Σύμφωνα με τον σπουδαίο Έλληνα λαογράφο Νικόλαο Πολίτη, οι Νεράιδες, όπως καταδεικνύει το όνομά τους, που παράγεται από τη λέξη «νερό», ήταν οι θεότητες του υγρού στοιχείου. Κατοικούσαν στα δάση και στα ρυάκια και εν γένει, στα υγρά μέρη, όπως και οι Νύμφες κατά την αρχαιότητα, για τις οποίες πίστευαν ότι ζούσαν στα άλση και στις κρήνες και στα νερά των ποταμών.

Για στέγη τους είχαν τα νοτισμένα σπήλαια, τα λεγόμενα Νεραϊδόσπηλα. Η δοξασία αυτή, διατηρημένη από τους αρχαίους χρόνους ακόμη, αποδεικνύει ότι η λατρεία των Νυμφών ανήκε στις πρώτες περιόδους της ελληνικής θρησκείας, διότι σε όλους τους λαούς, οι θεοί λατρεύονταν αρχικά μέσα στη μήτρα της γης, την αγκάλη των σπηλαίων ή στις ψηλές κορυφές των βουνών και των λόφων.

Ο Βρετανός περιηγητής Robert Pashley, στο βιβλίο του «Travels in Crete», εξέφραζε την υπόθεση ότι την εντός σπηλαίων λατρεία των Νυμφών αντικατέστησε η λατρεία της Παναγίας, όπως είχε συμβεί με τη Μονή της Θεοτόκου της Σπηλιώτισσας, στο Χουδέτσι της Κρήτης. Άλλωστε, σπήλαια τροποποιημένα σε παρεκκλήσια συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, καθώς η Χριστιανική θρησκεία προσπαθούσε να εκριζώσει κάθε πολυθεϊστικό απομεινάρι και να το αντικαταστήσει με χριστιανικό.

Επίσης, κατοικίες των Νεράιδων θεωρούνταν και τα όρη, οι έρημοι τόποι, τα απρόσιτα φαράγγια και γενικώς, τα μέρη εκείνα όπου συνέβαιναν παράδοξα φαινόμενα. Σύμφωνα με τον θεατρικό συγγραφέα, δημοσιογράφο και ιστοριοδίφη Μιχαήλ Χουρμούζη, «ο Νεραϊδόσπηλιος βρίσκεται στο κρητικό φαράγγι Αστρακών του Νομού Ηρακλείου. Εξέρχεται από μέσα του πολύ νερό, καθαρό και παγωμένο. Οι χωρικοί μυθολογούν ότι μέσα του κατοικούν Νεράιδες. Όταν τα νερά του εξέρχονται θολά, πράγμα που συμβαίνει μονάχα έπειτα από ραγδαία βροχή, τότε λούζονται οι Νεράιδες. Μάλιστα, κάθε περίπου δέκα χρόνια στερεύει λίγο και κατόπιν, ρέουν από μέσα του, μαζί με το δροσερό νερό, πορτοκάλια με τα πορτοκαλόφυλλά τους».

Αλλά και οι αρχαίοι Ρωμαίοι πίστευαν ότι στο σπήλαιο Grotta di Nettuno κατοικούσαν Νεράιδες, όπου μέσα του χύνονταν τα νερά του Ανίωνος ποταμού, κάνοντας έναν παράξενο ήχο.

Οι Νεράιδες προτιμούσαν να κατοικούν ειδικά σε πηγές ιαματικών υδάτων, όπου, όσοι επιθυμούσαν να θεραπευθούν, προσέρχονταν με σιγή και με δέος, για να μην τους κλέψουν τη λαλιά τα μυθικά αυτά πλάσματα. Στο όρος Μπουρίνος, κοντά στην Κοζάνη, στη Μακεδονία, υπήρχε ένα άντρο και οι ντόπιοι πίστευαν ότι το γαλάζιο νερό, που το διέρρεε, πήγαζε από τους μαστούς των Νεράιδων και το νερό αυτό ήταν ιαματικό και θεράπευε κάθε νόσο. Για να το αποκτήσει κάποιος, έπρεπε να πάει στο άντρο, κρατώντας πράσινη λαμπάδα, να γεμίσει το αγγείο του με το νερό και αφού αφήσει ένα κομμάτι από το ρούχο του για αντίδωρο, να αναχωρήσει, χωρίς, όμως, να φοβηθεί τις φωνές και την ταραχή, που θα άκουγε και χωρίς να κοιτάξει πίσω του. Ειδάλλως, θα καταντούσε ανόητος και το νερό δε θα του παρείχε καμιά ωφέλεια.

Ομοίως, οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στις Νύμφες τη θεραπευτική ιδιότητα πολλών ιαματικών πηγών. Επίσης, στη Γαλλία, οι ορεσίβιοι κάτοικοι της Auvergne απέδιδαν την ιαματική ιδιότητα του περίφημου μεταλλικού νερού του Murat le Quaire στις Νεράιδες.

