Ένα εξαήμερο Φόρουμ για την Κλιματική Ανθεκτικότητα στην Κηφισιά ένωσε θεσμούς, επιστήμονες και αυτοδιοίκηση με στόχο όχι την «ακαδημαϊκή συζήτηση», αλλά την πράξη. Το Συνέδριο με θέμα «Κλιματική Ανθεκτικότητα και Τοπική Κοινωνία» που οργάνωσε στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή ο ΔήμοςΚηφισιάς στο πλαίσιο της 2ης Κλιματικής Εβδομάδας Κηφισιάς, εξελίσσεται με σειρά ενημερωτικών εκδηλώσεων έως τις 9 Νοεμβρίου.

Στην αφετηρία του προγράμματος, ο οικοδεσπότης Δήμος Κηφισιάς έθεσε τον πήχη ψηλά: εργαστήρια ενημέρωσης για εκατοντάδες παιδιά με τη συνεργασία μεγάλων ιδρυμάτων όπως το Μουσείο Γουλανδρή, παρουσιάσεις πετυχημένων πολιτικών πρόληψης, επιδείξεις τεχνολογιών έγκαιρης ειδοποίησης, καθώς και ανοικτές συζητήσεις για τις δυσκολίες εφαρμογής έργων από την υπογειοποίηση δικτύων μέχρι τα αντιπλημμυρικά και την ενεργειακή αναβάθμιση δημοτικών κτιρίων.

Στον κορμό του προγράμματος ξεχώρισε η συνεδρία «Δήμαρχοι σε Διάλογο», όπου Δήμαρχοι από πέντε πόλεις της Αττικής μίλησαν ωμά για όσα δουλεύουν και όσα δεν δουλεύουν, αφήνοντας πίσω τις γενικότητες. Όπως ειπώθηκε χωρίς περιστροφές, «η θεωρία με την πράξη απέχει πάρα πολύ» και το στοίχημα κρίνεται σε εθελοντές, τεχνολογία, συνεργασίες και ταχύτητα λήψης αποφάσεων.

Ίσως αυτός να ήταν και ο λόγος που μια φράση επαναλήφθηκε από περισσότερους του ενός ομιλητές – μια φράση που συμπυκνώνει το μείζον:  «Η θεωρία με την πράξη απέχει πάρα πολύ».

Ο Γιάννης Κωνσταντάτος, Δήμαρχος Ελληνικού–Αργυρούπολης και πρόεδρος του Σ.Π.Α.Υ (Σύλλογος Προστασίας και Ανάπτυξης Υμηττού), μετέφερε στο βήμα μία από τις πιο συγκεκριμένες και δοκιμασμένες προσεγγίσεις πολιτικής προστασίας στην Αττική, παρουσιάζοντας το μοντέλο ανθεκτικότητας που χτίστηκε τα τελευταία χρόνια στον Υμηττό. Όπως είπε, η αποτελεσματική θωράκιση μιας πόλης δεν είναι θεωρητική άσκηση, αλλά «ένα τρίγωνο που πατά σε ανθρώπους, εξοπλισμό και τεχνολογία».

Αυτό το τρίγωνο, όπως εξήγησε, λειτουργεί σήμερα ως σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και άμεσης αντίδρασης. «Η κοινωνία η ίδια παίρνει την κατάσταση στα χέρια της, αλλά θέλει αξιοπρέπεια», υπογράμμισε, διευκρινίζοντας ότι αξιοπρέπεια για τον εθελοντή σημαίνει οργάνωση, εκπαίδευση και σύγχρονα μέσα ατομικής προστασίας. Αυτή η φιλοσοφία, είπε, ήταν το θεμέλιο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε το SMART Υμηττός.

