του Ιαν Λεσερ

Η Ανατολική Μεσόγειος έχει εισέλθει σε μια ανησυχητική περίοδο. Το στρατηγικό περιβάλλον είναι το πιο αβέβαιο και συγκρουσιακό που έχει καταγραφεί από την κρίση των Ιμίων το 1996. Οι πηγές των κινδύνων σήμερα είναι βαθύτερες και ευρύτερες από ό,τι σε προηγούμενες δεκαετίες.

Η Ελλάδα, η Τουρκία και η Κύπρος ωφελήθηκαν από την εξομάλυνση που επικράτησε στην περιοχή από τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Τα οφέλη αυτά έγιναν αισθητά ευρύτερα, στην Ευρώπη και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ είχαν την πολυτέλεια να μην ανησυχούν για παραδοσιακά σημεία εντάσεων, όπως ο θαλάσσιος και ο εναέριος χώρος του Αιγαίου, η Κύπρος, τα Βαλκάνια και η Θράκη. Ωστόσο η πολιτική ηγεσία στην περιοχή και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού δεν έχει πλέον την πολυτέλεια του εφησυχασμού. Οι κίνδυνοι της ριψοκίνδυνης διπλωματίας και του ατυχήματος έχουν επανέλθει.

Κατ’ αρχάς, καμία από τις υποκείμενες πολιτικές και εδαφικές διαφορές δεν έχει επιλυθεί. Αυτό καθεαυτό δεν αποτελεί άμεσο κίνδυνο, αλλά καθίσταται πιο προβληματικό σε συνδυασμό με την αυξημένη ναυτική και αεροπορική δραστηριότητα στο Αιγαίο, αλλά και τις απόπειρες εμπορικής εκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων της περιοχής.

Η Ελλάδα, η Τουρκία, η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος έχουν στην πραγματικότητα κοινό συμφέρον να εκμαιεύσουν τη μεγαλύτερη δυνατή αξία από τους οικονομικούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας και του τουρισμού. Η επικρατούσα ένταση δυσχεραίνει την ανάπτυξη και την αξιοποίηση των πόρων αυτών. Ειδικά στον τομέα της εκμετάλλευσης υπεράκτιων ενεργειακών πόρων, όπου το κόστος των υποθαλάσσιων αγωγών είναι πολύ υψηλό, η περιφερειακή συνεργασία είναι ζωτικής σημασίας. Είναι επίσης το «κλειδί» για την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών κινδύνων. Σε συνθήκες γεωπολιτικής αντιπαράθεσης, οι προοπτικές για την αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων δεν είναι ενθαρρυντικές.

Δεύτερον, οι υψηλοί τόνοι και στις δύο πλευρές του Αιγαίου δυσχεραίνουν τη συνετή διπλωματία. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το περιστατικό με τους στρατιώτες που διέβησαν τα ελληνοτουρκικά σύνορα θα είχε επιλυθεί ταχέως και σιωπηλά. Το γεγονός ότι δεν συνέβη αυτό είναι μια προειδοποίηση για πιθανά μελλοντικά ατυχήματα, στον αέρα και στη θάλασσα. Από τα Βαλκάνια ώς την Εγγύς Ανατολή, οι κυβερνήσεις φοβούνται πάνω από όλα μη φανούν αδύναμες. Ο εθνικισμός είναι μια ισχυρή δύναμη στην περιοχή, ειδικά στην Τουρκία, που αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις στο πεδίο της ασφάλειας. Δυστυχώς, δεν έχει υπάρξει διπλωματική πρόοδος για το Κυπριακό, παρότι η κατάσταση στο νησί έχει σταθεροποιηθεί. Η Κύπρος σήμερα ενδεχομένως να απειλείται περισσότερο από κινδύνους που συνδέονται με την ευρύτερη περιοχή παρά από οτιδήποτε αφορά το ίδιο το νησί.

Τέλος, το περιφερειακό χάος που επικρατεί ενδέχεται να έχει διάρκεια στον χρόνο – και να αποτελέσει μαγνήτη για τριβές μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Η επιδείνωση της στρατηγικής εικόνας στην ευρύτερη περιοχή, από τη Λιβύη έως το Ιράκ, από τα Βαλκάνια έως το Αιγαίο, θα συνεχιστεί. Η Συρία μπορεί να μην αποκατασταθεί ποτέ εδαφικά. Αλλά ακόμα κι αν επανενωθεί υπό το καθεστώς Ασαντ, με τη στήριξη της Ρωσίας και του Ιράν, αυτό δεν θα ήταν βελτίωση, ούτε από ηθική άποψη ούτε από την οπτική της ασφάλειας. Η διαιώνιση των συγκρούσεων θα συνεχίσει να δημιουργεί ροές προσφύγων και μεταναστών και να τροφοδοτεί τη διεθνή εγκληματικότητα, με μεγάλο ανθρώπινο κόστος.

Το χειρότερο σενάριο είναι η κρίση στη Συρία να προκαλέσει σύρραξη μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ ή μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ (ήδη διεξάγεται ένας πόλεμος χαμηλών τόνων μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν). Κανένας εκ των παικτών, τοπικών ή εξωτερικών, δεν έχει συμφέρον να προκαλέσει μια ευρύτερη, ανοιχτή σύγκρουση.

Η Ιστορία ωστόσο είναι γεμάτη από περιπτώσεις χωρών που οδηγούνται μέσω ατυχήματος σε πόλεμο, σε ένα πλαίσιο ανταγωνισμού και αμοιβαίας έλλειψης εμπιστοσύνης. Η διεθνής σκηνή σήμερα έχει πολλά σημεία που είναι υποψήφια για ένα τέτοιο ατύχημα, από τη Βαλτική έως τη Χερσόνησο της Κορέας. Δυστυχώς, ένα από αυτά πλέον είναι και η Ανατολική Μεσόγειος.

* Ο κ. Ιαν Λέσερ είναι αντιπρόεδρος του German Marshall Fund of the United States.

πηγή: kathimerini.gr