Ο χριστιανισμός, θέλοντας να καταστρέψει ίσως τη δεισιδαιμονία για τα μυθικά αυτά όντα, μετέτρεψε τις πηγές, που ήταν οι κατοικίες των Νεράιδων, σε αγιάσματα, αφιερωμένα στην Παναγία ή στους Αγίους Αναργύρους, αντικαθιστώντας με αυτόν τον τρόπο τις θεραπευτικές θεότητες των αρχαίων. Έτσι, το νερό της Κασταλίας πηγής θεωρήθηκε κατόπιν αγίασμα, όπως και το νερό της θαυμάσιας πηγής του Διονύσου στην Άνδρο. Τα ύδατα αυτά των Μαινήτων, που μεταβάλλονταν μια μονάχα μέρα του έτους σε οίνο, μετατράπηκαν κι αυτά σε αγίασμα, αφιερωμένο στη Θεοτόκο.

Οι Νεράιδες αποτελούσαν τα πλάσματα ενός άλλου κόσμου, παρόμοιου με των ανθρώπων, αλλά πολύ ανώτερου. Νυμφεύονταν και έπαιρναν συζύγους αρσενικά πνεύματα, που αποκαλούνταν Νεράιδοι. Η ύπαρξη των αρσενικών αυτών όντων, ως δοξασία, άγνωστη κατά την αρχαιότητα, φαίνεται ότι προήλθε από σύγχυση των μυθολογημάτων περί Σατύρων και Νυμφών, καθώς στην αρχαία ελληνική μυθολογία υπήρχε στενή σχέση μεταξύ των θεοτήτων αυτών.

Σε σχετική δοξασία αναφερόταν και η επόμενη κρητική διήγηση, που είχε δημοσιευθεί και μεταφραστεί από τον Άγγλο περιηγητή Robert Pashley, κατά την οποία ένας Κρητικός εξιστορούσε:

Οι Νεράιδες νοούνταν ωραιότατες, βαθύκολπες, με στήθος πλούσιο και μάτια αμυγδαλωτά. Στους ώμους τους κυμάτιζαν μαύρα μαλλιά και φάνταζαν ανυπέρβλητες μέσα στα λιτά τους λευκά φορέματα. Η λέξη Νεράιδα ήταν συνώνυμο της ομορφιάς και για τους αρχαίους Έλληνες, όπου η λέξη «Νύμφη» χρησιμοποιούνταν για να προσφωνηθεί μια γυναίκα ως πεντάμορφη. Το ίδιο ακριβώς ίσχυε και στην ινδική, αλλά και στη φραγκική μυθολογία.

Σε πολλές παραδόσεις, οι Νεράιδες παριστάνονταν ως πλάσματα απαράμιλλης ωραιότητας, αλλά είχαν πόδια τράγου ή όνου. Προφανώς, αυτή η πρόληψη για τις ονοσκελείς ή τραγοπόδαρες Νεράιδες πλάστηκε κατά τον Μεσαίωνα, επηρεασμένη από τις σκοτεινές ιδέες περί του Διαβόλου. Πολύ συχνά, λοιπόν, θεωρούνταν κακοποιά και κακόβουλα δαιμόνια.

Κατά τον 15ο αιώνα, ο Μάγιστρος Ιωάννης Καναβούτσης είχε εκπονήσει ένα σύγγραμμα σχετικά με τις Νύμφες, που απευθυνόταν στον Αφέντη του Αίνου και της Σαμοθράκης, μέρη με πλούσια λαογραφία και βαθιά πίστη στα απόκοσμα πλάσματα των νερών. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η Νύμφη ήταν ένα δαιμόνιο, που είχε μεταμορφωθεί σε γυναίκα. Πίστευε ότι κατά την πλάνη των Ελλήνων, οι Νύμφες ήταν πολλές και διαφορετικές, όπως οι Ορεστιάδες, που κατοικούσαν στα όρη, από όπου έλαβαν και το όνομά τους. Άλλες λέγονταν Νηρηίδες και κατοικούσαν στη θάλασσα και είχαν πάρει το όνομά τους από τον πατέρα τους, τον Νηρέα, που ήταν μια θαλάσσια θεότητα. Άλλες, πάλι, ονομάζονταν Υδριάδες και ζούσαν στα φρεάτια των πηγαδιών, στις κρήνες, στις λίμνες και στους ποταμούς και όπου αλλού έρεε νερό. Όλες αυτές μαζί και πολλές ακόμα, καλούνταν καθολικά Νύμφες…»

Στη γειτονική Αλβανία, οι Νεράιδες ονομάζονταν αλλιώς «καλές κυράδες» ή «καλές αρχόντισσες» ή απλώς «κυράδες», επειδή συχνά ευεργετούσαν τους ανθρώπους με κάθε είδους αγαθοεργίες. Το ίδιο συνέβαινε και στα χωριά των Πυρηναίων κατά τον Μεσαίωνα, όπου οι χωρικοί τις προσφωνούσαν «Bonnes Dames», δηλαδή «καλές κυρίες».

Συνεχίζεται…

Η είδηση δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΠΑΡΘΕΝΩΝ», στο τεύχος Νοεμβρίου 1871…