Πολλοί είναι οι ήρωες της ΕΟΚΑ που με περισσή αυτοθυσία σκοτώθηκαν κατά τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1955-’59 και τους οποίους τιμούμε κάθε χρόνο τη μνήμη τους. Υπάρχουν, όμως, και 14 ηρωομάρτυρες του αγώνα, τους οποίους οι περισσότεροι δε γνωρίζουμε και που πέθαναν στα βασανιστήρια των Βρετανών το 1955-’59.

1. Γεώργιος Νικολάου, 1930 – 12-13/11/1956
«Εφονεύθη εις το στρατόπεδον Ξερού υπό Άγγλων, κατόπιν βασανιστηρίων». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVI)

Γεννήθηκε στον Κάτω Πύργο και μετά το Δημοτικό εργαζόταν στη Λευκωσία. Μπήκε από τους πρώτους στην Ε.Ο.Κ.Α και ανέπτυξε πλούσια δράση. Στις 27 Νοεμβρίου 1956 συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Λεύκας-Ξερού για ανάκριση. Υπεβλήθη σε πολλά βασανιστήρια. Του συνέθλιψαν τα γεννητικά όργανα, του προκάλεσαν κώφωση με έκρηξη, τον είχαν μέσα στη θάλασσα δεμένο με σχοινί, τον πότισαν πετρέλαιο με πριονίδια. Δεν άντεξε και πέθανε. Τότε έριξαν τη σορό του στο συρματόπλεγμα και τον πυροβόλησαν, λέγοντας ότι προσπάθησε να δραπετεύσει. Άφησε πίσω του σύζυγο και δυο παιδιά.

2. Ανδρέας Παναγιώτου, 1928 – 19/11/1956
«Συνελήφθη την 8/11/1956 και μεταφέρθη εις τα κρατητήρια Πλατρών, όπου απέθανε συνεπεία βασανιστηρίων». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVI)

Γεννήθηκε στον Πολύστυπο και μετά το Δημοτικό προσελήφθη ως εργάτης στο μεταλλείο Μιτσερού. Εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ.Α από την αρχή του Αγώνα και μετέτρεψε το σπίτι του σε αρχηγείο της περιοχής. Σε ένα κέρφιου συνελήφθη και μεταφέρθηκε στις «Πλάτρες» για ανάκριση. Εκεί υπέστη φοβερά βασανιστήρια. Μαύρισαν και καταμωλώπησαν το κορμί του. Είχε κακώσεις στα γόνατα, στους αγκώνες, στα δάκτυλα ποδιών και χεριών, στους μηρούς, στο στόμα και στα χείλη. Του έσπασαν 7 πλευρές και στο τέλος συνέτριψαν το κρανίο του με τη μέγγενη. Άφησε πίσω του τη σύζυγό του. Δεν είχε παιδιά.

3. Νίκος Γεωργίου, 17/10/1918 – 25/01/1957
«Απεβίωσεν την 25ην Ιανουαρίου 1957 εις τα κρατητήρια Πλατρών, συνεπεία βασανιστηρίων».ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομν. XIII)

Γεννήθηκε στο Παλαιχώρι και όταν τέλειωσε το Δημοτικό ήλθε στη Λευκωσία, όπου άνοιξε δικό του καθαριστήριο. Έγινε μέλος της Ο.Χ.Ε.Ν και της Π.Ε.Ο.Ν και μυήθηκε στην Ε.Ο.Κ.Α περί το τέλος του 1954. Μπήκε στις ομάδες κρούσεως της Λευκωσίας και πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις. Το 1956 καταζητήθηκε και κατέληξε στην αντάρτικη ομάδα της Πιτσιλιάς. Συνελήφθη, ύστερα από προδοσία του κρησφύγετου τους και μεταφέρθηκε στα ανακριτήρια Πλατρών. Εκεί υπέστη τρομερά βασανιστήρια. Στο τέλος, ενώ κειτόταν στο δάπεδο ημιαναίσθητος από τον πόνο, ένας Βρετανός στρατιώτης τον κλώτσησε στον κρόταφο και τον «άφησε στον τόπο».