Το σύστημα περιλαμβάνει δίκτυο καμερών που επιτηρούν τον ορεινό όγκο και πλατφόρμα ανάλυσης με τεχνητή νοημοσύνηπου αναγνωρίζει άμεσα ενδείξεις καπνού ή φωτιάς. «Όταν ξεσπάει μια φωτιά στον Υμηττό, σε λίγα δευτερόλεπτα έχουμε την εικόνα πού είναι», ανέφερε χαρακτηριστικά. Από εκεί και πέρα, ενεργοποιείται το πλησιέστερο εθελοντικό κλιμάκιο, με τον Δήμαρχο να δίνει το πιο αποκαλυπτικό στοιχείο για τα αποτελέσματα: «Η Πυροσβεστική έρχεται μετά». Το μοντέλο έχει αντιμετωπίσει δεκάδες περιστατικά: «23 φωτιές φέτος, 25 πέρυσι, 28 πρόπερσι».

Η προσέγγιση του Κωνσταντάτου κουβαλούσε ένα ευρύτερο μήνυμα προς την Πολιτεία. Η αυτοδιοίκηση, υποστήριξε, έχει πλέον την εμπειρία και την τεχνογνωσία να σχεδιάζει και να υλοποιεί σύγχρονα συστήματα πολιτικής προστασίας. «Αρκεί να μας αφήσουν επιτέλους», είπε με έμφαση, περιγράφοντας την ανάγκη να στηριχθεί θεσμικά η κοινωνική ενέργεια και ο εθελοντισμός που ήδη λειτουργεί αποτελεσματικά σε πολλές περιοχές.

Ο Δήμαρχος Γαλατσίου, Γιώργος Μαρκόπουλος, ανέδειξε με σαφήνεια το ζήτημα των πόρων και της πραγματικής καθημερινότητας των δήμων, μεταφέροντας μια διάσταση που αφορά όλες τις πόλεις της χώρας. «Η κλιματική κρίση δεν είναι πια σενάριο. Είναι μια πραγματικότητα», σημείωσε, θέτοντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούνται να λειτουργήσουν οι δημοτικές αρχές.

Ο κ. Μαρκόπουλος υπογράμμισε ότι η πορεία των δήμων «είναι μοναχική», εξαιτίας των περιορισμένων οικονομικών εργαλείων που διατίθενται από την κεντρική διοίκηση. «Τα χρήματα από την κεντρική διοίκηση είναι ελάχιστα», ανέφερε, επισημαίνοντας ότι η αυτοδιοίκηση συχνά προχωρά σε παρεμβάσεις που απαιτούν υψηλό βαθμό πρωτοβουλίας και αποφασιστικότητας.

Το Γαλάτσι, σύμφωνα με τον ίδιο, έχει επενδύσει συστηματικά στην πρόληψη, υλοποιώντας παρεμβάσεις που άλλαξαν τη φυσιογνωμία της πόλης. Μεταξύ αυτών, η κατεδάφιση τεσσάρων πολυκατοικιών για τη δημιουργία νέας κεντρικής πλατείας, οι υπόγειοι χώροι στάθμευσης για αποσυμφόρηση, καθώς και ο εξοπλισμός πρόληψης και επιτήρησης στο άλσος, όπως κανόνια νερού και drones. Πρόκειται για παρεμβάσεις που, όπως είπε, ενισχύουν την ανθεκτικότητα και δημιουργούν υποδομές που ανταποκρίνονται στις νέες κλιματικές συνθήκες.

Ιδιαίτερο βάρος έδωσε ο Δήμαρχος και στον ανθρώπινο παράγοντα, υπογραμμίζοντας πως η αντιμετώπιση των ακραίων φαινομένων δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών. «Πολλά βράδια δεν κοιμάμαι, γιατί δεν ξέρω τι θα μου ξημερώσει την επόμενη μέρα», είπε, καλώντας τους πολίτες «να αγκαλιάσουν την προσπάθεια των Δημοτικών Συμβουλίων» ώστε τα μέτρα να πιάσουν τόπο, αναδεικνύοντας τον ρόλο της κοινωνικής συνέργειας στην επιτυχία των μέτρων προσαρμογής.
 

