασίασαν τους φόβους της συντηρητικής ελίτ και των παρασκηνιακών κέντρων εξουσίας.
Στην πραγματικότητα, η τριανδρία Παπαδόπουλου, Μακαρέζου και Παττακού δεν ήταν οι μόνοι που προετοίμαζαν πραξικόπημα. Παρόμοια σχέδια εκτροπής είχαν ήδη καταστρωθεί από στρατηγούς με τη στήριξη κύκλων του Παλατιού. Η προσμονή για αναβολή των εκλογών του Μαΐου του 1967 και επιβολή προσωρινής «νόμιμης» δικτατορίας από ανώτατους αξιωματικούς ήταν διάχυτη. Ομως, οι στρατηγοί δίσταζαν. Αυτή η αναποφασιστικότητα άφησε χώρο στην πιο αποφασιστική, όσο και αδίστακτη, ομάδα των «τεχνικών» της συνωμοσίας.
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος βρέθηκε προ τετελεσμένων και παρά τις αρχικές επιφυλάξεις όρκισε τη νέα κυβέρνηση.
Ο Παπαδόπουλος, λόγω της θητείας του στην ΚΥΠ και των σχέσεών του με τον αμερικανικό μηχανισμό πληροφοριών, είχε τη γνώση και τις διασυνδέσεις για να οργανώσει την επιχείρηση με συνωμοτικό επαγγελματισμό. Ο Παττακός, ελέγχοντας τις μονάδες τεθωρακισμένων στου Γουδή, ήταν ο εκτελεστής, ενώ ο Μακαρέζος, από θέσεις-κλειδιά, καλλιεργούσε το κλίμα φόβου και αβεβαιότητας για να δικαιολογηθεί μια «έκτακτη λύση». Λέγεται ότι είχαν προειδοποιήσει πολιτικούς και υπουργούς αναφέροντας ξεκάθαρα: «Αν δεν κινηθείτε εσείς, θα κάνουμε κάτι μόνοι μας». Και το έκαναν.
Με πρόσχημα τον κίνδυνο κομμουνιστικής ανατροπής και την «απειλή» που υποτίθεται ότι συνιστούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, η χούντα προχώρησε σε μαζικές συλλήψεις και λογοκρισία, στην κήρυξη στρατιωτικού νόμου και στην κατάλυση κάθε δημοκρατικού θεσμού. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος βρέθηκε προ τετελεσμένων και, παρά τις αρχικές του επιφυλάξεις, όρκισε τη νέα κυβέρνηση, νομιμοποιώντας την, τρόπον τινά.
Η υποστήριξη που τελικά έλαβε το καθεστώς από τη στρατιωτική αμερικανική αποστολή ήταν σαφής.
Στο παρασκήνιο, η στάση των ΗΠΑ ήταν διφορούμενη. Ενώ η πρεσβεία στην Αθήνα και ο σταθμός της CIA γνώριζαν τις κινήσεις της τριανδρίας, η Ουάσιγκτον δεν έδωσε άμεσα «πράσινο φως». Αντίθετα, επέλεξε στάση αναμονής. Το «πορτοκαλί φως» που έλαβαν οι συνωμότες από ορισμένα αμερικανικά στελέχη θεωρήθηκε αρκετό. Οι προσωπικές επαφές του Παπαδόπουλου με Ελληνοαμερικανούς πράκτορες –ανθρώπους με κοινές, ακραία αντικομμουνιστικές πεποιθήσεις– ήταν κρίσιμες, αλλά ποτέ δεν καταγράφηκαν επισήμως. Η υποστήριξη που τελικά έλαβε το καθεστώς από τη στρατιωτική αμερικανική αποστολή ήταν σαφής, με αποκορύφωμα τη δήλωση του σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, Τζακ Μόρι, όταν διάβασε τον χαρακτηρισμό της δικτατορίας ως «βιασμού της Δημοκρατίας»: «Καλά, πώς μπορείς να βιάσεις μια πόρνη;»
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 ήταν μια μαύρη σελίδα για την Ελλάδα, που οδήγησε σε διώξεις, εξορίες, βασανιστήρια και τελικά στην εθνική τραγωδία της Κύπρου. Οι πρωταίτιοι της χούντας καταδικάστηκαν το 1975 και η χώρα πέρασε σε μια νέα φάση δημοκρατικής ομαλότητας με την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι, στις 24 Ιουλίου 1974.
