Ενα είναι το κύριο εμπόδιο που αντιμετωπίζει η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο: η διεθνής νομιμότητα με την οποία έχει περιβάλει κάθε κίνησή της στο θέμα των υδρογονανθράκων η Κυπριακή Δημοκρατία. Το 2004 υπέγραψε με την Αίγυπτο συμφωνία οριοθετήσεως των μεταξύ τους ΑΟΖ. Συνέχισε με δύο συμφωνίες θαλασσίων οριοθετήσεων με Λίβανο (2007) και Ισραήλ (2010). Ακολούσθως, με τρεις διεθνείς γύρους αδειοδοτήσεων κάλεσε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες να αποκτήσουν δικαιώματα έρευνας και εκμεταλλεύσεως σε περιοχές διεθνώς οριοθετημένες.

Η Αγκυρα έτρεχε ασθμαίνοντας να ανατρέψει το πλαίσιο νομιμότητας που δημιουργούσε η Κύπρος. Αρχικώς, χαρακτήρισε τις οριοθετήσεις παράνομες και κατά συνέπεια άκυρες. Οι καταγγελίες της άφησαν αδιάφορες τις ξένες πετρελαϊκές εταιρείες που συμμετείχαν κανονικά στους διεθνείς διαγωνισμούς της Κύπρου. Ακολούθως, προσπάθησε να πείσει Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο να καταγγείλουν τις συμφωνίες με την Κύπρο και να υπογράψουν νέες συμφωνίες με την Αγκυρα. Ως δέλεαρ χρησιμοποίησε τις πολύ μεγαλύτερες θαλάσσιες εκτάσεις που θα κέρδιζαν οι συγκεκριμένες χώρες εάν αγνοούσαν τα κυπριακά δικαιώματα επί της ΑΟΖ (βλ. Συρίγος, «Τουρκικοί τυχοδιωκτισμοί επί χάρτου» «Καθημερινή», 18 Νοεμβρίου 2018). Ούτε η συγκεκριμένη προσπάθεια απέδωσε καρπούς. Χωρίς αποτέλεσμα απεδείχθησαν και οι διασυνδέσεις που διέθετε η Αγκυρα στο κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνων που το 2012-13 ήρθε στην εξουσία στην Αίγυπτο. Επί ματαίω ζήτησε ο Ερντογάν από τον πρώην πρόεδρο Μόρσι να καταγγείλει τη συμφωνία Αιγύπτου – Κύπρου.

Μπροστά στο τείχος νομιμότητας που ύψωνε η Κυπριακή Δημοκρατία, η Τουρκία αντέταξε μόνον μία «συμφωνία»θαλασσίας οριοθετήσεως. Τον Σεπτέμβριο του 2011 υπέγραψε με τον εαυτό της, δηλαδή με το ψευδοκράτος (δηλαδή τις κατεχόμενες από την ίδια περιοχές της Κύπρου) μία ανυπόστατη «συμφωνία» Το ψευδοκράτος δεν είναι υποκείμενο του διεθνούς δικαίου και δεν έχει διεθνή δικαιοπρακτική ικανότητα να συνάπτει διεθνείς συνθήκες. Επιπλέον, η «οριοθέτηση»δεν δημιουργούσε πρόβλημα στους κυπριακούς σχεδιασμούς. Αφορούσε τις θαλάσσιες περιοχές ανάμεσα στην Τουρκία και στις βόρειες ακτές του νησιού. Η Κύπρος, όμως, δεν περιέλαβε στα τεμάχια που προκήρυξε με διεθνείς διαγωνισμούς, θαλάσσιες περιοχές που γειτνιάζουν με τα Κατεχόμενα.

