Μην καπνίζεις. Να βάζεις αντηλιακό. Να τρως μπρόκολο. Να αποφεύγεις το καθισιό. Για δεκαετίες, οι άνθρωποι δέχονται ομοβροντία προειδοποιήσεων για τον συσχετισμό μεταξύ όλων των ειδών τοξινών και του καρκίνου. Όμως σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Science, τα 2/3 από τις μεταλλάξεις των γονιδίων που προκαλούν την ασθένεια στους ανθρώπους δεν προέρχονται ούτε από το περιβάλλον, ούτε από κληρονομικούς παράγοντες. Απλά είναι αποτέλεσμα τυχαίων σφαλμάτων στην αντιγραφή του DNA ή, όπως το έθεσε ένας από τους ερευνητές, «κακή τύχη».

Ενώ το οικογενειακό ιστορικό σε καρκίνο και οι κακές συνήθειες όπως το κάπνισμα αποτελούν τις αιτίες για μεταλλάξεις των γονιδίων, τα τυχαία λάθη που συμβαίνουν στην αντιγραφή του κώδικα κατά την διαίρεση των υγιών κυττάρων, είναι πολύ σημαντικότερος παράγοντας για τον καρκίνο σύμφωνα με τους ερευνητές. «Τις περισσότερες φορές αυτές οι μεταλλάξεις δεν προκαλούν κανένα κακό», τόνισε ο Μπερτ Φόγκελσταϊν εκ των διευθυντών του Κέντρου Λούντβιχ στο Johns Hopkins Kimmel Cancer Center. Παρατήρησε ότι συνήθως οι μεταλλάξεις εμφανίζονται σε ασήμαντα μέρη του ανθρώπινου DNA.

«Περιστασιακά, εμφανίζονται στο γονίδιο που οδηγεί σε καρκίνο και αυτό είναι καθαρή ατυχία».

Σε συνέχεια προηγούμενων ερευνών στις ΗΠΑ, ο Φόγκελσταϊν και ο Κριστιάν Τομασέτι, του Τμήματος Βιοστατιστικής και Βιοπληροφορικής στο Johns Hopkins, αξιολόγησαν την επίπτωση του καρκίνου σε 69 χώρες με συνολικό πληθυσμό 4.8 δισ. κατοίκων. Σε εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα, ανακάλυψαν ότι υπάρχει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του καρκίνου και των φυσιολογικών κυττάρων που διαιρούνται. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο τα κύτταρα διαιρούνται σε ένα τύπο ιστού κατά τη διάρκεια της ζωής, τόσο περισσότερο πιθανό είναι αυτός ο ιστός να εξελιχθεί σε καρκίνο. Αυτό αποτέλεσε ένα γεγονός ανεξάρτητα από τον πληθυσμό σε κάποια χώρα ή το περιβάλλον.

Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι ένα 66% από τις μεταλλάξεις που οδηγούν σε καρκίνο προέρχονται από τυχαία σφάλματα στην αντιγραφή του κώδικα. Ένα 29% προέρχονται από περιβαλλοντικούς παράγοντες και μόλις ένα 5% βασίζονται στην κληρονομικότητα. Ο Φόγκελσταϊν είπε ότι περιμένει αυτό το 66% να αυξηθεί. «Καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν τα κύτταρά τους διαιρούνται περισσότερο και ένα μεγαλύτερο ποσοστό από τις μεταλλάξεις θα αποδειχθεί ότι προέρχονται από τυχαίους παράγοντες αντιγραφής».

Παρόλα αυτά ο Τομασέτι παρατήρησε ότι τα περισσότερα είδη καρκίνου δεν προκαλούνται από μια μόνο μετάλλαξη, αλλά από τρεις ή περισσότερες.

Για να επεξηγήσουν τον τρόπο που οι μεταλλάξεις οδηγούν σε καρκίνο, οι ερευνητές «έδειξαν» το «αδενοκαρκίνωμα», ένα κοινό είδος καρκίνου του πνεύμονα, για τον οποίο δεν έχουν αναγνωριστεί μέχρι τώρα κληρονομικοί παράγοντες. Η συντριπτική πλειοψηφία των αδενοκαρκινωμάτων είναι αποτρέψιμα, με το κάπνισμα να αποτελεί βασικό περιβαλλοντικό παράγοντα για την πρόκλησή του. Σύμφωνα με τους ίδιους, το 90% των μεταλλάξεων προκαλούνται από έναν συνδυασμό περιβαλλοντικών και τυχαίων σφαλμάτων κατά την αντιγραφή του κώδικα.

Αυτό, σύμφωνα με τον Τομασέτι, σημαίνει ότι το 90% είναι αποτρέψιμα διότι χρειάζεται ένας περιβαλλοντικός παράγοντας πέραν των τυχαίων γενετικών σφαλμάτων. «Αν μια από τις μεταλλάξεις προκαλείται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, αν μπορούμε να αποτρέψουμε αυτή την μετάλλαξη, τότε ο ασθενής θα μπορούσε να μην νοσήσει με καρκίνο», είπε. Έτσι, τα τυχαία σφάλματα από μόνα τους προκαλούν καρκίνο σε ποσοστό 10% των ασθενών με αδενοκαρκίνωμα, ενώ το υπόλοιπο 90% απαιτεί κάπνισμα, παθητικό κάπνισμα ή κάποια άλλη περιβαλλοντική έκθεση του ασθενούς.

Η αναγνώριση του ρόλου που παίζουν τα τυχαία σφάλματα δεν θα έπρεπε να ελαττώσει την σημασία της αρχικής πρόληψης. Αντιθέτως, θα έπρεπε να λειτουργεί ως υπενθύμιση της ανάγκης για πρόληψη σε δεύτερο βαθμό, με τη μορφή της πρώιμης ανακάλυψης της αρρώστιας και της μεσολάβησης για ίασή της. Γι’ αυτό, συνεχίστε να τρώτε μπρόκολο, όμως μη χρησιμοποιείτε μια σαλάτα ως υποκατάστατο μιας μαστογραφίας ή ενός τεστ PSA. Και να ανιχνευθεί καρκίνος, μην κατηγορήσετε απαραίτητα τον εαυτό σας.

«Μια από τις πρακτικές διακλαδώσεις της έρευνας είναι ότι ελπίζουμε πως θα βοηθήσει ανθρώπους να μην ρίχνουν το φταίξιμο στους ίδιους για το γεγονός ότι έχουν καρκίνο», είπε ο Φόγκελσταϊν. «Όσοι έκαναν ό,τι μπορούσαν και ό,τι έπρεπε, παίρνοντας όλα τα μέτρα πρόληψης, αλλά παρόλα αυτά νοσήσουν, πρέπει να κατανοήσουν ότι αυτοί οι καρκίνοι θα έκαναν την εμφάνισή τους έτσι κι αλλιώς».