4. Θεοδόσης Χατζηθεοδοσίου, 04/08/1923 – 18/12/1957
«Συνελήφθη εις Στύλλους υπό δυνάμων ασφαλείας και αφού εβασανίσθη, εφονεύθη». ΔΙΓΕΝΗΣ (XVIII)

Γεννήθηκε στους Στύλλους Αμμοχώστου. Όταν τέλειωσε το Δημοτικό εκπαιδευόταν για να γίνει φαρμακοποιός. Λόγω οικονομικών δυσκολιών δεν πήγε να σπουδάσει και έγινε γεωργός. Με την έναρξη του αγώνα μπήκε στην Ε.Ο.Κ.Α. Στο σπίτι του συνεδρίαζαν οι αντάρτες της περιοχής και φυλαγόταν ο πολυγράφος με τον οποίο τύπωναν τα φυλλάδια της Ε.Ο.Κ.Α. Στις 18 Οκτωβρίου 1957, ο ανακριτής Ντίαρ, επί κεφαλής αποσπάσματος, πήγε στο σπίτι του για έρευνα. Βρήκαν τον πολυγράφο και άρχισαν να τον βασανίζουν μέσα στο σπίτι του, ζητώντας πληροφορίες. Όσο σιωπούσε ο Θεοδόσης, τόσο αυξανόταν η ένταση των βασανιστηρίων, ώσπου τον σκότωσαν. Στη συνέχεια τον έσυραν στον δρόμο και τον πυροβόλησαν με το πρόσχημα ότι επιχείρησε να δραπετεύσει.

5. Στέλιος Τριταίος, 1930 – 17/06/1958
Γεννήθηκε στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας και όταν τέλειωσε το Δημοτικό βρήκε δουλειά στη Λευκωσία. Εντάχθηκε νωρίς στην Ε.Ο.Κ.Α και συνεργάστηκε με την αντάρτικη ομάδα της Τηλλυρίας. Ήταν επίσης σύνδεσμος της Τοπικής Ομάδας Ε.Ο.Κ.Α με τη Λευκωσία και διακινούσε τη σχετική αλληλογραφία.

Συνελήφθη, ύστερα από προδοσία και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Λεύκας-Ξερού για ανάκριση. Εκεί κτυπήθηκε πολύ βάναυσα για 17 μέρες. Βαριά τραυματισμένος στον θώρακα, όπου κτυπήθηκε με αλυσίδα, αφέθη ελεύθερος. Ήταν ζωντανός-νεκρός. Έκαμε αρκετά διαβήματα για να πάει σε γιατρό στο εξωτερικό, αλλά δεν του επετράπη. Στο τέλος του δόθηκε άδεια να πάει, αλλά μόνο στην Αγγλία. Πήγε, διαπιστώθηκε μεγάλο πρόβλημα στην καρδιά του, τον εγχείρησαν, αλλά δεν άντεξε και πέθανε. Άφησε πίσω του σύζυγο και δύο παιδιά.

6. Πλάτων Στυλιανού, 26/10/1922 – 04/08/1958
«Εφονεύθη την 4ην Αυγούστου 1958 υπό των Άγγλων, ενώ ετέλει υπό κράτησιν». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVII)

Γεννήθηκε στο Βουνί της επαρχίας Λεμεσού και μετά το Δημοτικό πήγε στη Λεμεσό. Εργαζόταν στην Κ.Ε.Ο. Μπήκε στην Ε.Ο.Κ.Α και δρούσε πολύ προσεκτικά.

Στις 24 Ιουλίου 1958 συνελήφθη από τους Βρετανούς και μεταφέρθηκε στα ανακριτήρια του Λανιτείου. Εκεί υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια: Του έβγαλαν τα νύχια, του ξερίζωσαν τα μουστάκια και τον ξυλοφόρτωσαν αλύπητα. Το χειρότερο απ’ όλα που ήταν και θανατηφόρο, ήταν το σιδερένο στεφάνι (μέγγενη) με το οποίο έσφιξαν το κεφάλι του μέχρι που συνέθλιψαν το κρανίο του.

