Ήταν κάτι που οι περισσότερο το είχαν υποπτευτεί. Οι Ταλιμπάν βρέθηκαν να καταλαμβάνουν στην εξουσία στην Καμπούλ νωρίτερα από τη στιγμή που ίδιοι υπολόγιζαν και σχεδίαζαν. Κάτι που εκτός των άλλων εξηγεί και την ιδιότυπη χαοτική συνθήκη στην αρχή με τους Ταλιμπάν να έχουν την εξουσία σε μια χώρα χωρίς κυβέρνηση και χωρίς οργανωμένες δυνάμεις ασφαλείας, στρατιωτικές και αστυνομικές.

Τώρα η υποψία αυτή επιβεβαιώνεται και επίσημα με βάση τα όσα αποκάλυψε στους Financial Times ο Ζαλμάι Χαλιλζάντ, εδώ και χρόνια ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν και άνθρωπος που διαπραγματεύτηκε και υπέγραψε τη συμφωνία των ΗΠΑ με τους Ταλιμπάν τον Φεβρουάριο του 2020, συμφωνία που διαμόρφωσε και τον οδικό χάρτη της αμερικανικής αποχώρησης, που με τη σειρά της επικυρώθηκε όταν ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε την απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης για πλήρη αποχώρηση πριν τις 11 Σεπτεμβρίου.

Η συμφωνία στη Ντόχα που δεν υλοποιήθηκε

Σύμφωνα με αυτά που αποκάλυψε ο Χαλιλζάντ υπήρχε διαπραγμάτευση και καταρχήν συμφωνία με τους Ταλιμπάν να μην μπουν στην Καμπούλ όταν θα έφταναν σε αυτή, αλλά να μείνουν στα περίχωρα μέχρις ότου ολοκληρωνόταν η πολιτική διαπραγμάτευση για μια νέα κυβέρνηση με συμμετοχή όλων των πλευρών και προφανώς των Ταλιμπάν.

Θυμίζουμε ότι όλο το προηγούμενο διάστημα είχε γίνει σαφές ότι οι Ταλιμπάν είχαν καταφέρει να ελέγξουν μεγάλο μέρος της χώρας. Αυτό έγινε με μια τακτική που εφαρμόστηκε επαρχία την επαρχία και η οποία στηριζόταν σε συμφωνίες σε τοπικό επίπεδο με αξιωματούχους και ιδίως τις αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις, με τις οποίες οι Ταλιμπάν έπαιρναν τον έλεγχο περιοχών και σε αντάλλαγμα επέτρεπαν στις κυβερνητικές δυνάμεις να αποχωρήσουν με ασφάλεια (συχνά αφού πρώτα παρέδιδαν τον αμερικανικής συνήθως παραγωγής οπλισμό τους).

Αυτή η κίνηση επεκτάθηκε και στις μεγάλες πόλεις και είχε μείνει ουσιαστικά μόνο η Καμπούλ, όπου βρισκόταν η κυβέρνηση του Ασράφ Γάνι, μεγάλο μέρος των Αφγανικών ενόπλων δυνάμεων και βεβαίως στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ και άλλων χωρών, κυρίως στο αεροδρόμιο της Καμπούλ για να μπορέσουν να εγγυηθούν τη σταδιακή απομάκρυνση ξένων υπηκόων αλλά και Αφγανών συνεργατών στους οποίους είχαν χορηγηθεί οι σχετικές εγκρίσεις για να φύγουν από τη χώρα.

Όλοι ανέμεναν ότι στην Καμπούλ θα διαμορφωνόταν ένα σημείο ισορροπίας, καθώς η κυβέρνηση μπορούσε να στηρίζεται και σε σημαντικό αριθμό ένστολου προσωπικού, και άρα θα γινόταν η διαπραγμάτευση για μια ομαλή μετάβαση στη νέα κατάσταση (αν και όλοι καταλάβαιναν ότι με βάση τον πραγματικό συσχετισμό τον κύριο λόγο θα τον είχαν οι Ταλιμπάν).

