Η Τουρκία και η Αίγυπτος, δύο σημαντικοί περιφερειακοί παίκτες με πολύπλοκη ιστορία συνεργασίας και σύγκρουσης, εργάζονται τώρα για τη διόρθωση των διαλυμένων δεσμών τους, ξεκινώντας με το διορισμό πρεσβευτών και την οργάνωση συναντήσεων για ανώτερους κρατικούς αξιωματούχους πριν από το τέλος του τρέχοντος έτους.
Οι σχέσεις Αιγύπτου-Τουρκίας μετά το πραξικόπημα κατά του Μόρσι έως το 2022
Σε σχετικό με το θέμα άρθρο επισημαίνει ότι, η πιο πρόσφατη περίοδος εντάσεων μεταξύ των δύο χωρών ξεκίνησε το 2013, όταν ο τότε Τούρκος πρωθυπουργός, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, διαμαρτυρήθηκε δημόσια για την ανατροπή του πρώην προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι και κατηγόρησε τον τότε Αιγύπτιο υπουργό Άμυνας, Αμπντέλ-Φατάχ αλ-Σίσι για την εκδήλωση πραξικοπήματος κατά του ηγέτη των Αδελφών Μουσουλμάνων, αναφέροντας:
"Η επακόλουθη ανταλλαγή εξωφρενικών δηλώσεων στα μέσα ενημέρωσης είχε ως αποτέλεσμα την απόσυρση των πρεσβευτών, σηματοδοτώντας την αρχή ενός 10ετούς διπλωματικού μποϊκοτάζ.
Από το 2013 έως το 2021, η σύγκρουση μεγεθύνθηκε από τις διαφορετικές ιδεολογίες και προοπτικές των δύο ηγετών σε περιφερειακά ζητήματα, κυρίως το μποϊκοτάζ του Αραβικού Κουαρτέτου στο Κατάρ, τους εμφύλιους πολέμους στη Λιβύη και τη Συρία και τις συγκρούσεις για τα θαλάσσια σύνορα στην ανατολική Μεσόγειο.
Η συνάντηση Ερντογάν-Σίσι στη Ντόχα και οι τουρκικές εκλογές
Βασικό σημείο καμπής ήταν η συνάντηση μεταξύ των Προέδρων Ερντογάν και Σίσι τον Νοέμβριο του 2022 στη Ντόχα, χάρη στην προσπάθεια «ποδοσφαιρικής διπλωματίας» του Κατάρ κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου FIFA.
Οι οικονομικές πιέσεις του πολέμου στην Ουκρανία και ο συνακόλουθος αντίκτυπος στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, η αυξανόμενη τάση περιφερειακής αποκλιμάκωσης και συμφιλίωσης και η υπέρβαση της εξωτερικής πολιτικής είναι παράγοντες που πιθανότατα βοήθησαν να ανοίξει ο δρόμος για τη συνάντηση.
Τον Μάιο του 2023, με την ολοκλήρωση των γενικών εκλογών στην Τουρκία, η διαδικασία προσέγγισης κέρδισε ταχύτητα, οδηγώντας στην αμοιβαία αναβάθμιση των διπλωματικών αποστολών σε επίπεδο πρεσβευτών αργότερα εκείνο το καλοκαίρι.
Καθώς οι αξιωματούχοι οδηγούνται στην διαδικασία επιδιόρθωσης των διαλυμένων δεσμών, είναι σημαντικό να εντοπιστούν πρακτικά βήματα για να αξιοποιηθεί αυτή η διπλωματική προσσπάθεια.
Η βιώσιμη ειρήνη μπορεί να διασφαλιστεί μόνο με τη μετατόπιση της εστίασης από την πολιτική ιδεολογία στα κοινά συμφέροντα.
Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι με τη δημιουργία μιας περιεκτικής, πολλαπλής διαδικασίας που περιλαμβάνει κρατικούς θεσμούς, επιχειρήσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις και ακαδημαϊκούς, ως βάση.
Διεύρυνση της οικονομικής συνεργασίας
Καθώς η Τουρκία και η Αίγυπτος υποφέρουν και οι δύο από σοβαρές οικονομικές κρίσεις, η επέκταση της οικονομικής συνεργασίας αποτελεί σαφή προτεραιότητα.
Σε θετικό σημείο, παρά το διπλωματικό αδιέξοδο, ο όγκος του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών αυξάνεται σταθερά, καταγράφοντας μια άνευ προηγουμένου αύξηση 32,6% από 3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021 σε 4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, σύμφωνα με την Κεντρική Υπηρεσία Δημόσιας Κινητοποίησης της Αιγύπτου και Στατιστικής.
Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και η κλιματική αλλαγή δημιούργησαν μια αίσθηση επείγοντος και μια ευκαιρία για συνεργασία στον τομέα της επισιτιστικής ασφάλειας, δεδομένου ότι τόσο η Τουρκία όσο και η Αίγυπτος είναι κύριοι προμηθευτές αγροτικών προϊόντων στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Αυτοί οι παράγοντες έχουν επίσης τονίσει τη σημασία της επένδυσης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έναν τομέα στον οποίο η Αίγυπτος σημείωσε αξιοσημείωτη πρόοδο με τη δημιουργία του ηλιακού πάρκου Benban, μεταξύ άλλων εξελίξεων.