7. Λουκάς Λουκά, 10/08/1941 – 03/10/1958
«Απεβίωσε εις Αμμόχωστον εκ ξυλοδαρμού υπό Άγγλων στρατιωτών». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XV)

Γεννήθηκε στην Αγία Νάπα και μετά το Δημοτικό φοιτούσε στο Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Έγινε μέλος των μαθητικών ομάδων της Ε.Ο.Κ.Α και ήταν πολύ δραστήριος. Συνελήφθη κατά το μεγάλο πογκρόμ χιλιάδων Βρετανών στρατιωτών εναντίον των Ε/Κ της Αμμοχώστου και ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου.

8. Παναγιώτης Χρυσοστόμου, 1921 – 03/10/1958
«Εφονεύθη υπό δυνάμεων ασφαλείας εις Βαρώσια». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVIII)

Γεννήθηκε στους Στύλλους Αμμοχώστου και μετοίκησε στην Αμμόχωστο. Ήταν υποδηματοποιός. Στις 3 Οκτωβρίου συνελήφθη από τον στρατό που έκαμε βιαιοπραγίες εναντίον των Ε/Κ κατοίκων της Αμμοχώστου και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο, όπου τον εβασάνισαν και τον ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου. Άφησε πίσω του σύζυγο και έξι παιδιά.

9. Νικόλας Γιάγκου, 1934 – 09/10/1958
«Συνελήφθη δι’ ανάκρισιν, εβασανίσθη και εφονεύθη κατά την διάρκειάν της, υπό δυνάμεων ασφαλείας». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XIV)

Γεννήθηκε στη Ζώδεια και έγινε γεωργός. Πολύ νωρίς μπήκε στην Ε.Ο.Κ.Α και έγινε ο πιο έμπιστος του Τομεάρχη του. Πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις εναντίον των Βρετανών. Συνελήφθη στις 7 Οκτωβρίου 1958 και εβασανίσθη στο στρατόπεδο Λεύκας-Ξερού μέχρι θανάτου. Τον έθαψαν οι δολοφόνοι του σε άγνωστο μέχρι σήμερα μέρος.

10. Χαράλαμπος Φιλιππίδης, 1939 – 11/10/1958
«Εφονεύθη υπό δυνάμεων ασφαλείας». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVIII)

Γεννήθηκε στις Αρόδες. Μετά το Δημοτικό πήγε Γυμνάσιο στην Πάφο και στη συνέχεια στην Τεχνική Σχολή Λέρου. Έγινε υδραυλικός. Από νωρίς μπήκε στην Ε.Ο.Κ.Α και εντάχθηκε στο «εκτελεστικό» Πάφου. Συνελήφθη από περίπολο Βρετανών και Τούρκων. Μεταφέρθηκε στο Κέντρου Επικουρικού Σώματος, όπου εβασανίσθη μέχρι θανάτου. Οι ανακριτές εξαφάνισαν τη σορό του και είπαν ότι εδραπέτευσε. Μέχρι σήμερα είναι άγνωστος ο τόπος ταφής του.

11. Σπύρος Χατζηγιακουμής, 1932 – 16/10/1958
«Συνελήφθη υπό δυνάμεων ασφαλείας εις Κεφαλόβρυσον Κυθραίας και παρεδόθη εις τους οικείους του νεκρός». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVIII)

Γεννήθηκε στην Κυθρέα και μετά το Δημοτικό έγινε γεωργοκτηνοτρόφος. Συνελήφθη στη διάρκεια κέρφιου και εβασανίσθη πάρα πολύ. Του τρύπησαν τα πόδια, τον «μαύρισαν» στο ξύλο και τέλος έβαλαν το κεφάλι του στη θανατηφόρο μέγγενη, και έσπασαν το κρανίο του. Άφησε πίσω του σύζυγο και τέσσερα παιδιά.