Η προσπάθεια ανατροπής των συμφωνιών της Κύπρου με τα γειτονικά της κράτη, συνιστά τυχοδιωκτική επιλογή, που δυναμιτίζει τη σταθερότητα όλης της Ανατολικής Μεσογείου. Η Τουρκία εμφανίζεται ως ο διεθνής ταραξίας. Αυτή την κατάσταση επιθυμεί να ανατρέψει με την υπογραφή συμφωνίας θαλάσσιας οριοθετήσεως με τη Λιβύη. Εάν τελικώς υπογραφεί, η συμφωνία θα λαμβάνει υπ’ όψιν της μόνον τις ηπειρωτικές ακτές Τουρκίας – Λιβύης. Τα διάσπαρτα στην περιοχή ελληνικά νησιά, περιλαμβανομένης και της Κρήτης, θα αγνοηθούν παντελώς. Θα αφεθεί σε αυτά μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη εύρους 6 ν. μιλίων.

Πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. Η Τουρκία δεν γειτνιάζει γεωγραφικά με την υπό οριοθέτηση περιοχή και δεν έχει δικαιώματα. Αντιστοίχως, τα ελληνικά νησιά στην περιοχή είναι πολλά και αξιόλογα. Είναι σαν να υπογράψει συμφωνία οριοθετήσεως η Γαλλία με τη Λιβύη αγνοώντας την Ιταλία με το αιτιολογικό ότι η Σαρδηνία και η Σικελία που βρίσκονται ενδιαμέσως είναι νησιά και συνεπώς δεν έχουν υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ…Το κακό είναι ότι, εάν και παράνομη, αφ’ ης στιγμής υπογραφεί, μία τέτοια συμφωνία μπορεί να ανατραπεί μόνον με υπαναχώρηση της Λιβύης ή με προσφυγή σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο. Η Τουρκία αποκλείεται να δεχθεί τη δεύτερη εκδοχή.

Γιατί όμως η Λιβύη να υπογράψει μία τέτοια συμφωνία με την Τουρκία; Η χώρα έχει δύο διαφορετικές κυβερνήσεις που βρίσκονται σε εμφύλιο. Η «κυβέρνηση εθνικής ενότητας»έχει έδρα της την Τρίπολη, και αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ. Ο επικεφαλής της Φαγιέζ Αλ-Σάρατζ δέχεται στρατιωτική και πολιτική βοήθεια από την Τουρκία στη διαμάχη του με τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ που ηγείται της άλλης κυβερνήσεως με έδρα την ανατολική Λιβύη. Την 6η Ιουλίου, παραμονή των ελληνικών εκλογών, ο Αλ-Σάρατζ επισκέφθηκε τον Ερντογάν στην Τουρκία. Εάν ο Αλ-Σάρατζ δεχθεί να υπογράψει τη συμφωνία με την Τουρκία, εκτός από την καθ’ όλα πρακτική τουρκική στήριξη στον εμφύλιο, θεωρητικώς θα αυξήσει την περιοχή δικαιοδοσίας της στην Ανατολική Μεσόγειο από 17.000 έως 36.000 τ. χλμ. Πρόκειται για θαλάσσιες περιοχές που βάσει της μέσης γραμμής ανήκουν στην Ελλάδα. Εάν αγνοηθεί η παρουσία της Κρήτης, θα αυξηθούν αντιστοίχως τα «κέρδη»της Λιβύης.

Για την Τουρκία η υπογραφή μιας τέτοιας συμφωνίας αποτελεί κίνηση στρατηγικής σημασίας. Της προσφέρει το δικαίωμα να ανατρέψει τους ελληνικούς σχεδιασμούς για υδρογονάνθρακες σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Εκτός από την Κρήτη, η Ρόδος, η Κάσος, η Κάρπαθος και το Καστελλόριζο θα εμφανίζονται χωρίς υφαλοκρηπίδα βάσει διεθνούς συμφωνίας. Ενα μεγάλο τμήμα των δύο τεμαχίων νοτιοδυτικά της Κρήτης, που παραμονές των εκλογών κατακυρώθηκαν στην κοινοπραξία των Ελληνικών Πετρελαίων με Total και ExxonMobil, θα διεκδικείται από τη Λιβύη. Το πιο σημαντικό είναι ότι η Τουρκία θα αποκτήσει επιφανειακή νομιμοποίηση να παρεμβαίνει στην περιοχή. Είναι αυτό που τόσο της έχει λείψει όλα αυτά τα χρόνια.

* Ο κ. Αγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, βουλευτής της Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.