Ο Δήμαρχος Παπάγου–Χολαργού, Ηλίας Αποστολόπουλος, μίλησε για μια νέα κανονικότητα ακραίων φαινομένων, τονίζοντας ότι «περάσαμε από την κλιματική κρίση στην κλιματική απειλή». Επισήμανε την ανάγκη για ουσιαστικές αντιπλημμυρικές υποδομές, αλλά και για μια νέα καθημερινή κινητικότητα με καλύτερα πεζοδρόμια, ποδηλατοδρόμους και ενισχυμένη δημοτική συγκοινωνία. Στον τομέα της ενέργειας, ο Δήμος έχει ήδη χειροπιαστά αποτελέσματα: «Ήδη είκοσι φορτιστές ηλεκτρικών οχημάτων λειτουργούν στην πόλη, με έκπτωση για τους κατόχους της Κάρτας Δημότη», ανέφερε.

Παράλληλα, σχολεία με φωτοβολταϊκά έχουν μειώσει σχεδόν στο μηδέν την ενεργειακή τους κατανάλωση.

Ειλικρινής στάθηκε και στο θέμα της ανακύκλωσης, κερδίζοντας το ακροατήριο: «Στην ανακύκλωση θα έπρεπε να βρισκόμαστε στο 50-60%, και μετά βίας ξεπερνάμε το 20%», παραδέχτηκε.

Τέλος, για την πολιτική προστασία, έθεσε στο επίκεντρο τον άνθρωπο: «Πόσοι δήμαρχοι γνωρίζουμε με βεβαιότητα σε ποιο σπίτι ζει άτομο με ειδικές ανάγκες, ώστε –αν ξεσπάσει φωτιά– να σταλεί ειδικό όχημα για τη διάσωσή του;» αναρωτήθηκε, αναδεικνύοντας τη σημασία της πρόληψης και της φροντίδας για όλους.

Με λόγο κοφτό, άμεσο και χωρίς καμία διάθεση ωραιοποίησης, ο Γιάννης Μώραλης, Δήμαρχος Πειραιά, μετέφερε στη συζήτηση το βάρος της πραγματικότητας μιας πόλης που ζει καθημερινά την πίεση της κλιματικής κρίσης, της πυκνής δόμησης και του μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας. Ήταν από τις πιο πολιτικές παρεμβάσεις της συνεδρίας, με στοχευμένα μηνύματα προς την Πολιτεία.

«Δεν πρέπει να πηγαίνουμε σε οριζόντια μέτρα», είπε από την αρχή, τονίζοντας ότι η κλιματική ανθεκτικότητα δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με μια “ενιαία συνταγή”. «Είναι άλλες οι ανάγκες του Δήμου Κηφισιάς, άλλες του Δήμου Αθηναίων, άλλες του Δήμου Πειραιά», πρόσθεσε, δίνοντας το στίγμα ότι η αυτοδιοίκηση πρέπει να αποκτήσει επιτέλους ρόλο στον σχεδιασμό που την αφορά.

Σε μια πόλη όπως ο Πειραιάς, με εξαιρετικά υψηλή πυκνότητα και μεγάλα οικοδομικά συγκροτήματα, ο Μώραλης δεν δίστασε να πάει κόντρα στη συνηθισμένη ρητορική: «Δεν με ενοχλούν τα μεγάλα ύψη στον Πειραιά. Προτιμούμε ύψη με μικρότερες καλύψεις για να αναπνεύσει η πόλη», σημείωσε, υποστηρίζοντας ότι η αναθεώρηση της χωροταξίας δεν πρέπει να θεωρείται ταμπού, αλλά εργαλείο για περισσότερο αστικό χώρο και για καλύτερη κυκλοφορία αέρα.