Τόσο οι τουρκικές όσο και οι αιγυπτιακές εταιρείες υποβάλλονται σε διαδικασίες μετασχηματισμού της βιωσιμότητας για να επιτύχουν τους κλιματικούς στόχους τους και να ενσωματωθούν στις ευρωπαϊκές αγορές σύμφωνα με την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ.
Αυτό προσφέρει πρόσθετες ευκαιρίες για συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών σε τομείς όπως η χρήση επιχορηγήσεων της ΕΕ, η ίδρυση φόρουμ μεταξύ επιχειρήσεων και η εκπαίδευση του αγροτικού τομέα σχετικά με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, ιδίως σε θέματα αγροοικολογίας και βιώσιμων μεθόδων παραγωγής.
Η κλωστοϋφαντουργία είναι ένας άλλος σημαντικός τομέας διμερούς συνεργασίας, καθώς τα τέσσερα μεγαλύτερα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας στην Αίγυπτο είναι τουρκικά.
Πολλές τουρκικές εταιρείες προτιμούν την Αίγυπτο ως παραγωγική βάση, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να επωφεληθούν από το πρωτόκολλο για τις Προκριματικές Βιομηχανικές Ζώνες μεταξύ Αιγύπτου και Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο τουρισμός, που ανέκαθεν αποτελούσε χώρο ανταγωνισμού μεταξύ των δύο μεσογειακών χωρών, έχει πλέον μετατραπεί σε χώρο συνεργασίας.
Η εισροή Τούρκων τουριστών στην Αίγυπτο μετά τη χαλάρωση των κανονισμών για τις βίζες από το Κάιρο τον Απρίλιο του 2023 αντισταθμίζει την απουσία Ρώσων και Ουκρανών επισκεπτών.
«Οι Τούρκοι επαγγελματίες του τουρισμού που εργάζονται στο Σαρμ ελ Σέιχ επιβεβαιώνουν ότι ο αριθμός των Τούρκων τουριστών έχει αυξηθεί κατά τουλάχιστον 5 φορές σε σύγκριση με πέρυσι , το 2022», δήλωσε ο Σαλίχ Μουλτού Σεν, ο Τούρκος πρεσβευτής στην Αίγυπτο, επισημαίνοντας το γεγονός ότι μπορούν πλέον να εξασφαλίσουν βίζα κατά την άφιξή τους.
«Ο τουρισμός από την Αίγυπτο στην Τουρκία είχε ήδη σπάσει ρεκόρ πέρυσι. Μεσοπρόθεσμα, δηλαδή μέσα σε 5 χρόνια, είναι πολύ πιθανό ο αριθμός των Αιγυπτίων τουριστών που επισκέπτονται την Τουρκία να φτάσει το 1 εκατομμύριο άτομα», πρόσθεσε.
Διερεύνηση περιοχών περιφερειακής συνεργασίας
Ένας άλλος τρόπος μετατόπισης της εστίασης σε κοινά συμφέροντα είναι η διερεύνηση ευκαιριών για την ενίσχυση των περιφερειακών δεσμών μέσω στρατηγικής συνεργασίας με τα κράτη του Κόλπου και το Ισραήλ.
Για παράδειγμα, ο συντονισμός μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου για τη διευκόλυνση των ενδοπαλαιστινιακών συνομιλιών και η υποτιθέμενη δυνατότητα έναρξης συνομιλιών μεταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστινιακής Αρχής είναι θετικές εξελίξεις.
Η Άγκυρα και το Κάιρο θα μπορούσαν να βασιστούν σε αυτό παίζοντας ρόλο στην ανάπτυξη του υπεράκτιου κοιτάσματος φυσικού αερίου της Γάζας και προσπαθώντας να επιλύσουν τη συνεχιζόμενη διαμάχη με την Αιθιοπία και το Σουδάν για το Μεγάλο Αιθιοπικό Φράγμα Αναγέννησης.
Στη Λιβύη, η Τουρκία και η Αίγυπτος θα μπορούσαν να συνεργαστούν για τη διασφάλιση της ασφάλειας και της σταθερότητας, δεδομένης της μόχλευσης που έχουν στα αντιμαχόμενα μέρη.
Και οι δύο χώρες συμφωνούν στη σημασία της επανέναρξης της πολιτικής διαδικασίας και της υποστήριξης των δημοκρατικών εκλογών.
Η πρόσφατη πρωτοβουλία της Ιταλίας να ανοίξει έναν οικονομικό διάδρομο με τη Λιβύη θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία για έναν μηχανισμό τριμερούς συνεργασίας μεταξύ Αιγύπτου, Τουρκίας και Ιταλίας για να υποστηρίξει την ακεραιότητα και την ανοικοδόμηση της Λιβύης, αντιμετωπίζοντας παράλληλα τις περιφερειακές μεταναστευτικές και οικονομικές ανησυχίες.