12. Πρόδρομος Ξενοφώντος, 1941 – 12/11/1958
«Απέθανεν συνεπεία φρικτών βασανιστηρίων». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XVI)

Γεννήθηκε στο Αγριδάκι και όταν τέλειωσε το Δημοτικό, έπιασε δουλειά. Έγινε χύτης. Στα 16 του μπήκε στην Ε.Ο.Κ.Α, απέκτησε την εμπιστοσύνη των ανωτέρων του και έγινε τροφοδότης της αντάρτικης ομάδας Κυπαρισσόβουνου. Συνελήφθη στη διάρκεια κέρφιου και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Ζέφυρου για ανάκριση. Εκεί βασανίστηκε ανηλεώς. Στο τέλος έσπασαν το κρανίο του σφίγγοντάς το στη μέγγενη. Τον πέταξαν νεκρό στα συρματοπλέγματα και τον πυροβόλησαν λέγοντας ότι προσπάθησε να δραπετεύσει.

13. Γεώργιος Χριστοφόρου, 30/11/1940 – 20/11/1958
«Εφονεύθη υπό δυνάμεων ασφαλείας εις τα κρατητήρια Κτήματος». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απoμ. XVIII)

Γεννήθηκε στην Έμπα. Μετά το Δημοτικό φοίτησε στο Γυμνάσιο Πάφου μέχρι τις πρώτες τάξεις. Έγινε ράπτης. Εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ.Α και κέρδισε την εμπιστοσύνη της Οργάνωσης. Έγινε αποθηκάριος του οπλισμού της ομάδας του χωριού του. Συνελήφθη σε κέρφιου και μεταφέρθηκε στα κρατητήρια της Πάφου για ανάκριση. Βασανίστηκε αλύπητα από τους ανακριτές του, μέχρι θανάτου.

14. Βασίλης Αλεξάνδρου, 1925 – 21/11/1958
«Συνελήφθη και οδηγήθη εις τα κρατητήρια Πύλας. Παρεδόθη εις τους οικείους του ασθενών και απεβίωσε την 21/11/1958». ΔΙΓΕΝΗΣ (Απομ. XIII)

Γεννήθηκε στο Λιμνάτι Λεμεσού. Μετά το Δημοτικό προσελήφθη ως πωλητής στο Συνεργατικό του χωριού του. Ήταν μέλος των τοπικών Εθνικοφρόνων Σωματείων. Με την έναρξη του Αγώνα μπήκε στην Ε.Ο.Κ.Α και ανέπτυξε αξιόλογη δράση. Έγινε σύνδεσμος και τροφοδότης των ανταρτών Φασούλας-Παραμύθας. Συνελήφθη και κλείστηκε στα κρατητήρια Πύλας. Απελύθη, αλλά συνελήφθη ξανά και μεταφέρθηκε στο ανακριτήριο του Λανιτείου Γυμνασίου, όπου υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Απ’ εδώ μεταφέρθηκε στα κρατητήρια Πολεμίου όπου υπέστη φοβερές κακοποιήσεις και ξυλοδαρμούς. Η υγεία του εκλονίσθη σοβαρά και τον απέλυσαν. Πέθανε σε τρεις μέρες.

Αντιμέτωποι από τα κτηνώδη βασανιστήρια, οι Αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α παρέμειναν άκαμπτοι και αλύγιστοι. Το υψηλό ηθικό όλων όσων αγωνίστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας μας απέναντι από τους Άγγλους δυνάστες και για την Ένωση με την Ελλάδα, ήταν τέτοιο που έδιναν οι ίδιοι κουράγιο στους δικούς τους ανθρώπους. Με λόγο γεμάτο από εθνικό παλμό και πατριωτισμό, έδιναν θάρρος στους οικείους τους να συνεχίσουν τον Αγώνα για Απελευθέρωση. Αγωνιστές με ιδανικά και ακλόνητη πίστη, αντιστάθηκαν ηρωικά απέναντι στον εχθρό και πάλεψαν μέχρι τέλους, θυσιάζοντας ακόμα και τη ζωή τους, για να έχουμε εμείς σήμερα όλα αυτά που έχουμε, για αυτό και είμαστε περήφανοι απόγονοί τους!

Της Ζαφείρως Κάστανου