Η συζήτηση όμως απέκτησε άλλη διάσταση όταν αναφέρθηκε στο λιμάνι – στην «καρδιά» δηλαδή των εκπομπών και της επιβάρυνσης της πόλης. «Ο Δήμος Πειραιά δεν έχει καμία απολύτως παρέμβαση στη λειτουργία του λιμανιού», είπε με εμφανή ενόχληση, περιγράφοντας μια από τις πιο παράδοξες ελληνικές πραγματικότητες: μια πόλη που ζει με τις επιπτώσεις, αλλά δεν έχει λόγο για τη διαχείριση. Για τον κ. Μώραλη, η μετάβαση δεν μπορεί να στηρίζεται σε ευχές. «Να γίνει το cold ironing, να παίρνουν τα πλοία ρεύμα από την ξηρά», τόνισε, εξηγώντας ότι μόνο με δεσμευτικούς κανόνες μπορεί να μειωθεί πραγματικά η ατμοσφαιρική ρύπανση. Παράλληλα επέμεινε στην ανάγκη για συστηματική παρακολούθηση: «Να μετρούνται οι ρύποι και να παρεμβαίνουν», είπε, περιγράφοντας έναν μηχανισμό ελέγχου που λείπει πλήρως σήμερα.

Η κριτική του δεν έμεινε μόνο στο περιβαλλοντικό σκέλος. Ο κ. Μώραλης μίλησε για χρόνια θεσμικά κενά, που – όπως τόνισε – μπλοκάρουν τους Δήμους στην πράξη. «Δεν υπάρχει πλάνο στη χώρα», είπε, ενώ ανέδειξε και το συστημικό πρόβλημα της τοπικής αυτοδιοίκησης: «Τα τελευταία 7 χρόνια δεν υπάρχει ένα νομοσχέδιο υπέρ της αυτοδιοίκησης». Με αυτό το σχόλιο έθεσε την ευθύνη στην κεντρική διοίκηση που, όπως υποστήριξε, δεν στηρίζει επαρκώς τους Δήμους στην εποχή της κλιματικής κρίσης.

Η παρέμβαση κορυφώθηκε όταν μίλησε για τις πλημμύρες. «Πρέπει να σταματήσουμε να κοροϊδευόμαστε», είπε, αποδομώντας ευθέως τη συνήθη εξήγηση περί «βουλωμένων φρεατίων». «Οι πλημμύρες αυτού του μεγέθους δεν αφορούν το βουλωμένο φρεάτιο. Έχουμε αγωγούς της δεκαετίας ’50–’60 που δεν σηκώνουν τα νερά». Με αυτή τη φράση, ο κ. Μώραλης περιέγραψε με τον πιο ωμό τρόπο το πραγματικό πρόβλημα: «η χώρα στηρίζεται ακόμη σε υποδομές περασμένων δεκαετιών, τη στιγμή που η κλιματική κρίση πολλαπλασιάζει τις πιέσεις.»

Ο Γιάννης Πισιμίσης, Δήμαρχος Βριλησσίων, παρουσίασε μια ατζέντα που –όπως τόνισε– μπορεί να εφαρμοστεί «από αύριο το πρωί», αρκεί να υπάρξει σοβαρή στήριξη και συνέπεια από όλους. Η παρέμβασή του κινήθηκε σε τρεις βασικούς άξονες, με κοινό παρονομαστή την αλλαγή νοοτροπίας στις πόλεις.

Πρώτος άξονας, η καθημερινή μετακίνηση. «Πρέπει να αφήσουμε λίγο το αυτοκίνητο στην άκρη», είπε σχεδόν με απλό, καθημερινό ύφος, επισημαίνοντας ότι χωρίς νομική και οικονομική στήριξη για πεζοδρόμια, ποδηλατόδρομους και ήπιες μετακινήσεις, καμία πόλη δεν μπορεί να γίνει πραγματικά ανθεκτική. Η εφαρμογή του κανόνα του 1,5 μέτρου στα πεζοδρόμια, πρόσθεσε, πρέπει να γίνει «με ειλικρίνεια» και όχι τυπικά, γιατί αφορά το πώς κινούνται καθημερινά χιλιάδες πολίτες.

Ο δεύτερος άξονας άγγιξε το φυσικό περιβάλλον των Βριλησσίων και όχι μόνο. Ο κ. Πισιμίσης μίλησε για την ανάγκη προστασίας «των περιαστικών αλσών και των αστικών υγροβιοτόπων», υπογραμμίζοντας ότι η κλιματική ανθεκτικότητα ξεκινά από τη διατήρηση και τη σωστή διαχείριση του υπάρχοντος πράσινου. «Αν χάσουμε αυτά, δεν τα ξαναβρίσκουμε», είπε χαρακτηριστικά στους συνομιλητές του. 