Στην ανατολική Μεσόγειο, η Αίγυπτος θα μπορούσε να υιοθετήσει μια πολιτική παρόμοια με αυτή του Ισραήλ που της επιτρέπει να διατηρήσει τις συμφωνίες της με την Ελλάδα και την Κύπρο ενώ διερευνά ευκαιρίες για θαλάσσια συνεργασία με την Τουρκία.
Εφόσον η ένταξη της Τουρκίας στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου φαίνεται ανέφικτη στο εγγύς μέλλον, το Κάιρο και η Άγκυρα θα μπορούσαν να εξερευνήσουν άλλα μέσα για να συνεχίσουν την ενεργειακή συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα σε έργα υποδομής και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Οι δύο γείτονες έχουν ήδη αξιοποιήσει τη γεωγραφική τους εγγύτητα μεταφέροντας υγροποιημένο φυσικό αέριο από την Αίγυπτο στην Τουρκία για τοπική κατανάλωση και μεταφορά στην Ευρώπη.
Η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Τουρκία θα μπορούσαν να διερευνήσουν την ιδέα της δημιουργίας ενός γεωοικονομικού τριγώνου, που ίσως θα περιλαμβάνει και ορισμένες χώρες του Κόλπου, για να προσελκύσουν επενδύσεις από μια Ευρώπη που στερείται ενέργειας.
Ενίσχυση των δεσμών ασφαλείας
Υπάρχει επίσης μεγάλη δυνατότητα για την Τουρκία και την Αίγυπτο να συνεργαστούν στον αμυντικό τομέα μέσω της μεταφοράς τεχνολογίας, της ανταλλαγής δεξιοτήτων και της ανταλλαγής πληροφοριών.
Η οργάνωση κοινών ερευνητικών πρωτοβουλιών για τη στρατιωτική τεχνολογία και κοινές στρατιωτικές ασκήσεις θα αυξήσει τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των ενόπλων δυνάμεών τους.
Η Αίγυπτος θα ωφεληθεί πολύ από την εμπειρία της Τουρκίας ως μέλος του ΝΑΤΟ, ενώ η Τουρκία θα ωφεληθεί από τις ανακαινισμένες ναυτικές δυνατότητες και τις στρατιωτικές βάσεις της Αιγύπτου.
Εμπλοκή του κοινού
Η επίσημη διαδικασία προσέγγισης μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας πρέπει να συμπληρωθεί με προσπάθειες για την ενίσχυση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ ανθρώπων μέσω πολιτιστικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων, προγραμμάτων ανταλλαγών ακαδημαϊκών και της κοινωνίας των πολιτών και κοινών φόρουμ για την ενίσχυση της ευρύτερης αίσθησης ιδιοκτησίας.
Η διαδικασία θα πρέπει να προωθηθεί στο κοινό για την οικοδόμηση υποστήριξης μέσω εκστρατειών στα μέσα ενημέρωσης, δημόσιων δηλώσεων και της συμμετοχής δημοσίων προσώπων με επιρροή.
Το μέλλον των σχέσεων των δύο χωρών
Η Αίγυπτος και η Τουρκία βρίσκονται στο κατώφλι μιας νέας περιόδου στη μακρά και πολύπλοκη σχέση τους. Η επιτυχία της διαδικασίας προσέγγισης είναι υψίστης σημασίας, καθώς θα ήταν προς όφελος της ευρύτερης περιοχής καθώς και των λαών και των δύο χωρών.
Η εστίαση σε μελλοντικά έργα για τη βελτίωση της διμερούς και περιφερειακής ευημερίας μπορεί να συμβάλει στη διασφάλιση της βιωσιμότητας της διαδικασίας συμφιλίωσης.
Η δημιουργία ενός χώρου για την από κοινού επιδίωξη λύσεων κοινής λογικής σε κοινές προκλήσεις θα συνέβαλλε πολύ στην ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης μεταξύ της Τουρκίας και της Αιγύπτου και θα τους βοηθήσει να πλοηγηθούν στα συχνά ασταθή νερά της ανατολικής Μεσογείου."
Οι κινήσεις της Ελλάδας
Η χώρα μας θα πρέπει κατά την εκτίμησή μας να συνεχίσει την προσπάθεια περαιτέρω διεύρυνσης και εμβάθυνσης των άριστων σχέσεών της με την Αίγυπτο, με την οποία οριοθέτησε μερικώς την ΑΟΖ της δυτικά του 28ου μεσημβρινού, εστιάζοντας κυρίως την προσοχή της στις σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου στους τομείς της ενέργειας, της αμυντικής συνεργασίας και διπλωματίας, προλαβαίνοντας τουρκικές κινήσεις που αντιστρατεύονται τα συμφέροντά της στην ΝΑ Μεσόγειο.
