Στην καρδιά του Νοτίου Καυκάσου, ο πυρηνικός σταθμός Μετσαμόρ της Αρμενίας στέκει σαν φάντασμα του παρελθόντος, μια σοβιετικής κατασκευής «ωρολογιακή βόμβα» που απειλεί να πυροδοτήσει μια καταστροφή ικανή να μολύνει ολόκληρη την Ευρώπη. Χαρακτηρισμένος ως «Τσερνόμπιλ σε αναμονή», ο σταθμός, που λειτουργεί μόλις 22 μίλια από την πρωτεύουσα Γερεβάν και 10 μίλια από τα σύνορα με την Τουρκία, αποτελεί τη μεγαλύτερη ραδιενεργή απειλή της ηπείρου, έτοιμος να εκραγεί «ανά πάσα στιγμή». Με παλιούς αντιδραστήρες, εύθραυστη δομή και τοποθεσία σε σεισμική ζώνη, το Μετσαμόρ κρατά την παγκόσμια κοινότητα σε αγωνία, καθώς μια πιθανή καταστροφή θα μπορούσε να αφήσει πίσω της ραδιενεργό όλεθρο για δεκαετίες.

Ένα εύθραυστο κληροδότημα της Σοβιετικής Ένωσης

Χτισμένος το 1976, ο πυρηνικός σταθμός Μετσαμόρ καλύπτει το 40% των ενεργειακών αναγκών της Αρμενίας, αλλά η ηλικία του και η κατασκευή του τον καθιστούν θανάσιμο κίνδυνο. Μετά τον καταστροφικό σεισμό του Σπιτάκ το 1988, ο σταθμός έκλεισε για έξι χρόνια, μόνο για να επαναλειτουργήσει το 1995, παρά τις προειδοποιήσεις για την επικινδυνότητά του. «Πολύ, πολύ τρομακτικό», είχε δηλώσει τότε η Βικτόρια Τερ-Νικογκοσιάν, σύμβουλος της αρμενικής επιτροπής περιβάλλοντος, προειδοποιώντας ότι «ένα ατύχημα θα σήμαινε το τέλος της Αρμενίας». Ο Μόρις Ρόζεν του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας είχε χαρακτηρίσει τον σχεδιασμό του «σαφώς ελλιπή», κατακρίνοντας την επιλογή κατασκευής σε σεισμική ζώνη. Παρ’ όλα αυτά, ο σταθμός συνεχίζει να λειτουργεί, με έναν μόνο αντιδραστήρα, του οποίου η δομή από σκυρόδεμα είναι ετοιμόρροπη και ο τεχνολογικός εξοπλισμός επικίνδυνα παρωχημένος.

Μια καταστροφή που παραμονεύει

Ο δρ Πίτερ Μάρκο Τάσε, ειδικός στον Νότιο Καύκασο, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: «Το Μετσαμόρ είναι ένα εκρηκτικό που μπορεί να εκραγεί ανά πάσα στιγμή». Η τοποθεσία του σε μια περιοχή υψηλής σεισμικής δραστηριότητας, σε συνδυασμό με την έλλειψη οικονομικών πόρων της Αρμενίας για συντήρηση, καθιστά τον σταθμό «τη μεγαλύτερη ραδιενεργή απειλή της Ευρώπης». Μια πιθανή τήξη του αντιδραστήρα θα μπορούσε να επαναλάβει το δράμα του Τσερνόμπιλ του 1986, με ραδιενεργή μόλυνση να καταστρέφει το έδαφος, να υποβαθμίζει το νερό και να σκεπάζει την Ευρώπη με τοξική ατμοσφαιρική ρύπανση για τουλάχιστον μία δεκαετία. Η εγγύτητα του σταθμού στα τουρκικά σύνορα και την πρωτεύουσα Γερεβάν ενισχύει τον τρόμο για τις καταστροφικές συνέπειες ενός ατυχήματος.

Η σκιά της Ρωσίας και η διεθνής αδράνεια

Η λειτουργία του Μετσαμόρ εξαρτάται από τον ρωσικό οργανισμό πυρηνικής ενέργειας Rosatom, ενισχύοντας τη γεωπολιτική επιρροή της Μόσχας στην Αρμενία. Μια συμφωνία του Δεκεμβρίου 2023 προβλέπει τον εκσυγχρονισμό ενός αντιδραστήρα με κόστος 65 εκατομμυρίων δολαρίων για τους Αρμένιους φορολογούμενους, αλλά οι αμφιβολίες για τη δέσμευση της Ρωσίας παραμένουν. «Ο σταθμός είναι ζωντανή υπενθύμιση της ρωσικής κυριαρχίας στην ενεργειακή υποδομή της Αρμενίας», σημειώνει ο δρ Τάσε, καλώντας τις ΗΠΑ και την ΕΕ να επέμβουν άμεσα.

«Η διεθνής κοινότητα πρέπει να δράσει τώρα για να ενισχύσει τη δομή του αντιδραστήρα και να κλείσει αυτή την πυρηνική απειλή πριν να είναι πολύ αργά», προειδοποιεί.Παρά τις διαβεβαιώσεις των διαχειριστών ότι ο σταθμός είναι χτισμένος σε σταθερό ηφαιστειακό υπόβαθρο και έχει αναβαθμιστεί με μέτρα ασφαλείας, οι φόβοι παραμένουν. Η σοβιετική τεχνολογία, η σεισμική ζώνη και η εύθραυστη κατάσταση του Μετσαμόρ συνθέτουν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Η Ευρώπη, που ακόμα θυμάται τις οδυνηρές συνέπειες του Τσερνόμπιλ, στέκει ανήμπορη μπροστά σε μια απειλή που μπορεί να αλλάξει τη μοίρα της ηπείρου. Το ερώτημα που πλανάται είναι τρομακτικό: θα προλάβει ο κόσμος να αφοπλίσει αυτή την «ωρολογιακή βόμβα» πριν εκραγεί;