Ο τρίτος άξονας επικεντρώθηκε στην ενέργεια, όπου –όπως είπε– υπάρχουν τα εργαλεία αλλά χρειάζεται επιτάχυνση. Ζήτησε να «τρέξει» πιο γρήγορα η ενεργειακή αναβάθμιση δημοσίων κτιρίων μέσω του Πράσινου Ταμείου και ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ώστε οι δήμοι να αποκτήσουν κτίρια με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα και μειωμένο κόστος λειτουργίας.

Από το βήμα παρουσίασε και το πιο χαρακτηριστικό έργο της πόλης του: «ένα αντιπλημμυρικό έργο 8 εκατομμυρίων ευρώ», όπως το περιέγραψε, με «σύστημα τριών δεξαμενών που κάνει ανάσχεση του νερού» όταν πέφτει έντονη βροχή. Το νερό αυτό, αφού φιλτραριστεί, χρησιμοποιείται για την «άρδευση στα πάρκα», όπως διευκρίνισε, κάνοντας τη διαχείριση πιο αποδοτική και πιο πράσινη. Εκεί όμως που η συζήτηση απέκτησε ξεχωριστό ενδιαφέρον ήταν στην κυκλική διαχείριση νερού. Ο κ. Πισιμίσης αποκάλυψε ότι, «σε συνεννόηση με την ΕΥΔΑΠ και την ακαδημαϊκή κοινότητα», τα Βριλήσσια προχωρούν σε πιλοτικό σχέδιο επαναχρησιμοποίησης νερού από αγωγό ακαθάρτων, με στόχο τη φύτευση μεγάλης νησίδας στη λεωφόρο Πεντέλης. Ένα σύστημα «απολύτως ασφαλές για τη δημόσια υγεία», όπως τόνισε, «και κυρίως πρακτικό», σε μια εποχή όπου η έλλειψη νερού γίνεται ολοένα πιο ορατή.

Πέρα από τις επιμέρους δράσεις, το φόρουμ κατέγραψε έναν κοινό παρονομαστή. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα δίκτυα αισθητήρων και οι έξυπνες εφαρμογές πιάνουν τόπο μόνον αν συναντήσουν εκπαιδευμένους εθελοντές και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται σε λεπτά, όχι σε ώρες. Η ανακύκλωση δεν θα ξεκολλήσει χωρίς αλλαγή συμπεριφοράς σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, αλλά και χωρίς συνεκτική περιφερειακή πολιτική διαχείρισης. Τα αντιπλημμυρικά έργα χρειάζονται επικαιροποιημένες μελέτες με τα νέα υδρολογικά δεδομένα, γρήγορες εγκρίσεις και χρηματοδότηση που να ακολουθεί την κλιματική πραγματικότητα. Και πάνω από όλα, η χώρα χρειάζεται ένα πλαίσιο που να διαφέρει από πόλη σε πόλη, όπως το έθεσε ο Πειραιάς, γιατί «οριζόντια μέτρα» σε ανομοιογενείς πόλεις παράγουν αδιέξοδα.

Με τη συνεδρία των δημάρχων ως ναυαρχίδα και με παράλληλες δράσεις εκπαίδευσης, επιδείξεων και διαλόγου, το εξαήμερο φόρουμ Κλιματική Εβδομάδα της Κηφισιάς απέδειξε ότι υπάρχει τεχνογνωσία και βούληση στην αυτοδιοίκηση. Αυτό που απομένει είναι να ευθυγραμμιστούν οι θεσμοί για να περάσουμε από τα καλά παραδείγματα στη νέα κανονικότητα. Ή, όπως ειπώθηκε από το βήμα με την απλότητα που συχνά λείπει από τις δημόσιες συζητήσεις: «Η θεωρία με την πράξη απέχει πάρα πολύ» - κι αυτό αλλάζει μόνο όταν «η κοινωνία παίρνει την κατάσταση στα χέρια της» και το κράτος την εμπιστεύεται.