Σε αυτό το πλαίσιο οι ΗΠΑ, όπως αποκάλυψε ο Χαλιλζάντ είχαν διαπραγματευτεί με τους Ταλιμπάν στη Ντόχα (όπου βρισκόταν η διαπραγματευτική τους ομάδα) μια συμφωνία σύμφωνα με την οποία οι Ταλιμπάν θα έμεναν στα όρια της Καμπούλ και θα άφηναν μια περίοδο χάριτος δύο εβδομάδων, έως ότου η πολιτική διαπραγμάτευση στη Ντόχα θα διαμόρφωνε τους όρους μιας νέας κυβέρνησης. Βασικός όρος που είχαν θέσει οι Ταλιμπάν ήταν η παραίτηση του Γάνι και η δέσμευση ότι δεν θα ήταν τμήμα της νέας κυβέρνησης. Σε αυτό το πλαίσιο στις 12 Αυγούστου ο αμερικανός ειδικός απεσταλμένος συζήτησε το σχέδιο με την Αφγανική κυβέρνηση και δύο μέρες μετά είχε μια συμφωνία και με τους Ταλιμπάν που από τις 13 Αυγούστου περικύκλωναν την Καμπούλ.

Η φυγή του Γάνι και η κατάρρευση του αφγανικού κρατικού μηχανισμού

Όμως τα σχέδια των ΗΠΑ – και τους υπολογισμούς των Ταλιμπάν – ανέτρεψε η φυγή του πρώην προέδρου Ασράφ Γάνι. Η είδηση ότι ο Αφγανός πρόεδρος είχε εγκαταλείψει τη χώρα είχε ως αποτέλεσμα μια ταχεία κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού. Ο Γάνι, που εμφανίστηκε στις 18 Αυγούστου στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με ένα βίντεο στο facebook υποστήριξε ότι εγκατέλειψε τη χώρα γιατί η ζωή του ήταν σε κίνδυνο και ήθελε να αποτρέψει αιματοχυσία. Ούτως ή άλλως ο Γάνι ήταν εμφανώς δυσαρεστημένος εξαρχής με τη συμφωνία του 2020 ανάμεσα στους Ταλιμπάν και τις ΗΠΑ και την οποία είχε υπογράψει ο Ρεπουμπλικάνος Χαλιλζάντ που είχε διατελέσει πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και τον οποίο διατήρησε στη θέση του ειδικού απεσταλμένου και ο Τζο Μπάιντεν (που είχε κάνει κριτική στη συμφωνία του 2020).

Οι Ταλιμπάν βλέπουν μια ευκαιρία και την αρπάζουν

Η αποδιάρθρωση των δυνάμεων ασφαλείας του Αφγανιστάν στην Καμπούλ διαμόρφωσε ένα κενό ασφάλειας στην αφγανική πρωτεύουσα. Οι Ταλιμπάν ρώτησα τους Αμερικανούς εάν θα αναλάβουν την ευθύνη της ασφάλειας της Καμπούλ, όμως οι ΗΠΑ είχαν αποφασίσει ότι κυρίως θα αναλάμβαναν την ευθύνη για την ασφάλεια του αεροδρομίου για να μπορέσουν να εγγυηθούν την ασφαλή εκκένωση των ξένων υπηκόων και των Αφγανών συνεργατών. Αυτό σήμαινε ότι οι Ταλιμπάν μπορούσαν να μπουν στην πρωτεύουσα και να την καταλάβουν, μαζί με τα κυβερνητικά κτίρια όπως το προεδρικό μέγαρο και πρακτικά να βρεθούν να έχουν την εξουσία στα χέρια τους. Δείχνοντας τελικά πόσο ισχνό ήταν το αποτέλεσμα μιας εικοσαετούς προσπάθειας για να διαμορφωθούν επαρκείς κρατικές δομές στο Αφγανιστάν και διαψεύδοντας τη ρητορική του “nation building” που συνόδευσε τα μεγάλα ποσά που ξοδεύτηκαν σε αυτή την κατεύθυνση.